Þjóðviljinn - 07.06.1987, Qupperneq 8

Lágu
launin
og
Kvenna-
listinn
Þegar þessar línur eru skrif-
aðar erum við að bíða eftir því
að línur skýrist um þríflokka-
stjórn Sjálfstæðisflokksins,
Alþýðuflokksins og Fram-
sóknarflokksins. Ogflestir
telja sig vita með hverju sá biti
er étinn.
Láglaunakrafan
á oddinn
Það var í rauninni meira spenn-
andi að bíða eftir því um daginn
hvað yrði úr viðræðum Krata og
íhalds við Kvennalistann. Vegna
þess að Kvennalistakonur höfðu
sett það á oddinn að lægstu laun
yrðu bætt og að stjórnvöld
tryggðu að sú kjarabót stæðist.
Og þá var ráð fyrir því gert, að
hægt væri að ná einskonar þjóð-
arsátt um að aðrir en þeir sem
lægstu laun hafa færu sér hægt og
Iétu sér Iynda þótt hin frægu
launahlutföll röskuðust.
Tormerki mörg
Af þessu varð ekki, eins og
menn vita. Ffestir töldu tormerki
á því að stjórna slíkri uppstokkun
á launum frá alþingi. Sérfróðir í
samningagerð töldu ólíklegt að
hægt væri að fá hin ýmsu samtök
launamanna til að fallast á fyrr-
greindar breytingar. Enda eins
víst að afnema þyrfti eða skerða
stórlega samningsrétt þeirra. Og
ólíklegt að það tækist að neyða
þau til þess með lagasetningu.
Með öðrum orðum: Það er hægt
að hækka lágmarkslaun með
fordæmi ríkisvaldsins og með lag-
aboði. En það er ekki hægt að
tryggja að sú hækkun gangi ekki
upp launastigann, eða tekjustig-
ann - með þeim afleiðingum að
til nýrrar verðbólguholskeflu
kemur.
Hugarfarsbreyting?
Kvennalistakonur svöruðu
sem svo að vilji væri allt sem þarf.
Hugarfarsbreyting. Ef fólk trúir á
það að hlutunum megi breyta þá
er hægðarleikur að finna leiðir til
að breyta þeim, er haft eftir einni
Kvennalistakonu. Að minnsta
kosti verðum við að reyna...
Já, segja hinir efagjörnu. Hug-
áfarsbreyting er ágæt. En er hægt
að hrinda henni af stað með lög-
gjöf? Er yfirleitt hægt að gera ráð
fyrir því, að fólk sem vant er því
að ætlast til meiri neyslu í dag en í
gær, hvar sem það er annars statt
í kjarastiganum, gleymi sínum
eigin kröfum í gleði yfir því að
þeir lægstlaunuðu hafa fengið
góða uppbót á sín kjör? Er ég,
sem hefi menntun að baki og ber
ábyrgð og guð má vita hvað, ekki
rúblu dýrari en granni minn?
Annað þjóðfélag?
Það verður aldrei skortur á við-
bárum af þessu tagi. Og ekki svo
auðvelt að hrista þær af sér; við
vitum í hverskonar þjóðfélagi við
búum. Kannski eru Kvennalist-
akonur í rauninni að biðja um
annað þjóðfélag þar sem er hægt
að miðstýra öllu, líka launahlut-
föllum?
Ekki einu sinni víst að það dugí
til. Tökum til dæmis allt öðru vísi
þjóðfélög eins og hið sovéska og
hið kínverska. í þeim báðum hafa
uppi verið um lengri eða skemmri
tíma tilhneigingar til launajöfn-
unar (að minnsta kosti að því er
varðar obbann af launafólki -
fríðindi hinna háttsettu eru svo
kapítuli út af fyrir sig, rétt eins og
einkagróðinn hér). En bæði í So-
vétríkjunum og Kína hefur verið
horfið frá þeim hneigðum til
jafnlaunastefnu, sem eru í raun-
inni einnig siðferðilegur bakfisk-
ur hugmynda Kvennalistans.
Bæði Deng Xiaoping í Kína og
Gorbatsjof hinn sovéski telja að
„flatneskjan“ í launakjörum (úr-
avnilovka segir Rússar, Kínverj-
ar tala um að allir éti úr sömu
skál, hvort sem þeir hafi unnið
mikið eða lítið) hafi lamandi áhrif
á afköst og framfarir yfir höfuð.
Þeir vilja gera tekjustigann bratt-
ari - kjósa heldur viss félagsleg
skakkaföll sem af því leiða en að
verða af þeim hagvaxtarflýti sem
„örvandi" launakerfi bjóða upp
á. Og þótt okkar þjóðfélag sé vít-
anlega gjörólíkt því sovéska eða
því kínverska, þá getum við ekki
yppt öxlum yfir því, að einnig þar
skuli þróúnin vera jafnaðarkröf-
um í óhag.
Það er vitanlega hægt að nefna
ýmsar sérstæðar „efnahags-
einingar“ þar sem tekist hefur að
koma á fullum jöfnuði í tekjum
ÁRNI
BERGMANN
og um leið fullu jafnrétti kynj-
anna. Til dæmis í samyrkjubúum
í ísrael. En til þess að það megi
takast þarf mjög sérstæðar for-
sendur og umfram allt það, að
þeir sem til slíks sameignarrekst-
urs ganga viti vel hvað þeir eru að
gera, keppi sjálfir að því lífsmyn-
stri, kæri sig fyrirfram kollótta
um það, þótt þeir éti af sama diski
á kjúklingabúinu kynbóta-
fræðingurinn og fóðurmeistar-
Holl ögrun
Sem sagt: Það var ekki að
undra þótt viðmælendur Kvenna-
listans og þeir sem koma beint úr
reynsluheimi vinnumarkaðarins
legðu kollhúfur yfir lágmarks-
launakröfunni.
Engu að síður var það áreiðan-
lega jákvætt þegar til lengri tíma
er litið, að konurnar settu einmitt
þetta mál á oddinn.
Vegna þess ekki síst að krafan
um „mannsæmandi laun af dag-
vinnutekjum" hefur lengi verið
til og vegna þess að allir telja sér
skylt - hægrimenn og vinstri-
menn, verklýðsforingjar og at-
vinnurekendur, að taka undir
það að brýnast sé að bæta laun
þeirra lægst settu. Þegar hug-
mynd um lágmarkslaun er gerð
að úrslitamáli í stjórnarmyndun-
arviðræðum, þá er í því fólgin
holl ögrun, jafnvel þótt leiðir að
framkvæmd hennar séu ekki lík-
legar til að skila árangri. Ögrunin
er blátt áfram fólgin í þessu hér:
Hvað ætlið þið, herrar mínir, að
gera til að fylgja eftir fögrum, en
helst til almennum orðum? Hve-
nær kemur, kæri minn, kakan þín
og jólin? Og það er ekki síst hollt
fyrir Krata og Allaballa að fá á-
minningu í þessa veru, því náttúr-
lega eru þeir sem hefðbundir
verklýðsflokkar fyrst spurðir.
f annan stað er það vitanlega á
dagskrá í hinum efnaðri þjóðfé-
lögum, að það sé í senn pólitísk
nauðsyn og siðferðileg skylda að
nota auð samfélagsins ekki síst til
þess að búa til einskonar fram-
færslutryggingu - hvað sem líður
framboði og eftirspurn á vinnu-
markaði. Gott ef þeir sem ætluðu
að gera uppreisn frá miðju voru
ekki með slíka hugmynd ofarlega
á blaði ekki alls íyrir löngu.
Og í þriðj a lagi ættu hugmyndir
af þessu tagi, sem í senn stefna að
framfærslutryggingu og auknum
jöfnuði, að eiga sér betri hljóm-
grunn á íslandi en víða annars-
staðar - smæð þjóðfélagsins hef-
ur m.a. haft það í för með sér að
jafnaðarkrafan er tiltölulega
sterk í samfélaginu (hvað svo sem
einstaklingurinn gerir sjálfur í
málunum).
Ekki innbyrðis
deilur
Hitt er svo leiðinlegra, að í
I þessari umræðu allri hafa sú sam-
anburðarfræði sem ástandið á
vinnumarkaði, lífskjarakapp-
hlaupið og einstaklingshyggjan,
sem eru óvenju sterk þessi miss-
eri, saxað mjög á þá samstöðu
launafólks sem kannski var aldrei
nógu mikil, en þó umtalsverð.
Samstaðan er í æ ríkari mæli sam-
staða hópsins, starfsgreinarinnar
- ef þá er ekki búið að splundra
henni með einkasamningum og
yfirborgunum. Og niðurstaðan er
meða! annars sú, að margir sjá
kjarabaráttu ekki öðruvísi en
átök milli launþegahópa innbyrð-
is. Það er eins og borgaraskapur-
inn gleymist, hans söluskattsæ-
vintýri, sjálfskömmtun tekna,
fjárfestingarævintýri og margt
þesslegt.
Tvennt
er nauðsynlegt
Hér verður engin tilraun gerð
til að finna svör við því hvert gæti
orðið árangursríkt framhald á
láglaunaumræðunni og jafnrétt-
iskröfunni. Það mætti þó minna á
það, að tveir menn sem hafa
sömu tekjur í peningum, geta
búið við lífskjör sem eru gjörólík
og miklu ólíkari en svarar til
margra launaflokka. Það er öðru
fremur tvennt sem skiptir máli
fyrir lágmarkskjör eða meðal-
kjör. í fyrsta lagi það, hvenær og
með hvaða skilmálum menn
leystu húsnæðismál sín. í öðru
lagi: Hve mörg börn hafa þeir á
framfæri og hverju þarf til að
kosta, m.a. vegna gæslu yngri
barna. 1 ríkjandi ástandi sýnist
það langsamlega vænlegast til ár-
angurs á sviði lífskjaratryggingar
og jöfnuðar eða jafnstöðu að ein-
beita sér að myndarlegum að-
gerðum á þessum sviðum tveim.
Þetta er náttúrlega ekki frumleg
hugsun, en það sakar aldrei að
minna á hana.
-áb
8 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN Sunnudagur 7. júnl 1987