Þjóðviljinn - 20.10.1987, Blaðsíða 9

I
aðhyllast lífsgræðgi þeirrar kyn-
slóðar sem ráðið hefur undanfar-
ið. Ég skora á ykkur að berjast
fyrir betra mannlífi í borg og
sveit. Við skulum varast að stilla
þéttbýlisbúum og dreifbýlisbúum
upp sem stríðandi ósættanlegum
fylkingum. Borgarbúar mættu
gjarnan minnast þess í steigurlæti
sínu þegar þeir gagnrýna sveita-
fólk að náttúruvernd stoppar
ekki við borgar- eða bæjarmörk-
in. Það eru engin landamæri þeg-
ar um umhverfisvernd er að
ræða.
Sannir rœktunar-
menn
George Orwell sagði á sínum
tíma „Sósíalistum ber engin
skylda til að trúa því að mannlegt
samfélag geti orðið fullkomið,
heldur að það sé hægt að gera það
miklu betra en það er.” Hvað
sem við kjósum að kalla okkur,
þegar reynt er að eyrnamerkja
hugsjónirnar, þá held ég að við
verðum að trúa því að mannlegt
félag geti orðið betra. Til að svo
megi verða þurfum við að gerast
sannir ræktunarmenn. Það er
ekki nóg að setja lagabókstafi og
tala fagurlega á mannamótum,
þó það sé gott og blessað og orð
séu til alls fyrst. Það eitt breytir
bara ekki því hörmungarástandi
em ríkir hér í mannheimi.
Allt sem ég hef sagt hafið þið
þegar heyrt margsinnis áður af
annarra vörum. Þetta er enn ein
ræðan í orðabelginn. Nú langar
mann að sjá árangur í verki, það
fer að verða hver síðastur. Það er
bara formsins vegna sem ég hef
látið orðin flæða yfir ykkur þessar
mínútur. Tala mín rúmast raunar
öll í þessari einföldu áskorun
BYRJUM Á OKKUR SJÁLF-
UM.
Þessi ádrepa var flutt á ráðstefnu
Abl. um umhverfismál 11. októ-
ber s.l.
Viðtal við Boris Weil:
Langtímafangar lifa
ekki, þeir bíða
Pólitískar handtökur koma nú vartfyrir íSovétríkjunum - Átta og hálft ár í
fangabúðum, fimm ár í útlegð - Kostir og gallar samtaka eins og Amnesty
Undanfarna mánuði hefur
varla nokkur maður verið hand-
tekinn í Sovétríkjunum fyrir
skoðanir sínar og er það vitanlega
mikill munur frá því sem áður
var. Um 200 pólitískir fangar
hafa verið látnir lausir og smám
saman er fleiri sleppt. En Amn-
esty International hefur enn á
skrá hjá sér um 600 sovéska sam-
viskufanga, og vel geta þeir í
rauninni verið flciri.
Svo segir Boris Weil, sovéskur
útlagi í Kaupmannahöfn og
fyrrum samviskufangi sem hér er
staddur í tilefni alþjóðlegrar viku
sem helguð er föngum sem lang-
tímum saman sitja í haldi, einatt
án dóms og laga.
Verið að
breyta lögunum
Um leið, hélt Boris áfram,
vonum við að aðbúnaður í fanga-
búðum batni. Það gerist alltaf
þegar verið er að láta menn lausa,
að þá verða fangabúðastjórar
vissir í sinni sök og ekki eins
strangir og áður.
Þeir sem enn sitja inni eru m.a.
Litháar og Úkraínumenn, dæmd-
ir fyrir þjóðernissinnuð viðhorf,
óstýrilátir Baptistar, fólk úr Hare
Krishna hópum og fleiri. Sum
dæmi eru mjög undarleg. Til
dæmis er maður einn enn í fanga-
búðum sem hafði ekki gert annað
en fara út á götu með spjald þar
sem stóð: Frelsið Sakharov.
Maður hefði haldið að hann yrði
látinn laus um leið og Sakharov
var leyft að snúa heim frá Gorkí.
Annars gerast hlutir í Sovétr-
íkjunum nú hraðar en maður hafi
við að fylgjast með. Sá sem situr í
fangelsi í dag er frjáls maður á
morgun. Það er líka verið að
breyta hegningarlögunum. Lík-
legt er að felld verði burt grein
190 um „róg um sovétskipulagið“
og að grein nr 70 um „andsovésk-
an áróður" verði annaðhvort
felld úr gildi eða mjög dregið úr
henni.
Saga
samviskufanga
Boris Weil var ungur stúdent í
Leningrad þegar hann tók þátt í
starfi hóps ungra manna sem
voru að velta því fyrir sér hvernig
ætti að koma á betri sósíalisma í
landinu - einnig voru þeir andvíg-
ir innrásinni í Ungverjaland
1956. Þeir félagar, fimm saman,
voru handteknir 1957 og Boris
var dæmdur í sex ára fangabúða-
vist. í fangabúðunum tók hann
þátt í starfi neðanjarðarfélags
sem miðlaði upplýsingum meðal
fanganna um það sem gerðist
utan búða og lagði drög að því að
þeir héldu saman eftir að út
kæmi. Þá var ég, segir hann,
handtekinn í annað sinn, sitjandi
í fangabúðum, svo einkennilega
sem það nú hljómar. Og fékk
tveggja og hálfs árs dóm til við-
bótar. Ég losnaði úr fangelsi
1965, en fimm árum síðar var ég
dæmdur í fimm ára útlegð í litlu
plássi í Síbiríu og þar var ég til
1970 ásamt konu minni og syni.
Um það leyti hafði Danmerk-
urdeild Amnesty International
tekið mig að sér, þeir sendu mér
bréf og pakka og allt var það mér
velkominn siðferðilegur stuðn-
ingur: Það er mikils virði að vita
af því að þú ert ekki öllum
gleymdur. Danirnir spurðu hvort
ég vildi flytja úr landi, en það
vildum við ekki. Þegar svo að því
leið fyrir tíu árum að ég yrði
handtekinn aftur, þá notaði ég
mér þessa smugu og leynilög-
reglan hjá okkur fylgdi þá þeirri
stefnu að best væri að losna við
ófriðarseggi, sem þekktir væru
erlendis, úr landi. Sjálfur hugsaði
ég sem svo: Það er kannski þro-
skavænlegt að sitja í fangelsi eitt
ár eða tvö, en þá er líka allt gam-
an farið af. Síðan hefir ég búið í
Kaupmannahöfn og vinn þar á
Konunglega bókasafninu.
Gamanmál
og ömurleiki
Þegar Boris segir sögu sína,
eins og hann gerði á ágætri sam-
komu hjá íslandsdeild Amnesty í
Norræna húsinu á sunnudag, er
hann furðu léttur í máli. Hann
hendir t.d. gaman að raunum
fangans sem situr vikum saman í
einangrunarklefa, fær ekki blöð
og ekki pappír og verður að
treina sér eina bók til tíu daga, og
þráir ekkert meira en félagsskap.
Síðan kemur til hans fangi og þeir
tala saman sólarhringum saman -
en ekki líður mjög langur tími þar
til þessi samfangi er orðinn næsta
hvimleiður og allt sem hann ger-
ir, hvernig hann étur, hvernig
hann hrýtur og þar fram eftir göt-
um og maður hugsar: Mikið vildi
ég, að ég væri orðinn einn aftur.
Hann sagði og í svipupðum tón
frá þeim gömlu pólitísku föngum
sem hann hitti fyrir í fangabúðun-
um og höfðu sumir unnið fyrir
hernámsliðið þýska. Þeir sögðu
við okkur þessa græningja: Þið
þarna ungkommúnistar, við
hefðum heldur betur látið ykkur
finna til tevatnsins ef við hefðum
náð í ykkur þegar við réðum ein-
hverju! (á hernumdu svæðunum
á stríðsárunum meina þeir).
Ég spurði Boris um þessa gam-
ansemi hans og hann sagði: Ég
hefði náttúrlega ekki getað sagt
frá þessum tíma í þessum dúr hér
áður fyrr. Fjarlægðin hjálpar til.
En það er líka einhver sterk
nauðsyn fyrir því, að maður verð-
ur að finna spaugilegu hliðarnar á
jafnvel því sem dapurlegast er.
Segðu mér Boris: Hvað er erf-
iðast í lífi manns sem situr inni í
átta ár?
Sú tilfinning, að þetta sé ekkert
líf heldur bara bið. Dagarnir
renna saman í gráa klessu, maður
veit hvað getur gerst, hvað verð-
ur sagt, einatt er eins og maður
hafi einskis að minnast frá
löngum, löngum tíma. Tilveran
er marklaus. Sök sér að eiga eitt
ár eftir og telja dagana - en ef
maður á nú eftir að sitja í fimm ár
eða tíu? Ég heyrði fanga stundum
segja : Bara ef þeir hentu nú
sprengjunni. Með öðrum orðum;
betri er hræðilegur endir en enda-
laus hörmung. Bara ef eitthvað
gerðist.
Við gerum gagn,
og lœrum sjálf
Þú hefur mikið starfað fyrir
Amnesty. Hverjir finnast þér
höfuðkostir og hverjir höfuð-
ókostir þeirra samtaka?
Það besta við Amnesty er að
samtökin tengja sig ekki við ák-
veðna stétt eða skoðun heldur.
berjast fyrir hvern einstakling.
Menn segja svo: Þið fáið kannski
mann látinn lausan, en stjórnvöld
sem sviptu hann frelsi eru áfram
við lýði og setja aðra menn í dý-
flissur. Þið berjist bara gegn afl-
eiðingunum en ekki orsökunum.
Þessi gagnrýni er vitanlega ekki
út í hött. En Amnesty getur ekki
barist gegn stjórnum, við verðum
að halda okkur við það að hjálpa
einstaklingnum. Hinsvegar get-
um við vonað, að starf okkar
breyti að nokkru leyti andrúms-
lofti í viðkomandi löndum. Til
dæmis tel ég mig vita, að þótt so-
vésk yfirvöld hafi horn í síðu
Amnesty og reyni stundum að
„sanna" að samtökin séu á snær-
um CIA eða eitthvað þessháttar,
þá ber leynilögreglan í reynd
virðingu fyrir samtökunum. Svo
má ekki heldur gleyma því, að
þátttaka í starfi Amnesty er blátt
áfram holl hverjum og einum,
menn frétta margt um fjarlæg
þjóðfélag, kynnast menningu og
aðstæðum sem þeim voru fram-
andi, víkka sjóndeildarhring
sinn.
ÁB skráði
Þrlðjudagur 20. október 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13