Þjóðviljinn - 22.07.1987, Blaðsíða 5

Hugvekja
um hvala-
rússneskum kafbátum. Yrðu
hvalveiðiskipin tekin í notkun til
þess, Hval I t.d. breytt í „Kafbát
I“, og þar sem hér væri um að
ræða hernaðarlega mikilvægt at-
hæfi, sem halda yrði stranglega
leyndu, yrði hvalstöðin í Hval-
firði vandlega afgirt og nágrenni
hennar lýst bannsvæði, og hún
svo notuð til „kafbátarann-
sókna“. Þannig gætu íslendingar
haldið áfram að slagta hvalfisk-
um af hjartans lyst án þess að
nokkur gæti truflað þá, - því þeir
sem sýndu málinu óþarflega mik-
inn áhuga, hvort sem það væru
erlendir Græningjar eða innlend
niðurrifsöfl, yrðu auðvitað hand-
teknir fyrir njósnir þegar í stað og
læstir inni á öruggum stað. En
hvernig ætti svo að fara með afur-
Eitt er það sem vekur meira
litla furðu í þessu margtuggna
hvalamáli. Pað telst naumast
nein nýlunda, að þjóð leitist af
hagsmunaástæðum við að kom-
ast hjá að virða alþjóðasam-
þykktir, sem hún þó hefur undir-
ritað. Éað er því miður heldur
ekki ný saga, að menn kjósi held-
ur að lifa flott með því að eyða
höfuðstólum náttúrunnar á rán-
yrkju heldur en taka rólega út
vextina. Þótt undarlegt megi
virðast er það líka algengt að
gróðavon fámennra þrýstihópa
ráði meiru um stjórnarstefnu en
brýnir hagsmunir heildarinnar.
En stjórnmálamenn, sem eru
vandanum vaxnir, leitast jafnan
við að réttlæta þetta á klókan og
ísmeygilegan hátt, sem erfitt er
að vefengja, og hafa þá sér til
aðstoðar djúphugula sérfræð-
inga, sem vandlega eru skólaðir
hjá Macchiavelli hinum ítalska.
Þess vegna kemur það manni
heldur napurlega á óvart, að ís-
lendingar skuli ekki hafa fundið
neina aðra réttlætingu á hvala-
drápi sínu en að það sé gert „í
vísindaskyni“. Með þessu er ver-
ið að leggja þungan kross á alla
þá fórnfúsu og ósérplægnu menn
sem eru að reyna að kynna eða
verja málstað íslendinga er-
lendis, þ.e.a.s. á þeim eina vett-
vangi þar sem málsvarnar er
verulega þörf, því hvernig eiga
þeir að boða slíkar kenningar og
halda andlitinu um leið? Sá
hross-hvala-hlátur sem mætir
hverjum manni erlendis um leið
og hann upplýkur sínum munni
um „hvalveiðar í vísindaskyni" er
næsta óþægileg reynsla, sem
hætta er á að skilji eftir spor í
djúpum sálarlífsins. Þetta er eins
og að halda því fram að maður
sem gómaður er pöddufullur á
þeysireið á blikkbelju um öngs-
træti, hafi með þessu verið að
gera „vísindalega tilraun". Mað-
ur sárvorkennir þeim stjórnmála-
mönnum og sendimönnum sem
gerðir eru út fyrir landsteinana til
að halda þessum kenningum
fram í alvöru: þeir ættu skilið að
fá einhvers konar „athlægisbæt-
ur“ fyrir fórnfýsi sína. En sá
stuttbuxna-Macchiavelli sem
fann upp þessa „skýringu“ ætti
hins vegar að drífa sig hið snar-
asta í framhaldsnám: með slíkar
sannanir í höndunum fyrir kunn-
áttuskorti sínum ætti hann að
eiga greiðan aðgang að Lána-
sjóði, hversu mjög sem sá sjóður
kann að hafa verið skertur í tíð
fyrrverandi menntamálaráð-
herra.
Jafnvel óskólaður leikmaður
getur séð í hendi sér miklu betri
leiðir til að halda áfram hvala-
morðum í friði og ró, fyrst þau
eru nú einu sinni orðin að sérs-
töku keppikefli hugsjónamanna
og nánast því að tákni um að ís-
lendingar séu eftir allt saman
óháðir Bandaríkjamönnum og
fúsir til að bjóða þeim byrginn.
Það væri t. d. hægt að hætta hvala-
veiðunum í orði kveðnu en hefja
þess í stað skipulega leit að
ðirnar? Það gæti naumast talist
óeðlilegt, að skip sigldi úr Hval-
firði með stykki úr rússneskum
kafbátum, sem þörfnuðust ítar-
legri rannsókna, t.d. í stofnunum
bandaríska hersins. Það er svo
gamall og góður siður að
skipsfarmar breyti um eðli, verð,
áfangastað og annað slíkt úti á
rúmsjó. Þannig gæti hvalkjötið
verið orðið að „íslensku sækúakj-
öti“, þegar það kemur á markað-
inn í Japan, - eða þá kannski að
„úrbeinuðum vatnanykri". Með
þessu myndu íslendingar slá
margar flugur í einu höggi; hval-
amorðin blífa, útflutningstekj-
urnar streyma inn, - og þjóðin
aflar sér virðingar meðal vest-
rænna ríkja.
e.m.j.
Er jurtasmjörlíki óhollara en
Nýjar rannsóknir benda til neikvœðra áhrifa jurtaolía
Ólafur Sigurðsson
matvœlafrœðingur skrifar
Flest þekkjum við til þess að
mettuð fita og kólesteról valda
hjarta- og æðasjúkdómum ef
neytt er ótæpilega. Nýjar rann-
sóknir vísindamanna í fituefna-
fræðum víða um heim benda til
þess að ofneysla fjölómettaðra
plöntuolía sé ekki síður varasöm,
þó ekki sé um sömu áhrif að
ræða. Samræmast þessar niður-
stöður ekki fullyrðingum um að
plöntufita sé holl þar sem hún
lækki kólesteról og auki þar með
lífslíkur einstaklinga, öfugt við
dýrafitu.
Þá er mikið talað um hormón-
lík efnasambönd sem myndast úr
plöntuolíum og eru lífsnauðsyn-
leg í hæfilegu magni. En sé um
umframneyslu plöntufitu að
ræða, myndast fituhormónar í
umframmagni sem hafa vægast
sagt neikvæða verkan að sögn
sumra vísindamanna. Er þá rætt
um aukna samloðun blóðflagna,
hvötun á vexti krabbameinsæxla,
örvun sjúkdóma eins og liðagigt-
ar, asma, sykursýki o.fl. (Lands
85).
Mikið af þessum niðurstöðum
hafa komið fram í kjölfar
rannsókna á jákvæðum áhrifum
fiskfitu þegar kannað var með
hvaða hætti hún verkaði og þá
hvernig plöntufita verkaði til
samanburðar. Vildu vísinda-
menn kanna hvort sambærileg
áhrif gætu orðið við neyslu
plöntuolía með hátt hlutfall lin-
ólfitusýru, en einmitt þeirri fitu-
sýru hefur verið hampað mjög
sem fjölómettuðu hollmeti.
í ljós kom að plöntuolíur gátu
haft öfug áhrif miðað við fiskfitu.
Þegar könnuð var staða mettuðu
fitunnar í því nýuppgötvaða kerfi
sem virtist stjórna hormónasmíð-
inni, kom í ljós að mettuð fita
hafði engin áhrif þar á, hvorki til
góðs né ills, en linólfitusýran úr
plöntufitu reyndist helsti forveri
neikvæðu fituhormónanna.
Mettaða fitan nýttist einungis
sem orkuefni og gaf ekkert nær-
ingargildi ein og sér, umfram það
að hjálpa til við upptöku fitu-
leysanlegra vítamína eins og öll
fita gerir. Mettaða fitan reyndist
því hvorki vera forveri fyrir já-
kvæða né neikvæða fitusýru-
hormóna.
Óvœntar
niðurstöður
Einnig hafa verið framkvæmd-
ar ýmsar rannsóknir til að varpa
ljósi á það hvaða áhrif fæðufita
hefði á blóðfitu. í einni þesshátt-
ar tilraun voru 74 heilbrigðir karl-
menn og 55 heilbrigðar konur
látnar neyta (með öðru fæði) eins
eggs og 140 gramma af nautakjöti
á dag í 3 mánuði (ekkert annað
kjötmeti) og í næstu þrjá mánuði
var breytt yfir í kjúkling og fisk
(140 g/dag) og öðrum þáttum
haldið óbreyttum.
Þeir sem héldu áfram í þrjá
mánuði til viðbótar, þ.e. 47 karl-
menn og 29 konur, breyttu nú yfir
í jafnmikið af svínakjöti á dag
(140 g) auk hins daglega, kólest-
erólríka eggs.
Það undarlega gerðist að engin
breyting varð á blóðfitumagni,
heildarkólesterólmagni né held-
ur varð aukning á neikvæðu
LDL-kólesterólmagni, nema hjá
kvenfólkinu sem neytti fugla-
kjöts og fisks, þar jókst heildar-
blóðfitumagn marktækt. Einn
þeirra sem stjórnaði þessari rann-
sókn segir að þessar niðurstöður
stangist á við það sem almennt er
haldið fram (M. A. Flynn 1985).
Til útskýringar bendir þessi
rannsóknahópur m.a. á að kóle-
steról úr nýmeti sé alls ekki það
sama og í unnum matvælum.
Telja þeir að margar fyrri rann-
sóknir á aukningu blóðkólester-
óls og æðahrörnun hafi verið
framkvæmdar með matvælum
sem hafa mátt þola vinnslumeð-
ferð eins og hitameðhöndlun,
loftblöndun eða einungis of langa
geymslu við stofuhita. Þannig að
orsakir hækkunar á blóðkólster-
óli sé ekki vegna kólesterólsins
sem slíks, heldur þránunarefna
þess. Nefna þessir rannsókna-
menn ýmsar niðurstöður annarra
vísindamanna máli sínu til stuðn-
ings (Peng 78, Taylor 79, Addis
83).
Þeir telja því að það geti skipt
verulegu máli að notast við fersk-
meti í tilraunum sem þessum.
Ýmsir vísindamenn telja þrán-
Það hlýtur því að teljast vafasöm hegðan þeg-
ar auglýsendur hefja herferðir með fullyrðing-
um um prósentutölur og hollafitu annarsveg-
ar og óhollafitu hinsvegar, eins og önnursé
hættulega einstaklingnum en hin ekki!
unarefnasamböndin sem mynd-
ast úr fjölómettuðum fitum og
kólesteróli vera stórvarasöm þar
sem þau setja keðjuverkandi
þránun af stað í fituefnum sem
staðsett eru í frumuhimnum lík-
amans (Yagi 82).
Plöntuolíur
í dýrafitu...
Hinsvegar má ekki gleyma því
að alidýr fá sum mikið af plöntu-
fitu úr fóðrinu og hafa mælingar
sýnt að einmögungar eins og svín,
hestar eða kjúklingar taka upp
töluvert af fæðufitunni óbreyttri.
Má jafnvel búast við að finna
fiskfita úr fóðurlýsi í fitu þessara
dýra þegar því er blandað í fóðr-
ið.
Þetta á þó ekki við um jórtur-
dýr þar sem mest af fjölómettuðu
fitunni í fóðri þeirra er breytt í
mettaða fitu í meltingarveginum.
Þó má geta þess að minna en
helmingur fitu í nautakjöti er
mettuð og um fjórðungur af fitu í
kindavöðva er fjölómettuð
plöntufita (Christie 81).
Þannig endurspeglast fitusam-
setning fóðurs oft í fitusamsetn-
ingu vöðva og líffæra dýranna og
ætti því ekki að koma á óvart að
meira en 30% smjörfitu er ómett-
uð fita (fæðudeild RALA). Væri
Miðvikudagur 22. júlí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5