Þjóðviljinn - 30.11.1988, Qupperneq 5

Þjóðviljinn - 30.11.1988, Qupperneq 5
BÆKUR OGMAÐURINN OG SJÓRINN VERDAEITT Eyvindur Eiríksson: Og þá eru bara settar niður nýjar kartöflur (Ljósm. Jim Smart). Sjallað við Eyvind Eiríksson um fyrstu skóldsögu hans Múkkinn Múkkinn heitir fyrsta skáld- saga Eyvindar Eiríkssonar og kemur út hjá Iðunni. í bókarkynn- ingu er talað um að bókin lýsi lífi og tali sjómanna af hispursleysi, um stílöryggi í túlkun samspils manns og hafs, sem tákngerist í fuglinum sem gefur bókinni nafn. Og við spyrjum Eyvind, mál- fræðimagister, sendikennara í ís- lensku í Helsinki og Kaupmanna- höfn, hvernig á því standi að hann skrifar sjómannaskáldsögu. Er hann kannski að forðast það sem verið hefur næsta umhverfi hans? Reynsla og bók Ég er alinn upp við sjó, mér fór sem svo ótalmörgum öðrum ís- lendingum - tilveran speglaðist í sjónum, við hann eru tengdar mínar fyrstu minningar norðan frá Ströndum á stríðsárunum. Og þótt ég sé ekki laus við sjóveiki hefur mér alltaf liðið vel úti á sjó og hefi fram á þennan dag reynt að halda trúnaði við hann og sigla um hann og finna lyktina af hon- um. Svo var ég á togurum þegar ég var um tvítugt og þá gaf margt að sjá og heyra. Eg treysti mér ekki til að skrifa neitt þá, hafði ekki kjark til þess. En strax þá hripaði ég hjá mér eitt og annað, sumt af því hefi ég notað í smá- sögu, en sem sagt - ég hefi átt ýmsa punkta frá þeim árum og mig hefur lengi langað að gera eitthvað úr þessu. En maður hef- ur verið að kenna og kennslan sýgur úr mánni mikinn kraft, þótt ég svo hafi verið að pára sitt af hverju Þegar ég kom heim frá lektors- starfi fyrir tveim árum skrifaði ég sögu um Indjána sem kemur hingað í bandaríska hernum - en sú saga datt niður milli stóla, hún var fyrst hugsuð sem unglinga- saga en færðist yfir í eldri aldurs- flokka. Kannski skrifa ég hana upp aftur seinna. Finnst þér þú sért með þessari sögu að fylla upp í cyðu? Það hefur reyndar verið furðu lítið skrifað um líf sjómanna í skáldsöguformi. Ekki svo að skilja að ég sé að gera einhverja samfélagslega úttekt á lifi togar- asjómanna. Ég er að vona að mér hafi tekist að gera náttúruna að mikilvægri persónu í sögunni, gera hafið lifandi, sýna mann- eskjuna í því lífi miðju sem hluta af því, að það skili sér að ég vil eins og þurrka burt skilin milli manns og náttúru. Einnig það, að skipið er lifandi vera þeim sem á skipi eru, enda haga engin tvö skip sér eins, hve „raðsmíðuð" sem þau annars eiga að vera. Aldrei of seint Finnst þér ekkert skrýtið að byrja að skrifa skáldsögur á sex- tugsaldri? Nei. Mér finnst það mjög gott. Þetta er sú iðja sem gefur mér mesta lífsfyllingu. En hún erekki auðveld. Ég hefi mikið fyrir að skrifa. Sem betur fer hefur ýmis- legt verið að safnast upp hjá mér, ég hefi samið ljóðakorn, leikrit sem fékk verðlaun hjá MFA á sínum tíma og fleira í þá veru. Ég vildi helst halda áfram og skrifa stærri verk og reyndar á ég ram- ma að tveim eða þrem skáld- sögum. Þú finnur ekki til þeirrar ang- istar að bókmenntir séu kartöflu- garður og aðrir búnir að taka upp úr honum? Þá eru bara settar niður nýjar kartöflur. Það var eitt sinn að lömb sem átti að reka yfir Hér- aðsvötn voru óvenju óþæg, þá sagði einn karlinn: Ég skil ekkert í helvítis lömbunum, þau fara þetta á hverju hausti. En svona er það: Það kemur ný kynslóð, það vantar nýjar kartöflur. Ég hef verið að dunda við skriftir í 30 ár og þá finnst mér það sé allt í lagi að ég reyni að segja það sem ég hugsa - ég hugsa vonandi ekki eins og hinir. Svo er þetta að ýmsu leyti þakklátt viðfangsefni: Skip á sjó. Vegna þess að þetta er heimur sem er lokaður mörgum - og svo ert þú, þangað kominn, lokaður inni í honum - þú getur ekki rokið heim þótt þér líði illa. Ég er líka að vona að ég hafi komist sjálfstætt frá þessu og þá set ég mest traust á það hve sterkt náttúran hefur alltaf orkað á mig. Ég vil halda áfram að vinna úr þessari náttúruskynjun - og mér sýnist ekki af veita nú þegar svo margvíslegur háski er náttúrunni búinn. Bókaástandið Hvað finnst þér um þann bóka- heim sem þú kemur inn í? Ég er svo heppinn að vera menntaður sem málfræðingur, ég er að sumu leyti stikkfrí frá bók- menntafræðum. Og ég hefi ekki lesjð mikið meðan ég hefi verið að skrifa sjálfur. En mér sýnist ailt í lagi með bókina, hún blífur. Ég efast um að ástandið í bók- menntaheiminum gæti verið öllu betra, við eigum ágæta höfunda, ekki sfst konurnar, sem mér sýn- ist ekki eins hætt við að festist í ákveðnum farvegi og ýmsum kynbræðrum mínum. Einn vinur minn rithöfundur spurði mig hvernig mér gengi á dögununum. Vel, sagði ég, ég á bunka af efni, ég þarf bara tíma. Þú átt gott, sagði hann - ekki veit ég um hvern fjandann ég ætti að skrifa næst.... Ág. Miðvikudagur 30. nóvember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13 Sannleikurínn fegurðin ömurleikinn Húsið með blindu glersvölunum. Höfundur Herbjörg Wassmo Þýðing Hannes Sigfússon Mál og menning, 1988. Ég játa að ég fór að lesa þessa sögu með hálfum huga af því að mér fannst efnið svo ógeðfellt og sögusviðið lítið aðlaðandi. Þetta ógeðfellda efni hefur hingað til verið í eins konar bannhelgi en er nú miskunnarlaust dregið fram í dagsljósið, það er kynferðisleg misnotkun barna. Það væri þó miklu nær sanni að segja að þessi saga fjallaði um stálpaða stúlku á eyju úti fyrir strönd Norður- Noregs, eyju sem er „umlukin hafi, kulda og myrkri" og efni sögunnar er líf þessarar telpu, til- finningar hennar, vonir og sorgir. Og sorgir hennar eru aðrar og meiri en margra annarra. Hún er lausaleiksbarn; dóttir þýsks her- manns og er beint og óbeint látin gjalda þess sem hún veit sjálf varla hvað er. Við þetta bætist sú óbærilega tilvera að vera ekki hult á eigin heimili fyrir stjúpa sínum sem misnotar sér hana. Þetta tvöfalda píslarvætti skynjar Þóra sem eina heild. Hún sér sjálfa sig í flækingsketti sem krakkar kvelja til bana af því að það var „enginn sem átti hann“. Flestar persónur sögunnar eru séðar með augum Þóru þó að höf- undur bindi sig ekki algjörlega við hennar sjónarhorn. Sagan öll er glíma Þóru við eigin þjáningu og hún er stöðugt að velta fyrir sér baráttu hins veika við hið sterka. Af þessum sökum er það veigamikið atriði í persónulýsing- um að vega og meta hver er veikur, hver sterkur, hver vinnur og hver tapar. Á þennan hátt opnast fyrir lesanda samfélagið á eynni, misjöfn kjör manna og þeirra misskipta lán. Að því leyti er þetta raunsæisleg skáldsaga sem afhjúpar, forðast að fegra hlutina, leitast við að segja sann- leikann þótt nöturlegur sé. Þóru, sem bæði sekkur sér ofan í skáld- sögur og semur sínar eigin sögur, er þetta nokkurt umhugsunar- efni. Hún var reyndar að virða fyrir sér málverk þegar hún hugs- aði „að það væri kannski fallegt, en það var ekki satt.“ Og sólin sýndi henni hvernig herbergið hennar leit út: „Það var satt. En það var ekki fallegt.“ (bls. 140). Þessi saga fjallar um margar óþægilegar staðreyndir eins og ofbeldi á heimilum, misrétti á vinnumarkaði o.fl. en hún er líka falleg á sinn hátt. Það er að nokkru leyti fólgið í stílnum sem er látlaus, blátt áfram, stundum örlítið ljóðrænn, en einkum er það fólgið í afstöðu höfundar ti! persónu sinnar; tilfinningum þeirra og kjörum er lýst með sam- úð og innsæi sem veldur því að líf þessa fólks og örlög verður eitthvað sem kemur lesandanum við. Kynferðismisnotkun barna er vandmeðfarið efni. í þessari sögu tekst höfundi að skelfa mann með ljótleik þess án þess þó að misþyrma lesandanum um leið. Lýsingarnar eru ekki margar, þær eru fáorðar en áhrifaríkar. Óttinn beinist allur að skóm við útidyrnar eða marri í hurð. Einn- ig er það sannfærandi hvernig Þóra reynir markvisst að bægja frá sér öllum hugsunum og minn- ingum um það sem hefur gerst: „Henni lá ekkert á hjarta, og hún átti engan viðmælanda. Ef ein- hver hefði sagt við hana að syrgja ekki, því slíkt hefði borið við áður, og öll sár gróa að lokum, já - þá hefði hún sett upp ærlegan svip og spurt: - Hvað? Hvað hef- ur gerst? - og lakið var vel falið.“ (bls. 145). Þetta er þroskasaga Þóru, leit hennar að innri styrk og trú á sjálfa sig til þess að geta lifað af. En hvað getur orðið henni til Bjargar? Trúin á Krist birtist í heittrúaðri hvítasunnukonu og afskiptalitlum presti og það er lögð áhersla á að þar finni Þóra enga lausn. Þó er spurning hvort túlka megi sögulok sem bænasvar eða eitthvað annað. Von þessar- ar sögu er hins vegar bundin við kvenkynið. Iieimsmyndin er stundum nokkuð einföld: Karl- menn hafa komið af stað styrjöld- um, ógæfulegum getnaði og alls konar ranglæti. Þetta er hluti af þeirri kvennareiði sem hér brýst víða fram og svo sannarlega ekki að ástæðulausu. Það er dálítið skemmtilegt að höfundur leyfir kvenpersónum sínum að ausa úr sér reiðinni en þegar þær hafa jafnað sig, sættast þær á aðeins meiri sanngirni. Sem dæmi má nefna þegar Rakel, frænka Þóru, lætur Símon eiginmann sinn og hinn allravænsta mann taka á sig allar misgjörðir karlkynsins eða þegar konurnar í frystihúsinu reiðast vegna stöðu kvenna á vinnumarkaðinum en minnast þess þó að Iokum að ekki eru allir karlar jafnvelsettir. Það fer sem sagt ekki á milli mála að sagan er sögð frá sjónarhóli kvenna. Hér þykir það í frásögur færandi að sauma kjól, skipta um mold á blómum, baka brauð, fæða barn og hafa tíðir. Samstaða kvenna er einnig mikilvægt atriði. Húsið með blindu glersvölun- um er fyrsti hluti þriggja binda verks. Þessi saga stenst vel út af fyrir sig. í lokin verða kaflaskil, hvörf sem eru um leið alvarlegt uppgjör Þóru við sjálfa sig og það er óvísi hver afdrif hennar verða. Þetta vekur auðvitað áhuga á framhaldinu. Hannes Sigfússon hefur þýtt söguna á vandaða íslensku. Orðalagið er stundum óvenju- legt, það eru dregin fram fremur sjaldgæf orð og ekkert nema gott um það að segja. Einstaka setn- ing virtist mér óíslenskuleg en það eru smámunir, í heild er þýð- ingin góð. Það er viss einfaldleiki sem ein- kennir „Húsið með blindu gler- svölunum“. Hún er blátt áfram, tákn hennar augljós og skiljan- leg. Það á vel við; þannig tekst að túlka á eðlilegan hátt tilfinningar Þóru sem er ennþá barn þrátt fyrir allt. Það má finna sögunni það til foráttu að vera „vanda- málasaga" þar sem samfélagsleg vandamál eru rakin lið fyrir lið. En á móti kemur að þau félags- legu vandamál sem hér er tekið á eru mjög ríkur þáttur í lífsbaráttu söguhetjunnar, Þóru. Gildi sög- unnar er þó einkurn fólgið í þeim skilningi sem höfundur hefur á því sem hún lýsir og hæfileika hennar til að láta efnið snerta les- andann. Margrét Eggertsdóttir

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.