Þjóðviljinn - 28.04.1987, Síða 8

MINNING
Reykjavík. Guðmundur var hæg-
látur í fasi, en vakti þó fljótlega
athygli okkar hinna vegna þess
hve auðvelt hann átti með að
greiða og leysa allar flækjur
stærðfræðinnar. Það kom einnig
smátt og smátt fram að Guð-
mundur var ekki aðeins ágætur
stærðfræðingur, hann var líka
góður málamaður og sagnfræðin
og rök sögunnar voru honum
opin bók. Hann var í einu orði
sagt frábær námsmaður og varð
dúxinn okkar þegar hvítu koll-
arnir voru settir upp árið 1946 á
100 ára afmæli skólans. Ekki dró
það úr áliti mínu á þessum nýja
bekkjarbróður, þegar ég upp-
götvaði að hann var að minnsta
kosti jafn sannfærður og áhuga-
samur sósíalisti og ég var sjálf.
Við héldum sitt í hvora áttina
til framhaldsnáms en hittumst
síðan aftur í Æskulýðsfylking-
unni árið 1953 og þar gekk Guð-
mundur ótrauður og öruggur að
hverju verkefni. Þá blómstruðu
alþjóðasamtök æskunnar með
glæsilegum heimsmótum sem
gáfu fjölmörgum íslenskum
æskumönnum tækifæri til að
heimsækja fjarlægar borgir og
blanda geði við fólk af ólíkum
uppruna. Guðmundur var einn af
forvígismönnum þessara sam-
skipta.
Æskulýðsfylkingarárin lágu
skjótt að baki og hversdagslíf
fullorðins fólks kallaði að með
amstri sínu, kröfum og ábyrgð.
Verksviðin breyttust og urðu
sundurgreindari, einnig í hinu
pólitíska starfi. Við hittumst þó
oft á fundum, samkomum og í
ferðalögum og það var alltaf gott
að eiga spjall við Guðmund.
Hann var hinn trausti og rólegi
félagi sem ekki varð uppnæmur
fyrir umróti og skakkaföllum.
Það hefur verið gott að eiga hann
og Margréti að vinum öll þessi ár.
Ég kveð Guðmund með þakklæti
í huga og votta Margréti og fjöl-
skyldu hans allri dýpstu samúð.
Adda Bára Sigfúsdóttir
Mér vitanlega sá ég Guðmund
fyrst veturinn 1955, þegar byrjað
var að undirbúa heimsmót
æskunnar í Varsjá og ég kom sem
fulltrúi Félags róttækra stúdenta
inn í Alþjóðasamvinnunefnd ís-
lenskrar æsku, sem á ensku hét
International Committee of Ice-
Iandic Youth. Það var samstarfs-
nefnd gömlu Æskulýðsfylkingar-
innar, sambands ungra sósíalista,
Fél. róttækra stúdenta, Iðnnem-
asambands íslands og Málfund-
afélags Dagsbrúnarmanna, og
Guðmundur var þá formaður
hennar.
Hlutverk þessarar nefndar var
að samræma alþjóðleg samskipti
þessara félaga, sem hvert um sig
voru harla fámenn á mælikvarða
heimsins. Auðvitað hefðu fleiri
félög getað gerst aðiljar að nefnd-
inni, og henni voru ekki settar
neinar landfræðilegar skorður,
en í reynd annaðist hún aðallega
samskipti við Alþjóðasamband
lýðræðissinnaðrar æsku, World
Federation of Democratic Yo-
uth, sem stofnað var í London
1945 og hafði fyrst aðsetur í París,
en síðan í Búdapest.
Um þetta Ieyti var ennþá
a.m.k. áratugur til þess, að sósí-
alistar færu almennt að efast um,
að stjómendur í Austur-Evrópu
væru í stómm dráttum banda-
menn okkar, þótt menn væru
svolítið mistrúaðir á, að allt væri í
himnalagi þar eystra. Guðmund-
ur mun hafa kynnst þessu alþjóð-
asamstarfi á námsámm sínum í
Kaupmannahöfn, en þar var
hann m.a. formaður Félags ís-
lenskra stúdenta 1951-53.
Guðmundur virtist a.m.k. á
þessum ámm mjög sannfærður
um, að við ættum samleið með
æskulýðssamtökum í Austur-
Evrópu. En þar kom margt fleira
og ekki ómerkara til að hans
mati. Áratuginn eftir síðari
heimsstyrjöldina voru samtök
nýlendustúdenta í Afríku og Asíu
fyrir alvöm að hefja sjálfstæðis-
baráttu þjóða sinna á líkan hátt
og íslenskír Hafnarstúdentar á
19. öld. Sú barátta hafði -svo
skjótan framgang, að um 1960
vom flest þessi ríki orðin stjórn-
arfarslega sjálfstæð, hvað sem
efnahagslegu sjálfstæði líður.
Róttæk æskulýðssamtök í Evr-
ópu og alþjóðasambandið færðu
samtökum nýlenduæskunnar
kærkomna auglýsingu og viður-
kenningu með því að veita þeim
aðild að alþjóðasambandinu og
bjóða fulltrúum þeirra til þinga
og alþjóðahátíða á sínum vegum.
Þetta var auðvitað í fullkominni
óþökk gömlu nýlenduveldanna
og annarra Natóríkja, sem köll-
uðu samtök nýlenduæskunnar
„ólögleg“. Að þeirra dómi áttu
t.d. bresk og frönsk æskusamtök
að vera í forsvari fyrir allan
æskulýð í löndum heimsveld-
anna. Ekki er nokkur vafi á, að
stuðningur og viðurkenning rót-
tækrar Evrópuæsku hafði gífur-
leg áhrif til að vekja athygli
heimsins á nýlenduvandamálinu.
Það hefði verið munur fyrir ís-
lenska Hafnarstúdenta á sínum
tíma að eiga sér þvílíkan alþjóð-
legan bakhjarl.
Um þessi viðhorf var Guð-
mundur góður leiðbeinandi og
dró tjöld frá mörgum gluggum til
átta alheimsins. Hann afhjúpaði
oft á snöfurlegan hátt skinhelgi í
frelsis- og lýðræðisfjasi ráða-
manna á Vesturlöndum og hafði
enda kynnst persónulega ýmsum
þeirra, sem síðar urðu meðal for-
ystumanna í nýfrjálsum ríkjum.
Flinu er ekki að leyna, að tregum
sveitamanni veittist stundum ör-
ðugt að fylgjast með í hinni fjálg-
legu sýnilegu samkennd eins og
að taka saman höndum við aðra
og sveifla þeim brosandi í takt,
meðan sunginn var Alþjóðasöng-
ur æskunnar:
Yfir heimsbyggðir allar
tengir æskan sín vináttubönd.
Tímans kvöð okkur kallar.
Heimta kúgaðar þjóðir sín lönd.
Heyrið heit hinna ungu
hljóma á sérhverri tungu:
Harm skulum sefa,
heiminum gefa
hamingjuríka tíð.
Því mun æskan trútt um heiminn
halda vörð
hvern einn dag, hverja stund.
Hún mun tryggja fólksins
rétt og frið á jörð,
frjálsum lýð frjálsa lund.
Æska, þinn söng
láttu hljóma glatt frá strönd
að strönd,
láttu rætast fólksins draum
um frið á jörð.
Frið á jörð! Frið á jörð!
Sá þótti ljóður á ráði Guð-
mundar varðandi fundarsetur, að
hann virtist hafa lítið tímaskyn
eða lægi lítið á. Formaðurinn
kom oftast seinastur allra og var
ekki röggsamur fundarstjóri,
heldur gat látið fundi dragast
fram eftir nóttu í lítilli þökk
hinna, hvað þá þeirra sem heima
sátu. Á hinn bóginn var hann
ágætis sögumaður, og væri tími
nægur, gat verið unun að hlusta á
kátlegar frásagnir hans af
skiptum við framandi þjóða fólk.
Því miður voru víst aldrei skráðar
sögur af blákonum og ýmsum
viðbrögðum nýlendufulltrúa,
þegar þeir komust óvanir í tæri
við atferli ungra Evrópumanna.
En þótt Guðmundur gæti hent
gaman að slíkum atvikum, fór
aldrei milli mála, að hjarta hans
sló með hinum kúguðu og smáðu
í veröldinni og vildi reisn þeirra
sem mesta.
Árni Björnsson
Fyrstu kynni mín af Guðmundi
Magnússyni hófust árið 1954.
Þau voru framan af órjúfanlega
tengd Æskulýðsfylkingunni,
samtökum ungra sósíalista, en
síðar lágu leiðir m.a. saman í Só-
síalistaflokknum og Alþýðu-
bandalaginu. - Það þurfti enginn
að efast um lífsviðhorf Guð-
mundar. Þau birtust í viðmóti
hans og margháttuðum störfum í
þágu sósíalískrar hreyfingar. Ný-
kominn heim frá námi í Kaup-
mannahöfn, ásamt Margréti
konu hinni, tók hann sér for-
mennsku í Æskulýðsfylkingunni í
Reykjavík, ÆFR. Síðar gegndi
hann starfi forseta Æskulýðsfylk-
ingarinnar og átti um skeið sæti í
miðstjórn Sósíalistaflokksins.
Löngu seinna var Guðmundur
kvaddur til starfa sem formaður
Alþýðubandalagsins í Reykja-
vík. Hann var alla tíð virkur í bar-
áttu gegn hersetunni og erlendri
ásælni hér á landi í hvaða mynd
sem hún birtist. Þannig var hann í
hópi þeirra sem stofnuðu Samtök
hemámsandstæðinga á Þingvall-
afundinum 1960 og var á þeim
fundi kjörinn í fyrstu miðnefnd
samtakanna. - Fórnfýsi Guð-
mundar í þágu góðra málefna var
með fádæmum.
Starfi Guðmundar sem verk-
fræðings munu sjálfsagt aðrir
gera skil. - Það voru áreiðanlega
ekki alltaf tæknimál á dagskrá
þegar menn hringdu í Guðmund
á Verkfræðistofu Sigurðar Thor-
oddsen á Miklubrautinni, þar
sem hann starfaði fram til 1960.
Margur forstöðumaðurinn hefði
sjálfsagt amast við þeirri truflun á
vinnufriði starfsmanns síns sem
leiddi af stöðugum símhrin-
gingum og kvabbi. En Sigurður
var sem kunnugt er vel sjóaður í
pólitíkinni og var í onálag enginn
„venjulegur atvinnurekandi“.
Það fór að mig minnir vel á með
Sigurði og Guðmundi.
Það lætur að líkum að leitað
væri eftir því að byggingarverk-
fræðingurinn tæki að sér ýmis
trúnaðarstörf í þágu samfélags-
ins. Guðmundur var formaður
stjórnar Rannsóknastofnunar
byggingariðnaðarins á árunum
1974-1978. Hann hafði mikinn
áhuga á hvers konar þróunar-
starfí í atvinnulífi og þá ekki síst
eflingu smáiðnaðar. Þessi áhugi
birtist glöggt í starfi Guðmundar í
iðnaðarnefnd Alþýðubandalags-
ins á ríkisstjórnarárunum 1979-
83. í miðri glímunni við Alusuisse
og erindreka auðhringsins hér á
landi báru menn saman bækur
sínar um iðnaðarstefnu sem orðið
gæti mótvægi gegn kröfum ým-
issa aðila um erlenda stóriðju
sem uppistöðu í atvinnþróuninni.
Ýmis atriði sem rædd voru og
mótuð í nefndinni á þessum tíma
hlutu síðar stuðning Alþingis
með ályktun þess um iðnaðar-
stefnu í maí 1982.
Frá árunum í Æskulýðsfylking-
unni varðveiti ég margar
skemmtilegar minningar um
Guðmund í hópi félaga. Upp í
hugann koma sumarferðir ÆFR
og kvöldvökur í skíðaskálanum,
sem félagið reisti undir Drauga-
hlíðum árið 1948. í þessum ferð-
um var Rauða söngvabókin (sem
Árgalinn gaf út 1953) ómissandi
og oft sungin spjaldanna á milli. -
Áhugi á tónlist og músíkiðkun
var sameign fjölskyldu Guð-
mundar og Margrét þar fremst í
flokki áður en börnin tóku við.
Sjálfur hafði Guðmundur yndi af
söng og kunni fjöldann allan af
lögum og textum. Alþjóðlegir
æskulýðssöngvar og söngvar til-
einkaðir baráttu kúgaðra þjóða
voru hans sérgrein. f þessum
söngvum var Guðmundur oft
forsöngvarinn við fyrrnefnd tæki-
færi: Yfir heimsbyggðir allar
tengir æskan sín vináttubönd...,
Spaniens Himmel breitet seine
Sterne..., Los cuatros genera-
les... og aðrir slíkir fylltu loftið. -
Því ekki félagar að taka líka:
Fram allir verkamenn og fjöldinn
snauði! - Nýjar víddir opnuðust
sveitamönnum af slóðum „Gott-
áttþúhríslu".
Þessi litla upprifjun um Guð-
mund sem þátttakanda í félagslífi
leiðir hugann að hlut hans á al-
þjóðlegu æskulýðsstarfi. Æsku-
lýðsfylkingin var á þessum árum
aðili að Alþjóðasambandi lýð-
ræðissinnaðrar æsku, WFDY,
samtökum sem þá voru til.
Heimsmótin („festívölin“ sem
við kölluðum svo) voru liður í
starfi þessa „heimssambands".
Guðmundur var um skeið for-
maður Alþjóðasamvinnunefnd-
arinnar sem stóð fyrir þátttöku
íslenskra ungmenna í þessum
mótum. - Heimsmót æskunnar í
Búkarest 1953 hefur sjálfsagt átt
drjúgan þátt í að glæða áhuga
Guðmundar á alþjóðamálum og
gera hann að talsmanni þeirra
viðhorfa að gagnvæm kynni fólks
af ólíku þjóðerni, litarhætti og
trúarbrögðum væru besta ráðið
til að tryggja frið með þjóðum. -
Á heimsmótinu í Búkarest
kynntust þau Guðmundur og
Margrét. Hann kom til mótsins
frá Kaupmannahöfn en hún frá
Reykjavík, sem einn hinna fjöl-
mörgu íslensku þátttakenda. -
Þegar ég gekk í Æskulýðsfylking-
una 1954 sveif andi Búka-
restmótsins þar enn yfir vötnum.
Af eigin raun kynntist ég vel
starfi Guðmundar við undirbún-
ing heimsmótanna í Varsjá 1955
og Moskvu 1957. Sérstaklega er
mér minnisstæður eldlegur áhugi
og dugnaður hans við skipulagn-
ingu á þátttöku hérlendra ung-
menna í Varsjármótinu. Það
þurfti ekki lítið til að koma á lagg-
irnar kór, dansflokki, glímu-
flokki, hljómsveit og öðrum
menningaratriðum sem voru
uppistaðan í framlagi íslendinga í
sameiginlegri dagskrá mótsins. Á
vináttufundum með öðrum þjóð-
um var það nær alltaf Guðmund-
ur sem hafði orð fyrir hópnum.
Ávörp hans einkenndust af ein-
lægri trú á málstað friðar og vin-
áttu í anda sósíalismans.
Um það bil ári eftir að dansinn
dunaði á strætum Varsjár 1955
slógu valdhafar Sovétríkjanna,
með innrásinni í Ungverjaland,
upptaktinn í þeirri aðför gegn
lýðræðiskröfum fólks í Austur-
evrópuríkjum sem mótað hefur
þróunina þar allt til þessa dags.
Áhrif þróunar austur þar á við-
horf sósíalista hér á Vestur-
löndum eru kunnari en frá þurfí
að greina. Það voru ekki síst
yngri mennirnir í röðum sósía-
lista hér sem höfðu frumkvæði að
umræðu og endurmati á sósíalísk-
um hugmyndum, m.a. í ljósi þess
sem var að gerast í Austurevr-
ópu. Gagnrýnin viðhorf Guð-
mundar, sem honum voru í hæsta
máta eiginleg, gerðu hann að
sjálfsögðum þátttakanda í þessari
umræðu. Það mátti að hans áliti
ekki gerast að íslenskir sósíalistar
sýndu einhverja hálfvelgju
gagnvart óhæfuverkum sem
framin voru undir yfirskini sósíal-
ismans.
Hvað er það sem dregur mann
að manni? Það vissulega margt
og oft erfitt að fínna orð við hæfí:
Hjartahlýja, einlægni og glað-
værð eru orð sem leita á hugann
þegar Guðmundur er kvaddur. -
Slíks manns verður best minnst
með ötulu starfi í þágu þeirra fé-
lagsmálahreyfinga og þess mál-
staðar sem hann lagði lið. - Við
hjónin sendum Margréti, börn-
unum og öllum aðstandendum-
innilegar samúðarkveðjur.
Gunnar Guttormsson
Hátt í þrjátíu ár eru liðin síðan
fundum okkar Guðmundar bar
8 SÍOA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 28. apríl 1987
fyrst saman. Hann var þá forseti
Æskulýðsfylkingarinnar, æsku-
lýðssamtaka Sósíalistaflokksins.
Það voru miklir umbrotatímar og
ekki auðvelt þá fremur en nú að
feta sig áfram á leiðinni til fram-
tíðarlandsins. Unga fólkið var
óþreyjufullt og sá í málamiðlun-
um þeirra sem eldri voru uppgjöf
og á stundum svik við hugsjónir.
Þá kom sér oft vel rík réttlætis-
kennd Guðmundar ásamt sterkri
sannleiksást, þeir eiginleikar
hans sem ég átti síðar meir eftir
að kynnast betur og læra að meta,
ekki síst þegar við, tæpum 20
árum síðar, sátum saman í stjórn
Alþýðubandalagsins í Reykja-
vík.
í leit sinni að sannleika var
Guðmundur óþreytandi. Það
sem aðrir tóku fyrir gefið skoðaði
Guðmundur frá öllum hliðum,
komst oft að þveröfugri niður-
stöðu og færði rök fyrir. Slík var
réttlætiskenndin að engu skipti í
hvers hag niðurstaðan var. Þegar
þess er gætt að öll skoðanaskipti
áttu sér stað eftir flóknum reglum
lýðræðisins, sem eins og allir vita
er oft á tíðum ákaflega tímafrekt,
þá skal engan undra þótt fundir
hafi gjaman dregist á langinn. En
aldrei var staðið upp fyrr en
niðurstaða var fengin.
Guðmundur ólst upp í sárri fá-
tækt kreppuáranna. Þrátt fyrir
örðug ytri skilyrði braust hann til
mennta, hann var góðum gáfum
gæddur og reyndist afburða
námsmaður. Að námi loknu
stundaði hann margvísleg verk-
fræðistörf og rak um árabil eigin
verkfræðistofu. En hann stóð
fyrst og fremst ævinlega í fram-
varðarsveit íslenskra sósíalista í
baráttunni fyrir betra lífi í þessu
landi, án aðildar að hernaðar-
bandalögum, án herstöðvar.
Snögglega og langt um aldur
fram er Guðmundur horfinn okk-
ur. Með þessum fátæklegu línum
langar mig að þakka honum sam-
fylgdina og allt hans óeigingjarna
starf í þágu sósíalískrar hreyfing-
ar á íslandi um leið og ég votta
aldraðri móður hans, Margréti og
börnum þeirra mína innilegustu
samúð.
Guðrún Hallgrímsdóttir
Að lokum eftir langan, þungan dag,
er leið þln öll. Þú sest á stein
við veginn,
og horfir skyggnum augum yfir sviðið
eitt andartak.
Og þú munt minnast þess,
að eitt sinn, eitt sinn, endur fyrir
löngu
lagðir þú upp frá þessum sama stað.
Mér komu þessar ljóðlínur
Steins Steinarrs í hug þegar ég
frétti um fráfall samferðamanns
og félaga míns um árabil, Guð-
mundar Magnússonar verkfræð-
ings.
Leiðir okkar Guðmundar lágu
fyrst saman árið 1967. Þá vildi
það til að Bæjarstjórn Kópavogs
kaus sérstaka byggingarnefnd,
sem sjá skyldi um byggingu Hafn-
arfjarðarvegar gegnum Kópa-
vog. Nefndin var skipuð fjórum
bæjarfulltrúum; Sigurði Grétari
Guðmundssyni, Ásgeiri Jóhann-
essyni, Sigurði Helgasyni og
undirrituðum Birni Einarssyni.
Skömmu eftir að nefndin tók til
starfa réð hún til sín tvo verkf-
ræðinga, þá Guðmund Magnús-
son og Theódór Árnason, til að
annast ásamt mér Birni Ein-
arssyni tæknilega hönnun og um-
sjón með verkþáttum. Fram-
kvæmdin var ákaflega viðamikil
og ekki síður umdeild. Ég fullyrði
nú, að sú samstaða nefndar og
hönnuða, sem náðist í upphafi og
entist verkið út, átti sinn stóra
þátt í því, hve vel verkið vannst
og engin slys urðu við
mannvirkjagerðina með þunga
umferð alla daga gegnum athafn-
asvæðið og skal nú þakkað drjúgt
framlag Guðmundar til að svo
varð og þess að verkið varð loks
að veruleika.
Árin sem bygging Hafnarfjarð-
Framhald á bls. 18