Þjóðviljinn - 10.01.1988, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTIIl
Átök í Alþýðubandalaginu
í tilefni bókar eftir Óskar Guðmundsson
Fyrir jól kom út bók eftir Ósk-
ar Guðmundsson um Alþýðu-
bandaiagið. Þar segir að sönnu
ekki margt af því, hvað sá flokkur
eða fyrirrennari hans, Sósíalista-
flokkurinn, hafi verið í íslensku
samfélagi. En þeim mun meira af
„átökum" milli manna um flokk-
inn og hvernig hann eigi að vera.
Einatt drukknar sá pólitískur
þanki, sem reynt er að fylgja, í
löngum nafnarunum: þessi er á
móti hinum, hinn er í samblæstri
með þessum.
En í stuttu máli er skilningur
Óskars á þessari „átakasögu"
eitthvað á þessa Ieið: Allt frá því
Sósíalistaflokkurinn varð til 1938
hafa tveir straumar tekist á í hon-
um og síðar Alþýðubandalaginu.
Annarsvegar er „lenínskur"
kjarni, flokkseigendafélag, sem
aðhyllist aga, miðstýringu, póli-
tískt hreinlífi, Sovétríkin og sam-
krull flokks og verklýðsforystu.
Hinsvegar fara þeir sem stefna á
útvíkkun, lýðræði, valddreifingu
og fleira gott með ýmsum hætti
og eru þeirra frægastir Héðinn
Valdimarsson, Hannibal Valdi-
marsson og Ólafur Ragnar
Grímsson. Myndin er náttúrlega
flóknari en þetta í nær 400 blað-
síðna bók, en þetta eru megin-
áherslurnar.
Bj arg vættakenning
í>að fer heldur ekki á milli mála
að Óskari finnst að lenínistar hafi
dregið hreyfinguna niður en
„hinir“ verið hennar bjargvættir
að svo miklu leyti sem þeir fengu
að ráða. Til dæmis segir hann um
þau tíðindi að skömmu eftir stríð
kom Finnbogi Rútur Valdimars-
son í framboð og til þingmennsku
fyrir Sósíalistaflokkinn og
nokkru síðar kom bróðir hans
Hannibal, hrakinn úr Alþýðu-
flokknum, til samstarfs um að
mynda Alþýðubandalagið. Þetta
gerðist, segir Óskar, um sama
leyti og „kommúnistaflokkar
annarsstaðar í Evrópu voru að
skreppa saman og sú hefði vafa-
lítið orðið raunin hér á landi ef
bjarghringirnir hefðu ekki flotið
að frá þeim bræðrum Valdimars-
sonum.... Þar með hélt Sósíalista-
flokkurinn áfram að vera til en
hefði ef til vill ella horfið sjónum.
Þeir sem björguðu honum voru
yfirlýstir andkommúnistar“.
Þessa málabúnaður ber eins og
óvart vott um skrýtna persónu-
dýrkun og um leið skaðlega
þröngt sjónarhorn. Flokkar til
vinstri við hefðarkrataflokka í
Vestur-Evrópu skruppu saman
eða héldu velli á eftirstríðsárun-
um eftir því hverja fótfestu þeir
höfðu í samfélaginu. Fyrst eftir
stríð höfðu bæði kratar og komm-
ar byr undir vængi í flestum
löndum. Og sá flokkur sem hafði
forskot yfir hinn varð „verklýðs-
flokkurinrí* í sínu landi, hvað
sem leið ágreiningi um Sovétríkin
og Nató í kalda stríðinu. M.a.
vegna viðleitni verkafólks til að
„kjósa nytsamlega“, styðja stór-
an verklýðsflokk til að verða enn
öflugra mótvægi gegn borgara-
flokkum. Sósíaldemókrataflokk-
ar efldust í Noregi og Belgíu með-
an kommúnistaflokkar skruppu
saman. í Frakklandi og á Ítalíu
blasti við önnur mynd. Þar að
auki skipti það vitanlega máli,
hve „hreinlífur“ eða segjum „len-
ínskur“ hver flokkur var. Til
dæmis áttu Kommúnistaflokkur
Ítalíu og Sósíalistaflokkurinn ís-
lenski það sameiginlegt að vera
vel virkir aðilar að þjóðlífi sinna
landa, bæði kjarabaráttu og
menningarlífi, vera ekki lokaðir
inni í „attendismo“ - biðinni eftir
Deginum mikla, valdatökunni,
umskiptunum. Og þessvegna
gátu þeir eignast bandamenn,
þvert ofan á þau lögmál kalda
stríðsins sem bandarísku sendi-
ráðin í löndunum reyndu sitt
besta til að fylgja eftir. Þessvegna
stjórnuðu kommúnistar og sósí-
alistar saman rauðu borgunum á
Ítalíu, og þessvegna gátu sósíal-
istar og Hannibalistar staðið sani-
an að stjórn ASÍ.
Þrír straumar
Sjálfum sýnist mér að í Sósíal-
istaflokki og Alþýðubandalagi
hafi lengst af verið í gangi þrír
straumar. Einn má vel kalla len-
ínskan: þar fara menn sem vilja
skipa sér í úrvaissveit, sem hefur
til að bera pottþéttan marxískan
skilning á þjóðfélaginu og gætir
þess að spillast ekki af samkrulli
við „kerfið“, við hina, og mætir
þar með með tortryggni viðleitni
til að víkka hreyfinguna af ótta
við að hún verði eins og hinir
flokkarnir. Þessi afstaða hefur
reyndar gengið aftur í ýmsum
smáflokkum yst til vinstri sem
telja sig arniars mjög á móti „for-
ræðishyggju". Nægir að nefna
Græningja í Þýskalandi - engir
hafa verið ákveðnari en þeir í því
að virða grasrótina, dreifa valdi,
forðast foringjaþembu - samt eru
þeir nú klofnir í herðar niður milli
þeirra sem vilja vinna að máium í
samstarfi við pólitíska granna
(sósíaldemókrata) og þá sem
vilja halda árunni hreinni og ekk-
ert múður.
Annan straum má kenna við
miðjuna - í honum finnum við
menn sem vilja opna leiðir til
pólitískra samfylkinga af ýmsu
tagi en hafa um leið áhyggjur af
því að flokkur þeirra þynnist út
um of, verði ekki lengur kenndur
við sósíalisma, verði háskalega
tækifærissinnaður og þar fram
eftir götunum.
Þriðji straumurinn tekur svo
þá með sér, sem hafa í huga
nokkuð opið bandalag vinstri-
sinna með lágum samnefnara:
komið til mín allir nema íhalds-
menn. Á þessum straumum
öllum eru svo ýmisleg blæbrigði -
og ekki einfaldar það myndina að
einn og sami maður hefur kann-
ski komið við í þeim öllum ein-
hverntíma og freistast jafnvel enn
í dag til að hafa samúð með þeim
öllum - enda eru þessir kostir þrír
í sem skemmstu máli tilvistar-
vandi allrar róttækni holdi klædd-
ur.
í ljósi þessa má vel bjóða upp á
aðra túlkun t.d. á átökum kennd-
um við Tónabíósfund 1967 en
Óskar Guðmundsson hampar í
sinni bók. Þar fær lesandi þá hug-
mynd að lýðræðisfylking um-
hverfis Hannibal Valdimarsson
hafi verið grátt leikin á fundinum
af fúlu lenínsku flokkseigendafé-
lagi.
Til dæmis
T ónabíósfundur
Mér sýnist hinsvegar að þeg-
ar persónuástríður ýmislegar
hafa verið af skafnar blasi við
þetta hér: Um þetta leyti var tek-
ist á um framtíð Alþýðubanda-
lagsins. Hannibal reifaði um það
leyti sjálfur þær hugmyndir að úr
því yrði ný hreyfing, ein kærleik-
skeðja alls félagshyggjufólks - og
væri þá gert ráð fyrir því að
„kommúnistar" væru sér á báti
með lítinn flokk sem tæki að sér
þær syndir sem þeim bæru. Menn
eins og Magnús Kjartansson
(miðjustraumurinn) vildu hins-
vegar ógjarna að Alþýðubanda-
lagið sækti inn á miðju íslenskra
stjórnmála og byrjaði á því að
eignast „óvin til vinstri" í flokki
sem væri gerður úr hluta Sósíal-
istaflokksins. Margt fleira kemur
inn í þessi mál - m.a. það að
„flokkseigandi“ eins og Magnús
Kjartansson er um þetta leyti ein-
att mjög gagnrýninn á verklýð-
sforystuna (Hannibal og Björn
Jónsson). Og síðan gerist það, að
Hannibalistar fara sína leið - en
Víetnamstríð, innrás í Tékkósló-
vakíu og uppreisn æskunnar 1968
sameinast um að beina hug-
myndaþróun á vinstri væng í nýj-
an farveg sem eins og tóku af dag-
skrá ýmislegt það sem hélt fyrir
mönnum vöku á Tónabíósfundi.
Forystuflokkur alþýðu
í þessu spjalli er þess ekki kost-
ur að nema nema stuttlega staðar
við eitt og annað tengt bók Ósk-
ars. En áður en lýkur skal þó enn
einu við bætt - en það er mikil
andúð og hneykslan Óskars á því
að sósíalistar hafa fyrr og síðar
haft tilhneigingu til að líta á sig
sem forystuflokk launamanna,
framvarðarsveit sem vissi betur
en aðrir. Telur hann að slíku við-
horfi fylgi yfirþyrmandi „safnað-
arandrúmsloft", sem hann er
reyndar ekki viss um hvort hann
eigi að kenna við stalínisma eða
telja fylgifisk allra stjórnmála-
flokka (bls 343). Óskar segir:
„Meðal þess sem safnaðar-
meðlimir halda um sjálfa sig og
sína kirkju er að þeir hafi verið
sérstaklega útvaldir til einhverra
ákveðinna óútskýranlegra hluta,
„fylgja hugsjóninni til sigurs“ og
að flokkurinn sé óðrum
stjórnmálaflokkum æðri í ein-
hverjum skilningi. Flokkurinn sé
í sjálfu sér „málstaður".
Undarlegt að Óskar Guð-
mundsson skuli ekki átta sig bet-
ur en þetta á því sem óumflýjan-
legt er í sjálfsmati vinstriflokka.
Það væri satt að segja mjög skrýt-
ið, ef póltísk samtök manna, sem
hafa komið sér saman um nauð-
syn þess að gjörbreyta þjóðfé-
laginu, teldu sig þar með ekki
hafa sérstakri köllun að gegna,
forystuhlutverki, vera að þjóna
málstað sem æðri væri pólitísku
vafstri annarra flokka. Vinstri-
flokkar, samvinnuflokkar, krata-
flokkar, kommaflokkar - allir
hafa að sjálfsögðu talið sig hafa
sérstöku sögulegu forystuhlu-
tverki að gegna, og allir hafa þeir
reynt að lyfta sjálfsmynd sinna
manna með fyriríitningu á íhalds-
sömum og dáðlitlum þjónum hins
ríkjandi ástands. Öllum vinstri-
sveiflum, allri róttækni, fylgir
draumurinn um að vera eitthvað
spes - og hann kemur Lenín karl-
inum ekki miklu meira við en
Jónasi frá Hriflu eða Héðni
Valdimarssyni, Hjalmar Brant-
ing eða Da'niel Cohn-Bendit.
Þessu sjálfsmati hinna „rauðu“
hvers tíma fylgir það „safnaðar-
andrúmsloft" sem getur orðið
fúlt og kæfandi, en getur á upps-
veiflutímum orðið hið lífmagn-
andi prana samstöðunnar. Þegar
menn svo eru orðnir það stilltir
að þeir eru hættir að líta á sína
hreyfingu sem annað en hvunn-
dagslegt tilbrigði við hið pólitíska
litróf, þá eru þeir kannski orðnir
skynsamari en áður - en alveg
áreiðanlega mun leiðinlegri. ÁB.
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 10. janúar 1988