Þjóðviljinn - 16.12.1987, Síða 5

HLUmW
FJAKEMÞAR
JAREMXX
HIXAItS S<Uiu\
MMH^LVm If I
S K U G G S J Á
Saga
Hafnarfjarðar
Jarlsins
Bókaútgáfan Skuggsjá Hafn-
arfirði, hefur gefið út bókina
Hafnarfjarðarjarlinn - Einars
saga Þorgilssonar, sem Ásgeir
Jakobssonskráði. Ásgeir Jakobs-
son hefur meðal annarra bóka rit-
að Einars sögu Guðfinnssonar og
Tryggva sögu Ofeigssonar, sem
Skuggsjá gaf einnig út á sínum
tíma.
Hafnarfjarðarjarlinn er ævi-
saga Einars Þorgilssonar og segir
frá æsku hans í þurrabúð í Garða-
hverfi, og síðan frá Einari sem
formanni og útvegsbónda á ára-
bátatímanum, kútteraútgerðar-
manni á kútteratímanum og út-
gerðarmanni fyrsta íslenzka tog-
arans. Bókin er einnig 100 ára
útgerðarsaga Einars Þorgilssonar
og þess fyrirtækis, sem lifði eftir
hans dag og er elzta starfandi út-
gerð í landinu.
Hafnarfjarðarjarlinn er einnig
86 ára saga verzlunar Einars
Þorgilssonar, sem er elzta starf-
andi einkaverzlun í landinu.
Hafnarfjarðarjarlinn er líka 100
ára Hafnarfjarðarsaga. Einar
Þorgilsson var einn af „feðrum“
bæjarins, ásamt því að vera stór
atvinnurekandi var hann hrepp-
stjóri Garðahrepps þegar
hreppnum var skipt. Einar var 1.
þingmaður Gullbringu- og Kjós-
arsýslu um skeið, og flutti fyrstur
manna frumvarp um Hafnarfjörð
sem sér kjördæmi.
Kjartan Árnason:
Frostmark (174 bls.)
Örlagið 1987
Þessi bók er safn fimm smá-
sagna sem eru sérstakar - ekki
endilega að þær komi á óvart eða
séu nýstárlegar - en samt sérstak-
ar. T.d. eru þær lengri en gengur
og gerist um smásögur, atburða-
rás flóknari og persónusafn
fjölbreytilegra.
Af þessum fimm sögum skal
hér staldrað við tvær: Davíð og
Frostmark.
í sögunni Davíð segir frá næt-
urverðinum sem dvelur í Þjóðar-
bankanum og skal gæta hans.
Hann er einn, svo einn, að þegar
maður nokkur kemur til að
hreinsa gluggana verður það til-
efni til að lyfta sér upp: Nætur-
vörðurinn fer í bófahasar, en nær
að hrökkva aftur til veruleikans
þótt það fari á annan veg síðar.
Skylda næturvarðarins er að gæta
byggingarinnar og hann reynir að
breiða yfir ótta sinn gagnvart því
að standa sig ekki í starfi og segir:
„maður finnur alltaf það sem
maður leitar að ef maður leitar
ekki að því; þannig fann Leifur
Ameríku.“ En óttinn nagar hann
og hann skynjar eitthvað sem
Ekkert
er eins
unaðslegt
Halldór Laxness
Dagar hjá múnkum
Vaka-Helgafell 1987
í upphafi þessarar bókar grein-
ir Halldór Laxness nokkuð ítar-
legar en hann hefur áður gert frá
tildrögum þess að hann „réðist í
vist hjá múnkum af reglu heilags
Benedikts“ í Clervaux í Lúxem-
borg árið 1922 - hvernig þar fór
saman áhugi á þeirri kirkju sem
unglingur í Lúterstrúarlandi
hafði heyrt svo margt misjafnt
um, leit að áreiðanlegum gildum
og svo ýmisleg vandkvæði per-
sónuleg. Þar fer á eftir dagbók
Halldórs úr klaustrinu, hún hefst
um miðjan febrúar 1923 og er síð-
ast fært til hennar í júlí sama ár.
Þar á eftir fara kaflar um kynni
Halldórs af jesúítum og síðústu
heimsókn hans til Clervaux 1925
þegar hann kveður skriftaföður
sinn sem var, göfugan öldung og
segir að lokum: „Oft hef ég velt
því fyrir mér hvort þessar kveðjur
hafi ekki verið afdrifaríkust
straumhvörf í lífi mínu“. í þess-
um frásögnum tekur lesandinn
fyrst og fremst eftir sterku þakk-
læti Halldórs í garð þeirra ágætu
fulltrúa hins kaþólska heims sem
sýndu honum vinsemd og fræddu
hann um margt þá hann ungur
var.
En kjarni máls er vitanlega
klausturdagbókin sjálf. Peter
Hallberg vitnar til hennar í fyrri
hluta hins mikla verks síns um
Halldór (kom út 1954) en síðan
sýnist kverið hafa lent á flakki.
Dagbókarskrifum til stuðnings
eru svo tilvitnanir í bréf til vina
Halldórs, skrifuð í klaustrinu,
sem höfundur fellir inn í sína
rammafrásögn. Og kannski hefði
það verið affarasælast í útgáfu að
láta þau bréf fylgja með í einni
bók um daga með munkum.
Dagbækur eru einatt snubbótt-
ar eins og menn vita og ýmsum
duttlungum háðar. En þessi hér
geymir skemmtileg og fróðleg
brot úr ýmsum sögum. Ein er af
ungum manni sem truflaður er í
fullkomleikaviðleitni af sætleika
Halldór Laxness með dagbókarkverið í höndum.
kvenholdsins sem krýpur við hlið
hans í kirkjunni eða gjóar á hann
augum á gönguferðum. Biður
hann Pokurinn hirða freistara
þessa: „ég vildi að tækist að
stoppa alt þetta kvenfólk".
Það er líka sagt frá því hvernig
ungur maður dettur alltaf öðru
hvoru niður úr glæstum áformum
og niður í víti síns vanmáttar.
Hann er að skrifa skáldsöguna
Undir Helgahnúk og eitt sinn
sem oftar finnst honum það sem
hann hafði sett á blað:
„svo óendanlega plebejískt,
elendugt og klaufalegt, svo and-
laust og smásálarlegt að mér félst
alveg hugur þegar ég ætlaði að
fara að skrifa“.
En hinsvegar bregður honum
svo við þegar kona ágæt skrifar
ungu skáldi og biður hann að
skrifa grein fyrir sveitablað í
Mosfellssveit að hann setur þetta
hér á blað:
„Þessi bón hefur áreiðanlega
verið send mér af forsjóninni til
þess að auðmýkja mig og lækka í
mér rostann. Það er holt að fá
auðmýkingar svona við og við til
þess að uppgötva að maður er
ekki virtur of mikils."
Vitanlega átti Halldór Laxness
eftir að taka vel í bænir erindreka
innansveitarblaða - en slíkt getur
maður ekki ungur og kraminn í
kvöl óvissunnar: er ég einn þeirra
sem koma skal?
En það er líka minnst í þessari
dagbók á það vegarnesti sem átti
eftir að duga Halldóri vel og birt-
ist í þessari merkilegu setningu
hér: „Ekkert er eins unaðslegt og
að leggja of mikið að sér“. Að
vísu játar ungt skáld að það sé
freistandi að sofa ögn lengur á
morgnana, en sá djöfull skal nið-
ur kvaddur skjótt því að mikið
verk er óunnið.
ÁB
UM FROSTMARK
ekki á að vera þarna, það er
sjálfur Hinn. Með plastsverði
ræðst hann gegn þessum vágesti
og meðreiðarsveinum hans, veg-
ur þá alla og þar með talinn svart-
an riddara sem „féll saman eins
og ruslapoki". En ímyndunar-
leikirnir eru bara skálkaskjól,
næturvörðurinn skilur tilgangs-
leysið með dvöl sinni þarna,
skárra væri líklegast að hann
gerði það ekki. Það kemur að því
að hann þolir ekki meira, gengur
berserksgang og ryður öllu um
koll. Við sjáum síðan á eftir hon-
um bæði út úr Þjóðarbankanum
og sögunni eftir að hann lætur
standöskubakka fjúka gegnum
loftháa rúðu.
Frostmark nefnist seinasta
saga bókarinnar. Heitið gefur
rétta innsýn í þann kulda sem
þarna ríkir. Aðalpersónan er
Ebeneser Frostmark, fæddur í
KöldusveitíKrapahreppi. Leiðin
liggur til höfuðstaðarins í
menntaskóla en sögumaðurinn
unir sér ekki í námi, fer þess í stað
til Þvergirðingseyrar að vinna.
Ebeneser starfar þar sem aðstoð-
arbirgðaeftirlitsmaður (sem er
ekki eins ábyrgðarmikið starf og
lengd nafnsins getur til kynna) og
líður vel, a.m.k. betur en bæði í
borginni og heima í Köldusveit.
En smátt og smátt áttar Ebeneser
sig á aðstæðum í þessu plássi.
Þarna kynnist hann fjölskrúðugu
safni fólks sem hefur allt sín sér-
stöku einkenni en á þó a.m.k. eitt
sameiginlegt: mikinn kulda. Það
er öllum illa við alla, menn reyna
að ota sínum tota (m.a.s. í eigin-
legri merkingu) af fremsta megni
og notfæra sér hver annan eftir
bestu getu, aumir eru bara verk-
færi í höndum annarra. Þarna er
t.d. ísgerður Jónsdóttirsem leigir
Ebeneser húsnæði, húsaleiguna
skal hann borga með ríkulegri
bólfimi. Fljótlega finnur sögu-
maðurinn að þetta er meiri skuld-
binding en svo að hann fái risið
undir henni með góðu móti: í
vinnunni er fólkið farið að stinga
saman nefjum þegar hann kemur
þreyttur og óútsofinn, því sýnist
hann vera heldur „ígginn". Um
sjálfan sig segir hann: „Ég sat á
bólakafi í hyldýpi holdlegra
nautna sem ekki voru mínar
nautnir og vafasami að það væru
nautnir nokkurrar mannveru
annarrar heldur miklu heldur
kviksyndi einhæfni tilbreytingar-
leysis stöðnunar leiðinda - já
leiðinda." í þessum orðum held
ég sé komið næst meginhugsun í
þessari bók. Menn eru hver öðr-
um til leiðinda í stað þess að vera
manns gaman. í skársta falli finna
þeir sér fróun í því að vera
náunganum til ama, í versta falli
sýna þeir hver öðrum hreina
grimmd.
Það er sjálfsagt vandkvæðum
bundið að færa slíkt frásagnar-
efni, sem höfundur hefur hér
valið, í viðeigandi búning. Hætt
er við að ómannúðin og illskan
kæfi bæði frásagnar- og lestrar-
gleðina. En svo er ekki. Mér sýn-
ist að því ráði aðallega tvennt:
fjölbreytilegar persónur og
gáskafullur stfll.
Persónurnar eru gjarnan
dregnar svakalegum dráttum og
minna þannig á skopmyndaper-
sónur. Athafnir þeirra eru rosa-
legar, t.d. þegar yfirlögreglu-
þjónninn ræðst til inngöngu í
áhaldaskúrinn með svo góðum
árangri að hurðin lét samstundis
undan - og skúrinn líka.
Orðfæri sögupersóna er ekki
bundið við neitt kurteisishjal.
Menn brúka stólpakjaft og opin-
bera með því móti andlega fátækt
sína. Slíkt kallar samt ekki fram
andúð lesenda á þeim, miklu
frekar samúð. Á hinn bóginn er
stíllinn þræddur kímni, jafnvel
launfyndni, og hnyttilegum út-
úrsnúningi á venjubundnum orð-
atiltækjum. (Um söguhetjuna
Jón ísgerðarson, sem er þekktur
drykkjumaður, segir t.d. að hann
hafi við yfirheyrslur hjá lögregl-
unni setið „fast við sinn stút“.
Sömuleiðis segir sá sami Jón í til-
svari: „Það er í lagi frá mínum
alkóhóli séð“.)
Og það skín í gegn í þessari bók
að gaman er að segja frá og þessi
tæra gleði smitar lesandann
auðveldlega: Það er gaman að
lesa þessa bók. En það er hér eins
og svo oft áður: Mikil frásagnar-
gleði vill bitna á frásögninni
sjálfri, oft er eytt meira púðri
en þarf til að skotið flýgur
yfir marklínuna - í þessu tilfelli
samt ekki óþægilega langt.
Ingi Bogi
Miðvikudagur 16. desember 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5