Þjóðviljinn - 16.12.1987, Síða 6

BÆKUR
Átakasaga Alþýðubandalagsins
77/ að skilja samtímann
Eru sóknir og sigrar betri en átök? Er Stalín ennþá hér? Heitir Hannibal Ólafur núna?
Mörður Árnason ræðir við
Óskar Guðmundsson um splunkunýja bók um vinstri hasar í sex áratugi
Gáttir allar áður gangi fram... Óskar Guðmundsson reynir að leggja Þjóðviljamönnum lífsreglurnar utanvið ritstjórnar-
skrifstofur Þjóðlífs á Vesturgötunni.(Mynd: Sig).
„ Allir stjórnmálaflokkar eiga
merkasögu að baki. Oftaren
ekki endurspegla þeir hug-
myndafræði og ákveðna
hagsmuni sem verið hafa
hreyfiafl þjóðfélagsins. Saga
gömlu flokkanna er að miklu
leyti óskráð. Þó eru til ritgerðir
fræðimanna um einstaka
tímabil í sögu þessaraflokka
og nokkur heildarrit „hirð-
sagnfræðinga" sumraflokka.
Það sem hér liggur á bók er
eins konar tilraun til að segja
sögu Alþýðubandalagsins á
gagnrýninnhátt..."
Þannig hefur Óskar Guð-
mundsson nýútkomna bók sína
um Alþýðubandalagið, bók sem
án efa vekur mikla athygli og um-
ræður innan vinstrihreyfingar-
innar og utan.
Óskar þarf varla að kynna
Þjóðviljalesendum, en formsins
vegna er þó rétt að nefna hann til
sögunnar: hálffertugur, nýorðinn
ritstjóri Þjóðlífs, ritstjórnarfull-
trúi hér á blaðinu meginhlutann
af þessum áratug, ódrepandi
áhugamaður um stjórnmál, fram-
vindu þeirra og bakgrunn, en
einnig unnandi mikill fræða
fornra og nýrra, helst sem þjóð-
legastra, Reykvíkingur með
landsbyggðarbakgrunn, vinur
vina sinna sem hann vill eiga við
sem lengst orð um landsins gagn
og nauðsynjar náungans, en
litinn hornauga á skrifstofum
ýmsum ofarlega í valdapíramí-
danum. Býr með Kristínu Ágústu
borgarfulltrúa og áður varafor-
manni og eiga þau saman Melk-
orku litlu, hið vænsta barn.
Sókn og sigrar
Við hefjum samræður á forsíðu
bókarinnar og tölum fyrst um
nafnið sjálft: „Alþýðubandalagið
-Átakasaga“. Nafnið vekurstrax
athygli, vegna þess að menn eru
vanir því að skrifað sé um
stjórnmálaflokka með öðrum
formerkjum, til dæmis hefur Þór-
arinn Þórarinsson skrifað sögu
Framsóknarflokksins undir titlin-
um „Sókn og sigrar".
Maður getur búið sér til tvenns-
konar tilgátur um muninn á þess-
um bókarheitum. Annarsvegar
þá að saga Alþýðubandalagsins
sé aðallega grimmileg átakasaga
en saga Framsóknarflokksins
hinsvegar glœsiskýrsla um sókn
ogsigra. Hinsvegarþá aðhöfund-
arnir œtli sér ólíkt hlutverk við
sagnaritunina. Hvor er réttari,
Óskar?
- Ég held nú að seinni tilgátan
eigi betur við. Auk þess er svo á
sá munur að þeir sem eru umfram
annað flokksmenn hyllast til að
líta á sögu flokka sinna sem
glæsta sögu um kraftaverk kyn-
slóða - eða sókn og sigra, meðan
þeir sem reyna að skoða sögu
stjórnmálaflokka frá sjónarhóli
gagnrýninnar líta frekar svo á að
það sem helst mótar sögu þeirra
séu einmitt átök, átök á milli
flokka og átök innan flokka. Það
eru ekki síst átökin innan flokk-
anna sem leiða til einhvers nýs,
hafa megináhrif á pólitíska fram-
vindu, bæði í flokknum og í
þjóðfélaginu.
Svo verður auðvitað að hafa í
huga að stjórnmálamenn hafa
nánast atvinnu sína af því að
hampa sóknum og sigrum. Mað-
ur heyrir varla svo frá stjórnmála-
flokkum að ekki sé rætt um sókn-
ir og sigra, og þetta á líka við
þegar stjórnmálamenn setjast
niður við endurminningarnar þar
sem mestu rými er varið til að
hampa kraftaverkunum. En sag-
an er ekki bara sókn og sigrar.
Hún er ekki síður þau átök sem
fram fara, - og þegar áhugamenn
um stjórnmál, sem eru mjög
margir á íslandi, eru að ræða sín á
milli um pólitík þá eru þeir að
ræða um átök, ekki síst innan
flokkanna. Þetta skýrir það
kannski af hverju ég beini sjón-
um að átökunum og fjalla minna
um kraftaverkin. Þessi bók er
saga átakanna, ekki saga sigr-
anna, enda hefur þeirri sögu ver-
ið hampað nóg að mínu mati.
íhinum opinberu eða hálfopin-
beru sögum flokkanna, skráðum
eða óskráðum, er átökunum ekki
gefinn mikill gaumur og frekar
reynt að breiða yfir þau. En er í
raun og veru hœgt að skrifa sögu
annars án þess að fjalla líka um
hitt? Að skrifa bara um sóknir og
sigra og gleyma átökunum eða
bara um átökin án þess að taka
með í reikning sókn og sigra?
- Saga sókna og sigra á rétt á
sér og saga átakanna á Iíka rétt á
sér. Eg held raunar að öll sagn-
fræði sé öðrum þræði tilraun til
að skilja samtímann betur. Það
eru margar ástæður fyrir því að ég
legg svona mikla áherslu á sögu
átakanna í þessari hreyfingu allt
frá því snemma á öldinni, og ein
þeirra er sú að menn hafa lítið
reynt að athuga söguna frá þess-
um sjónarhól. En ég held að þessi
atburðarás sé mjög mikilvæg,
ekki bara fyrir sósíalista eða Al-
þýðubandaíagsmenn heldur líka
til skilningsauka á allri stjórn-
málaþróun í landinu og þarmeð
til skilnings á samtímanum.
Auðvitað er ekki hægt að slíta
söguna um almennt gengi flokks
og stefnumála hans frá sögunni af
átökum innan hans. En samheng-
ið getur verið flókið, orsök og af-
leiðing þurfa ekki að fylgjast að í
einföldu reikningsdæmi.
Ytri gróði,
innra tap
Það er hægt að skipta ávinning-
um stjórnmálaflokka - sóknum
þeirra og sigrum - niður í ýmsa
þætti. Hefur flokkurinn styrkt sig
innávið, styrkt strúktúr sinn og
samheldni flokksmanna? Það
gæti talist ávinningur, - annar
ávinningur er að hafa aukið völd
sín í bjóðfélaginu, burtséð frá fé-
lagatölu eða fylgi. Hefur flokkur-
inn komið fulltrúum sínum inní
valdaapparatið í samfélaginu? -
margir líta svo á að það sé ávinn-
ingur - eða hefur honum tekist að
öðlast viðurkenningu, að festa sig
niður í samfélaginu? Það telja
sumir vera sókn. Svo er það fylg-
ið, annarsvegar fjölgun flokks-
manna, hinsvegar aukið kjör-
fylgi, en það er alls ekki eini
mælikvarðinn.
Þannig vinnur Sósíalistaflokk-
urinn sína glæstustu kosninga-
sigra árið 1942, sest síðar í ríkis-
stjórn, er viðurkenndur af öðrum
flokkum, kemur fulltrúum sínum
til valda hér og hvar í samfé-
laginu. Þetta gerist aðeins nokkr-
um árum eftir þann atburð sem
ég tel að hafi veikt þessa hreyf-
ingu móralskt meira en nokkuð
annað - þegar Héðinn Valdi-
marsson neyðist til að ganga úr
Sósíalistaflokknum örfáum miss-
erum eftir að hafa leitt stóran
hluta Alþýðuflokksins til fundar
við Kommúnistaflokk íslands.
Þráttfyrir sókn og sigra Sósíal-
istaflokksins á stríðsárunum hef-
ur sú hugmyndafræði sem réð því
hvernig og hversvegna Héðinn og
stuðningsmenn urðu að yfirgefa
flokkinn sett skuggamark sitt á
alla söguna fram á okkar daga.
Það var því ekki innri móralskur
styrkur sem kallaði fram kosn-
ingasigrana heldur hagstæðar að-
stæður, bæði innanlands og á al-
þjóðavettvangi þarsem hinn sov-
étholli flokkur naut góðs af því að
Kremlarbændur voru iausir úr
einangruninni og vaxnir til virð-
ingar vestra sem bandamenn í
heimsstyrjöldinni.
En hinar hagstæðu aðstæður
innanlands voru auðvitað að
nokkru leyti skapaðar af flokkn-
um sjálfum. Forystumenn
kommúnista voru mjög snjallir í
taktík og flokkurinn hafði fengið
tækifæri til að móta verkalýðs-
hreyfinguna, sem hliðstæðir
flokkar á Norðurlöndum nutu
ekki vegna frumkvæðis kratanna
þar. Þjóðfrelsis- og menningar-
mál koma líka við sögu, og það
skipti miklu máli að sósíalistarnir
hér voru margir á bólakafi í at-
vinnulífinu, bæði sem einstak-
lingar og í gegnum sveitarstjórnir
og seinna ríkisvald.
Stalín enn
og aftur
Sem kannski er ein mikilvœg-
asta skýringin á því að gömlu
kommúnistanna á íslandi bíður
allt annað og meira hlutskipti en
félaga þeirra á Norðurlöndum.
Þegar maður rœðir við suma
hinna eldri manna halda þeir því
fram að þessi sterka staða innan-
lands, ekki síst í bœði verkalýðs-
hreyfingu og atvinnulífi, hafi ein-
mitt dregið úr mikilvœgi tengsl-
anna austur á bóginn, - að sovét-
hollusta hafi í raun verið hliðar-
mál í flokknum frekar en nokkur
kjarni í stefnunni. Sé þetta rétt
mœtti álykta að sú hugmynda-
frœði sem þú settir áðan á saka-
mannabekk birtist ekki í einhverj-
um línum að austan heldur í
starfsháttum og skipulagi, - að
Jósef Stalín hafi kannski ekki
skipt miklu máli sjálfur í íslenskri
vinstrihreyfingu, en töluverðu
máli hinsvegar sú pólitík sem við
hann er kennd?
- Já, þetta er það sem ég er að
segja. Áuðvitað er fólk á vinnu-
stöðunum ekkert endilega að
velta því fyrir sér hvað er að ger-
ast í alþjóðamálum, hvað Jósef
Stalín gerði í síðustu viku. Fólk er
auðvitað fyrst og fremst að velta
fyrir sér eigin búksorgum á hverj-
um stað og hverjum tíma, kaupi,
vinnuskilyrðum, heimilisaðstæð-
um, bæði þá og nú. Afskipti og
afstaða í launamálum hefur alltaf
skipt meira máli fyrir flokkinn en
allt annað og þeim tengist auðvit-
að þátttakan í atvinnulífinu.
Tengslin austur á bóginn
skiptu auðvitað máli, en ég er
fyrst og fremst að tala um þau
vinnubrögð sem leiða af hug-
myndafræði þessarar hreyfingar
kommúnista í allri álfunni, ekki
bara í Sovét. Erlendar fyrirmynd-
ir um vinnubrögð endurspeglast
hér jafnvel í smáatriðum framan-
af og raunar allt fram til áranna í
kringum 1970. Mér sýnist líka að
þær bælingar og þrúganir sem
fylgja flokkum af þessu tæi - stal-
ínískum flokkum - hafi borist
áfram inní Alþýðubandalagið.
Þeir sem stofnuðu kosninga-
bandalag með Sósíalistaflokkn-
um fóru að stórum hluta aftur, og
þegar Alþýðubandalagið er
stofnað sem stjórnmálaflokkur
var því frekar á ferðinni nafn-
breyting en sá nýi flokkur sem
menn ætluðu sér.
Hinkrum aðeins hérna. Þegar
talað er um stalínisma í íslenskri
vinstrihreyfingu þá spyrja sumir
hvað sé verið að tuða; hafa
stjórnmálaflokkarnir íslensku
ekki verið að mörgu leyti steyptir í
svipað mót? Hafa þeir ekki allir
búið við mikið miðstjórnarvald
og verið stýrt meira og minna af
fámennum hópum efst í
stjórnkerfi flokkanna í höfuð-
m
Orðsending til jólasveina
og barna.
Karíus og Baktus fara
ekki í jólafrí.
Tannverndarráð
Orðsending frá
Tryggingastofnun ríkisins
Til lífeyrisþega, sem fengu sínar fyrstu greiðslur
frá Tryggingastofnuninni í nóvemberog desemb-
er ’87, svo og til þeirra sem ekki fengu bréf frá
Ríkisskattstjóra í nóvember ’87 varðandi stað-
greiðslu skatta og lífeyrisbóta.
Þeir í þessum hóp, sem vilja nýta staðgreiðsluaf-
slátt sinn að einhverju eða öllu leyti hjá Trygging-
astofnun ríkisins hafi samband við hana sem
allra fyrst, og í síðasta lagi 18. desember.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvlkudagur 16. desember 1987