Þjóðviljinn - 22.07.1987, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 22. júli 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
legg égtilað
kunnáttumenn vinni
að menningarhátíð
árið 1991 þarsem
blessuð verði minn-
ing Sveinbjarnar Eg-
ilssonar-og afrek
hans stór og smá
verði rœkilega
kynnt. Er ekki hér ein-
mitt verkefni fyrir
hina nýju Stofnun
Sigurðar Nordals,
sem Sverrir Her-
mannsson kom á
laggirnar?"
hingað viðskiptum og menning-
arstraumum. í fallegum upplýs-
ingarbæklingi, sem Skipulags-
stofa höfuðborgarsvæðisins gaf
nýlega út á ensku voru vígorð
sögð sem eiga vel við ísland: „We
link continents", Við tengjum
meginlöndin.
Það er mikilvægt fyrir sam-
skiptin við útlönd að fslendingar
hafi gott orð á sér. Þaö er líka
mikilvægt fyrir íslendinga að
flestar þjóðir, voldugar þjóðir og
dvergþjóðir jafnt, skilji leikregl-
ur alþjóðlegs samstarfs og virði
alþjóðlegar samþykktir. Það er
mikilvægt að íslendingar skilji
hugsunarhátt umheimsins og
hagi sér ekki eins og heimalning-
ar.
Ég vil ljúka máli mínu með
áskorun til hins nýja forsætisráð-
herra að hann beiti sér fyrir því að
Islcndingar hætti hvalaveiðum
eins og aðrar siðaðar þjóðir.
A.m.k. eitt dagblaðanna hefur
snúið við blaðinu og vonandi fara
fleiri að sjá hvert stefnir. Blaða-
menn sjá væntanlega fleiri blöð
en Eystrahorn og hljóta að sjá
blikur á lofti í erlendum blöðum.
Bandarískt almenningsálit, við
skulum segja hér: álit fólksins
sem við viljum selja fiskinn, það
er ekkert lamb að leika við: ég
var um skeið búsettur vestanhafs
og verður þá vitni að því þegar
bandarískur almenningur stöðv-
aði Vietnam-stríðið og steypti
forseta sínum - þvert gegn guðs
og manna lögum að áliti valdhaf-
anna í upphafí mótmælanna.
Bandarísku almenningsáliti verð-
ur ekki skotaskuld úr því að hafa
áhrif á fisksölu á eigin markaði.
Þetta verða íslendingar að fara
að skilja. Fleiri rök mæla auðvit-
að gegn hvalveiðum, en tími
vinnst ekki til að þylja þau hér.
Mig langar að koma áleiðis
uppástungu til dagskrárgerðar-
manna hjá útvarps- og sjónvarps-
stöðvum. Valinkunnur heiðurs-
maður hefur bent á tvennt sem
mætti betrumbæta: í fyrsta lagi
væri rnikill kostur fyrir hlustend-
ur þegar þeir lesa dagskrá og vega
og meta hvort þeir skuli sitja um
tiltekinn þátt, ef efni þáttarins
væri tilgreint nánar en gengur og
gerist. Hin ábendingin er viðvíkj-
andi niðurröðun efnis á kvöldin.
Of oft vill brenna við, að þættir
sem skírskota til aldraðra séu
seint á kvöldin. Það hlýtur að
vera hægt að bæta úr þessu. Að
lokum er tilhlýðilegt í fyrsta þætti
um daginn og veginn eftir
stjórnarmyndun að óska nýju
ríkisstjórninni velfarnaðar í starfi
og nýju stjómarandstöðunni í
sínu mikilvæga hlutverki. Heilla-
drýgst er þjóðinni ef vel er teflt
báðum megin.
Þór Jakobsson er ve&urfræðingur.
(Grein þessi er a& stofni til erindl
sem Þór flutti í útvarp um Dag og
veg).
Kjalarnes og Álftanes. Á sól-
stöðuhátíðinni á Sounionhöfða
talaði fararstjórinn okkar, um
áhrif grískrar nienningar á ís-
lenska menningu. í ræðu sinni
minnti Sigurður A. Magnússon á
hinar miklu þýðingar eljumanns-
ins Sveinbjarnar Egilssonar á
grískum bókmenntum m.a. kvið-
um Hómers. Hann benti á áhrif
fræðimannsins á næstu kynslóð,
nemendur hans og aðra, ýmsa
sem héldu áfram endurreisnar-
starfi íslenskrar tungu og menn-
ingar á fyrri hluta 19. aldar, en
meðal þeirra voru Baldvin Ein-
arsson og Jónas Hallgrímsson.
Sigurður hafði satt að mæla þar
syðra á Sounionhöfða. Vissulega
er vert að minnast Sveinbjarnar
Egilssonar og ekki síst nú er
mönnum verður tíðrætt um ís-
lenska tungu og menningu. 16.
júní 1946 flutti Sigurður Nordal
ræðu við leiði Sveinbjarnar Egils-
sonar í Reykjavíkurkirkjugarði,
en það ár voru 100 ár liðin frá því
Sveinbjörn setti Reykjavíkur-
skóla, nýskipaður rektor nýs
skóla.
Sigurður Nordal sagði í ræðu
sinni og leyfi ég mér að vitna í
nýútgefnar Mannlýsingar Nor-
dals, annað hefti:
„Danskur maður, sem hitti
Sveinbjörn Egilsson í Kaup-
mannahöfn 1845 og vissi, að hann
var ágætt latínuskáld, sagði við
hann, að hann mundi víst kunna
að tala mörg tungumál.
Sveinbjörn svaraði: „Eg kann
ekki að tala nema íslenzku." í
þessu svari er mikið yfirlætisleysi
og þó nokkur metnaður. Hann
gaf í skyn, að sér þætti lítils vert
um allan lærdóm sinn í erlendum
tungum hjá því að kunna móður-
mál sitt. Þar gat hann líka hik-
laust úr flokki talað.
Hvað verður Sveinbjörn Egils-
son framtíðinni? Verður hann
ekki einmitt maðurinn, sem
kunni að tala íslenzku, heldur
áfram að tala íslenzku við óborn-
ar kynslóðir? Frægur fyrir margt
annað, lifandi fyrir þetta, fyrir
nokkur kvæði sín og vísur, þótt
hann gæfi sér ekki tíma til að
leggja þá rækt við skáldgáfu sína,
sem hún átti skilið, fyrir þýðingar
sínar, framar öllum Odyss-
eifskviðu og Illionskviðu á
óbundið mál, ef til vill
fullkomnustu þýðingar þessara
öndvegisrita heimsbókmennt-
anna, sem til eru á nokkra tungu,
meistaraverk íslenzkrar orðlist-
ar, sem aldrei geta bliknað."
Síðar í ræðu sinni segir Sigurð-
ur Nordal um Sveinbjörn Egils-
son: „Honum auðnaðist á sínu
sviði hið sama sem Jóni Sigurðs-
syni á sínu: að slá lífsins vatn úr
hellu lærdómsins, skapa framtíð
með fortíðina að bakhjalli.“
Eftir fáein ár sem líða óðar en
varir eru 200 ár liðin frá fæðingu
Sveinbjarnar Egilssonar, en hann
var fæddur árið 1791. Hvaða dag
er óvíst og hef ég séð fjóra daga
nefnda. En árið er víst og legg ég
til að kunnáttumenn vinni að
menningarhátíð árið 1991 þar
sem blessuð verði minning
Sveinbjarnar Egilssonar og afrek
hans stór og smá verði rækilega
kynnt. Er ekki hér einmitt verk-
efni fyrir hina nýju Stofnun Sig-
urðar Nordals, sem fráfarandi
menntamálaráðherra Sverrir
Hermannsson kom á laggirnar?
Þar á hátíðinni yrði kynnt latnesk
þýðing ellefu binda Fommanna
sagna, Scripta historia Islandor-
um, þar færu færir leikarar með
Hómerskvæði, þar færi ef til vill
ólæs hnokki eða hnáta með vís-
una alkunnu: „Fljúga hvítu fiðr-
ildin—“
Siglingar fyrr, nú
- og í framtíðinni
Þegar Sveinbjörn Egilsson hélt
utan til náms sína fyrstu ferð
landa á milli lagði hann af stað 10.
sept. 1814, er létt var akkerum.
Segir Sveinbjörn frá ferðinni og
fengu menn logn, þvervinda og
storma en milli þess miðaði
áleiðis. Vegna mótvinds í lokin
var akkerum kastað við Rangey
skammt frá Gautaborg. Var þá
liðinn rúmur mánuður frá brott-
för, en eftir 8 daga dvöl í Gauta-
borg héldu svo Sveinbjörn og
aðrir förunautar á vagni til Hels-
ingjaeyrar, síðan yfir Eyrarsund
og vom komnir til Kaupmanna-
hafnar 23. október.
Frá því er þessi sjóferð var far-
in er mikið vatn til sjávar runnið
og eru menn ólíkt fljótari í fömm
á sjó, á landi - og í lofti hraðar en
fuglinn fljúgandi. Hefði hinum
ungu námsmönnum um borð í
„Sæunni“ snemma á 19. öld þótt
það ótrúleg sýn, ef þeir hefðu get-
að allra snöggvast augum litið
framtíðina og galdraverk tækni-
nnar, sem við afkomendur þeirra
teljum sjálfsögð á seinni hluta
hinnar 20. aldar.
Ekkert lát er á tækninýjungum
og búast má við framförum á
öllum sviðum næstu aldir og stór-
stígari jafnvel en undanfarnar
aldir. Það sem áður var óyfirstíg-
anleg hindrun verður yfirunnið,
það sem er óhugsandi í dag eða
daufur draumur verður sjálfsagt í
augum komandi kynslóða.
Mig langar að beina huga okk-
ar jafnlangt í norður og áður í
suður er ég greindi frá Grikk-
landsferð. I huga manna hefur
Norður-íshafið verið eins konar
endamörk meginúthafanna og -
siglinga, lokað yrði það um aldur
og ævi skipum, sem sigla á sjó
með vörur milli landa. Það yrði
áfram hið lokaða haf, ríki hafíss
og hindrana.
En nú er öldin önnur. Sökum
tækninýjunga, smíði gervihnatta
og betri skynjunar og mælitækja
þar um borð, fjarskipta - og enn-
fremur nýjunga og uppgötvana á
sviði skipasmíða og ísbrjóta, eru
siglingar um hafís Norður-íshafs
miklum mun auðveldari en áður.
Sovétríkin flytja nú þegar mikið
milli hafna við strendur Síberíu
þar sem á sér stað mikil uppbygg-
ing og framsýnir menn sjá fyrir
sér að meginæð flutninga um
Norður-íshaf milli Atlantshafs og
Kyrrahafs muni myndast á næstu
áratugum.
Ég hef undanfarin ár verið að
koma áleiðis hugmynd, sem ég
fékk frá þýskum veðurfræðingi
en sá hafði sjálfur kynnst henni
hjá japönskum vísindamönnum.
Hún er sú, að hér á íslandi verði
umskipunarhöfn í tengslum við
umferð um Norður-íshaf. Mér til
ánægju hefur verið skriður á mál-
inu undanfarna 10-12 mánuði og
áhugi vaxandi hér heima og er-
lendis. Skal ekki farið nánar út í
þá sálma hér, en hlustendur mína
minni ég á hve verslun og við-
skipti eru nauðsynleg fyrir menn-
inguna. Því fjölbreyttari sem við-
skiptin eru og samgöngur við út-
lönd, því litríkari verða áhrifin og
fjölbreyttari hin andlegu vítamín
og umhugsunarefni sem berast til
landsins.
Viðskipti, menning,
hvalveiðar
Ég nefndi áðan forn-grísku
stórborgina Efesus: þegar höfnin
fylltist af árframburði og lagðist
niður, þá skrælnaði menningin og
borgin fór f eyði. Nýlega flokkaði
skorinorður blaðamaður íslensku
ráðuneytin niður eftir mikilvægi
og gerði minnst úr samgöngu-
ráðuneytinu. Ég leyfi mér að
halda, að það ráðuneyti gæti hins
vegar vel verið efst, ef menn átta
sig. ísland er strjálbýl eyja í út-
hafi fjarri öðrum löndum. Hún er
ltka miðja vegu í þjóðleið milli
heimsálfa. Við eigum að notfæra
okkur þetta í ríkum mæli, veita