Þjóðviljinn - 02.06.1987, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Keflavíkurganga
og ráðherrafundur Nató
eftir Árna Hjartarson
Næstkomandi laugardag munu
andstæðingar erlendrar hersetu á
íslandi fara í Keflavíkurgöngu.
Þetta er tíunda gangan sem farin
er síðan fyrst var gengið frá
Keflavík í mótmælaskyni við
bandaríska hernámið. Það var
árið 1960. Þær kröfur sem gengið
hefur verið undir í Keflavíkur-
göngum eru ærið margvíslegar
þótt andstöðuna við NATO, víg-
búnaðarhyggju og erlenda hern-
aðaráþján hafi jafnan borið hæst.
í aðgerðum sjöunda áratugaríns
var merkjum þjóðlegrar reisnar
jafnan haldið mjög á lofti. Með
Víetnamstríðinu og vaxandi al-
þjóðahyggju á árunum kring um
1970 tók að bera mun meira á
alþjóðlegum kröfum og vinstri
róttækni en áður hafði verið. Þá
þótti jafn sjálfsagt að bera rauðan
fána í göngum herstöðvaand-
stæðinga og að halda á blöðru 17.
júní. Upp úr 1980 hefst tími hinna
miklu friðarhreyfinga, vinstri
róttæknin hverfur í mun beinni
átökum við vígbúnaðaröflin en
áður hafði verið. Þá slógust menn
gegn nýjum kjarnaflaugum í Evr-
ópu, sátu um herstöðvar og efndu
til stærri fjöldafunda og
kraftmeiri aðgerða en áður höfðu
sést í friðarbaráttunni. Megin-
kröfumar mörkuðust af óttanum
við tortímingarstríð og kjörorðin
voru um líf og framtíð til handa
komandi kynslóðum.
Afvopnun í Evrópu
og vígbúnaður
í Islandshöfum
Keflavíkurgangan n.k. laugar-
dag mun markast að nokkru af
því, að í vikunni á eftir, þann 11.-
12. júní munu utanríkisráðherrar
NATO-ríkja þinga í Reykjavík.
Aðal umræðuefnið eru nýjar og
víðtækar afvopnunartillögur sem
nú liggja á samningaborðum risa-
veldanna. Hugmyndir um frið og
afvopnun hafa átt mjög undir
högg að sækja gegn gríðarlegum
hagsmunaöflum vígbúnaðarins.
Þetta em stórfyrirtæki og
Norður-Atlantshafi. Þetta gerði
hann reyndar líka til að friða víg-
búnaðarhauka í Evrópu sem bún-
ir vom að leggja æruna að veði
við að þröngva upp á þjóðir sínar
þeim meðaldrægu kjarnaskey-
tum Bandaríkjamanna sem Re-
Keflavíkurgangan
6. júní
Staksteinar Morgunblaðsins
sögðu fyrir nokkru í umfjöllun
um Keflavíkurgönguna, að hún
væri tímaskekkja og áreiðanlega
„Nœstkomandi laugardag munu
andstœðingar erlendrar hersetu á
Islandifara í Keflavíkurgöngu. Þetta er
tíunda gangan semfarin er síðanfyrst
var gengiðfrá Keflavík í mótmœlaskyni
við bandaríska hernámið. Það var
1960. “
auðhringar vopnaframleiðenda,
sem einskis svífast til að geta
haldið áfram sínum mannfjand-
samlega iðnaði og rakað saman fé
á morðtólasölu. Til þess er þeim
nauðsynlegt að viðhalda spennu
og væringum milli þjóða og
landa. Þessi öfl hafa mikil áhrif í
efnahagslífi flestra iðnríkja og oft
hefur verið fullyrt að enginn geti
orðið forseti Bandaríkjanna
nema með fulltingi vopnafram-
leiðenda. Það hefði því e.t.v.
ekki átt að koma mönnum svo
mjög á óvart þegar Veinberger
varnarmálaráðherra Reagans og
einn helsti vígbúnaðarseggurinn í
Bandaríkjastjórn, setti fram þær
hugmyndir á fundi varnarmála-
ráðherra NATO á dögunum að
afvopnunarsamningum í Evrópu
og fækkun kjarnorkuskeyta þar
yrði mætt með aukinni kjarn-
orkuvígvæðingu á
agan þykist nú reiðubúinn að
semja um og flytja brott. Það er
engin tilviljun að Kaspar
Veinberger skuli nefna hafsvæð-
in kring um ísland í tengslum við
aukinn vígbúnað. Á þessum slóð-
um hafa Bandaríkjamenn mar-
gfaldað vígbúnað sinn á undan-
fömum ámm án fyrirstöðu frá
þessum ríkjum sem hagsmuna
eiga að gæta á svæðinu. Þarna fær
íslenska þjóðin að gjalda fyrir þá
hernaðarþjónkun sem stjórnvöld
landsins hafa ástundað. Herfor-
ingjarnir í Pentagon þykjast vissir
um að það muni ekki valda
neinum kurr hjá þeim vígbúnað-
arsinnuðu íslensku pólitíkusum,
sem þeir hafa hingað til mátt
treysta á, þótt enn verði aukið á
hernaðarbröltið á íslandi og í ná-
grenni þess, kafbátum fjölgað og
bætt við atómskeytum.
umdeild meðal herstöðvaand-
stæðinga. Þarna kemur fram
nokkur óskhyggja hjá Stak-
steinaskrifaranum. Innan raða
herstöðvaandstæðinga er
fullkomin eining um þessa
göngu. Það hefur verið regla að
efna til Keflavíkurgöngu eða
annarrar sambærilegrar aðgerðar
annað hvert ár. Síðasta Keflavík-
urganga var Friðargangan 6. ág-
úst 1983. Árið 1985 voru SHA
með friðarbúðir í vikutíma í
Keflavík og aðgerðahrinu um-
hverfis og innan girðinga setul-
iðsins og að lokum göngu frá
Hafnarfirði. í ár verður síðan aft-
ur klassísk Keflavíkurganga. Og
hér er ekki um neina tímaskekkju
að ræða. Nú er einmitt mun meiri
ástæða til að sýna djarfhug,
þrautseigju og styrk í baráttunni
en oft áður. I alþjóðapólitíkinni
eru þannig aðstæður að mögu-
leikar virðast geta verið á sögu-
legum tímamótum í vígbúnaðar-
kapphlaupinu og jafnvel vendip-
unkti. Þá mega friðarsinnar og
herstöðvaandstæðingar um heim
allan ekki hvika í sókninni.
Kjörorð Keflavíkurgöngunnar
6. júní markast af þessum pólit-
ísku aðstæðum. Herstöðvaand-
stæðingar og friðarsinnar hvar í
flokki sem þeir standa mega ekki
horfa aðgerðarlausir á NATO-
ráðherrana makka um frið og
framtíð mannkyns eins og þeim
einum komi hann við. Það verður
að þrýsta á um afvopnunarsamn-
inga strax, og því má aldrei verða
unað að fækkun kjarnavopna í
Evrópu verði mætt með nýju víg-
búnaðarkaupphlaupi í höfunum.
Kröfum um afvopnun á höfunum
og kjarnorkufriðlýsingu Norður-
Atlantshafs verður haldið hátt á
lofti í þessari göngu sem og kröf-
um um kjarnorkuvopnalaus
Norðurlönd og íslenskt friðar-
frumkvæði. f göngulok er stefnt
að því að mynda lifandi friðar-
keðju sem teygir sig milli sendi-
ráða Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna. Þar verður afhent
áskorun um raunhæfa
afvopnunarsamninga strax, og
fulltrúar sendiráðanna beðnir að
takast í hendur í gegn um keðj-
una upp á það.
Keflavíkurganga er pólitísk
stóraðgerð, sem ekki verður
framkvæmd nema með mikilli
undirbúningsvinnu og vel skipu-
lögðum samtökum. Þó dugir það
ekki til, ef á eldmóðinn skortir
hjá hinum almenna liðsmanni.
Herstöðvaandstæðingar og
friðarsinnar, göngum fyrir friði
og afvopnun þann 6. júní, tökum
þátt í Keflavíkurgöngunni.
Árni Hjartarson
Vangaveltur um lágmarkslaun
Stjórnarmyndunarviðræður Þorsteins Pálssonar við borð í viðræðunum var álitsgerð þeirra Björns taka höfundar það fram að samantekt þessi sé alg-
Alþýðuflokk og Kvennalista strönduðu á kröfu Björnssonar, hagfræðings VSf, og Vilhjálms Egils- erlega á þeirra eigin ábyrgð og eigi ekki að túlkast
Kvennalistans um lögbindingu lágmarkslauna. Með- sonar, framkvæmdastjóra Verslunarráðs og fyrrver- sem sjónarmið þeirra samtaka sem þeir vinna fyrir.
al þeirra gagna sem Þorsteinn Pálsson dró upp á andi hagfræðings ASÍ. í inngangi að greinargerðinni
Setning laga um lágmarkslaun
hefur af og til komið til umræðu
meðal stjórnmálamanna hér á
landi. í þessu sambandi hefur
m.a. verið vísað til þess, að lög
um lágmarkslaun eru allvíða til í
< löndum hins vestræna heims, t.d.
í Bandaríkjunum og Frakklandi.
í kjarasamningum er hækkun
lægstu launa stöðugt viðfangs-
efni, þótt jafnan hafi mönnum
þótt of lítið miða. Nokkrar til-
raunir hafa þó verið gerðar til sér-
stakrar hækkunar þeirra tekju-
lægstu. Má þar t.d. nefna samn-
ingana 1981, en þá var samið um
lágmarkstekjur fyrir dagvinnu.
Þessi tilraun sætti verulegri
gagnrýni frá upphafi og þau
ákvæði sem giltu í þessu efni voru
látin deyja á áföngum með samn-
ingunum í nóvember 1984. Síð-
ustu kjarasamningar eiga að vera
mönnum í fersku minni, en hér á
eftir verður þó mjög vikið að því
\ sem þá var gert.
í umræðu um þessi mál vill oft
gleymast, að við búum við lög-
gjöf sem að ýmsu leyti er einstök.
Hér er átt við lög um starfskjör
launafólks, sem kveða á um að
„Laun og önnur starfskjör, sem
aðildarsamtök vinnumarkaðar-
ins semja um, skulu vera lág-
markskjör fyrir alla launamenn í
viðkomandi starfsgrein á svæði
því, er samningurinn tekur til.
Samningar einstakra launa-
manna og atvinnurekenda um
lakari kjör en hinir almennu kjar-
asamningar ákveða skulu ógild-
ir.“
Þetta lagaákvæði, ásamt með
fleiri ákvæðum og almennri aðild
að verkalýðsfélögum, markar
mikla sérstöðu m.t.t. lágmarks-
launa. Flest bendir til þess, að þar
sem slík lög hafa verið sett hafi
markmið lagasetningarinnar ver-
ið að koma í veg fyrir áníðslu
gagnvart ófélagsbundnu fólki,
sem hefur takmarkaða mögu-
leika til þess að verjast, einkum
ef atvinnuástand er bágt. Slíkar
aðstæður eru engar hér á landi.
Hvaða tekjur
á að miða við?
Fyrsta spurningin sem hlýtur
að vakna varðandi hugsanlega
setningu laga um lágmarkslaun er
hvaða tekjur eigi að tryggja. Á
lagasetningin að fela í sér ákvæði
um lágmarkslaun fyrir dagvinnu
eða lágmark fyrir heildartekjur?
Eða á að lágmarka dagvinnu að
viðbættum bónusgreiðslum?
Hvernig á að fara með yfirvinnu,
vaktaálag, ferða-, flutnings-,
fæðis-, vaktaskipta- og poka-
gjald, svo örfá dæmi séu nefnd?
Hvað með hrein akkorð, upp-
mælingu og premíukerfi?
Reynslan af ákvæðunum um
lágmarkstekjurnar frá 1981 er í
stuttu máli sú, að réttlætið í þess-
um efnum er ákaflega afstætt. Þá
var farin sú leið, að yfirvinna og
bónusar reiknuðust á lægri grunn
en sem nam lágmarkstekjunum.
Þetta var kallað „tvöfalt kerfí“ og
þýddi í raun, að lægst launaða
fólkið hafði lægri álagsprósentu
fyrir yfirvinnu en aðrir. f kjara-
samningunum í febrúar 1984
voru lágmarkstekjur hækkaðar
nokkuð umfram önnur laun, í því
skyni að verja lægsta kaupið
mestu kaupmáttarlækkuninni.
En „tvöfalda kerfið“ reyndist síð-
an aðal gagnrýnisatriðið í samn-
ingaviðræðunum haustið 1984 og
var afnumið, sem þýddi að
kaupmáttur lægstu launa fór
lækkandi í kjölfarið. Einu gildir
hvaða viðmiðun er notuð, hún
verður óvinsæl og almennur
þrýstingur verður frá fyrsta degi
að breyta henni.
Nýlegri dæmi af sama toga má
rekja frá samningunum í febrúar
1986, þegar deilt var um það
hverjir ættu að njóta sérstakra
launabóta sem þá var samið um.
Þá var reynt að hækka laun hinna
lægst launuðu umfram aðra með
tveimur greiðslum, að hámarki
3.000 kr. f hvort skipti. Þegar á
reyndi voru gerðar kröfur um að
þessar greiðslur færu upp allan
launastigann.
Tæknileg vandamál við laga-
setningu af þessu tagi eru mý-
mörg, en kannski skipta hin sál-
rænu meira máli. Það er ekki
bara fyrir klaufaskap að ýmsar
tilraunir af þessum toga hafa
runnið út í sandinn.
Hvernig bregst
vinnumarkaðurinn
við?
Öllum má ljóst vera, að lög um
lágmarkslaun geta haft víðtækar
afleiðingar á allan launastigann.
Auðvitað velta þessi áhrif á
ýmsu, almennu ástandi á vinn-
umarkaði og því hversu mikla
hækkun um væri að ræða. Ekki
fer á milli mála, að nú ríkir mikil
og almenn þensla á flestum svið-
um og að vinnumarkaðurinn ber
ýmis merki uppboðsmarkaðar,
sem lítt stjórnast af öðru en lög-
málum framboðs og eftirspurnar.
Afmarkaðar greinar og land-
svæði fara á undan með launa-
skriði, sem fyrr eða síðar segir til
sín í öðrum greinum. Við þessar
kringumstæður leikur enginn vafi
á, að áhrif verulegrar hækkunar
lágmarkslauna hefði á tiltölulega
skömmum tíma áhrif á launastig-
ið yfir höfuð að tala. Spurningin
er þá sú hvort einhver væri bætt-
ari á eftir.
Af þessu leiðir líka, að allt mat
á því hvað hækkun lágmarks-
launa í tiltekið mark kosti þjóðfé-
lagið í launaútgjöldum er nánast
út í hött. Kostnaðaraukinn myndi
á nokkrum tíma, mánuðum eða
misserum, stefna í að vera í réttu
hlutfalli við hækkun lágmarks-
teknanna. Þetta er vafalaust
mörgum erfiður biti að kyngja,
en mikilvægt er, að menn geri sér
ljósar þær ástæður sem þessu
f
Þriðjudagur 2. júní 1987|ÞJÓÐVIUINN - SlÐA b