Þjóðviljinn - 17.12.1988, Qupperneq 2

BÆKUR
ELSKA SKALTU NÁUNGANN
MARGRÉT
EGGERTSDÓTTIR
SKRIFAR
Dagbók góðrar grannkonu
Höf.: Doris Lessing
Þýð.: Þuríður Baxter
Forlagið, 1988.
Doris Lessing er vel þekktur
rithöfundur og áður hafa nokkrar
bækur hennar komið út á ís-
lensku. Dagbók góðrar grann-
konu skrifaði hún fyrir nokkrum
árum, þegar hún hafði fyrir löngu
getið sér gott orð fyrir bækur
sínar og tók þá upp á því að senda
útgefanda sínum handritið undir
dulnefni en fékk það endursent!
Saga þessi er í dagbókarformi
eins og nafnið bendir til. Sú sem
hana skrifar er Jane Somers, tæp-
lega fimmtug kona, aðstoðarrit-
stjóri á kvennablaði. Hún gefur
strax í fyrsta kafla mjög greinar-
góða lýsingu á sjálfri sér í Ijósi
ákveðinnar reynslu sem orðið
hefur til þess að hún lítur líf sitt
öðrum augum en fyrr. Hún
kynntist fjörgamalli konu og fór
að venja komur sínar til hennar,
einfaldlega af því að það var
eitthvað við hana sem henni lík-
aði svovel. Þákomíljós aðgamla
konan átti ekki aðra að og svo
fer, að Jane stendur við hlið
hennar í veikindum þeim sem
leiða hana til dauða. Þær eru al-
gjörar andstæður að því leyti að
Jane sem er barnlaus ekkja eyðir
ótrúlegum tíma í að þrífa sig og
snyrta, gengur í sérsaumuðum
fötum o.s.frv. en gamla konan
hefur enga orku lengur til að
halda sér hreinni né umhverfi
sínu, og í þokkabót þolir hún ekki
þetta fólk sem hún á kost á að
aðstoði hana, heimilishjálp og
þess háttar.
Úr sambandi þessara ólíku
kvenna gerir Doris Lessing at-
hyglisverða sögu sem teygir sig
aftur í fortíð þeirra beggja.
Maudie Fowler er sérkennileg
gömul kona, ólíkindatól,
skemmtileg og erfið. Og hún
segir skemmtilega frá þegar hún
rifjar upp liðna tíð þótt ævi henn-
ar hafi verið hið mesta basl.
Maudie vorkennir ekki sjálfri
sér, en hún er reið og frásögn
hennar er í senn átakanleg, fynd-
in og ýkjukennd. Það kemur
skýrt fram að þegar henni reið
mest á aðstoð annarra var enga
hjálp að fá og það er ein ástæða
þess að hún vill ekki sjá heimilis-
hjálp nú frá fólki sem vinnur við
slík störf. Henni er það því afar
mikils virði að Janna eins og hún
er kölluð, kemur til hennar - ekki
af því að henni sé borgað fyrir
það heldur vegna þess að hún
kann vel við hana. Hún er ekki
„góð grannkona“ þ.e. í sam-
Doris Lessing
tökum sem greiða fólki laun fyrir
að heimsækja gamalt fólk. Titill
bókarinnar er sem sagt írónískur
því að aðrir hamra á því að hún
hljóti að gera þetta fyrir peninga.
Og Jane Somers er ekki einu
sinni góð grannkona í venju-
legum skilningi því hún þolir ekki
nágrannakonu sína sem gerir
mikið til þess að kynnast henni.
Maudie verður bara á vegi henn-
ar og þær verða vinkonur.
Það verður athyglisverð
breyting á sögumanninum,
Jönnu Somers, eftir því sem líður
á söguna. Athygli hennar hafði
áður öll beinst að henni sjálfri,
útliti hennar og því sem hún vann
við, því að hún hafði mikinn
áhuga á starfi sínu á blaðinu, fer í
staðinn að skrifa skáldsögur, hún
missir bestu vinkonu sína en
eignast aðra. Allt á þetta rót að
rekja til þeirrar breytingar sem
verður á lífi hennar þegar hún
leyfir annarri manneskju að kom-
ást inn í tilveru sína, tekur ábyrgð
á henni og fer að sinna þörfum
hennar. Við þetta opnast augu
hennar fyrir öðru fólki. Það kem-
ur m.a. fram í því að hún brýtur
dagbókarformið upp með því að
lýsa degi í lífi annarra persóna
sem koma við sögu. Þannig
reynir hún að setja sig í spor
þeirra sem eru orðnir gamlir með
því að lýsa degi í lífi Maudie. Hún
lýsir einnig degi í lífi heimilis-
hjálpar enda hefur hún öðlast
nýjan skilning á lífi þeirra fjöl-
mörgu kvenna sem vinna myrkr-
anna á milli við að annast aðra
bæði á heimili og vinnumarkaði,
störf sem fæstir meta að verð-
leikum. Allar helstu persónur
sögunnar eru konur. Karlmenn
eru meðal hinna fjarlægu auka-
persóna sem lúta því lögmáli að
birtast í dagbók sögumanns og
ber því sterkan keim af skoðun-
um hennar á þeim. Form sögunn-
ar einfaldar þannig aukapersónur
talsvert. Sögumaður reynist hins-
vegar með tímanum sterk og
virðingarverð persóna sem les-
andi hlýtur að taka mark á.
í þessari sögu veltir Doris Les-
sing upp málum sem flestir kjósa
að leiða hjá sér, erfiðleikum ell-
innar, þess að verða einmana og
ósjálfbjarga. Hún deilir á og vek-
ur til umhugsunar. Það sem helst
má finna að sögunni er að hún
rambar stundum á barmi þess að
vera mjög heiðarleg og alvaraleg
umfjöllun á samfélagslegum
vanda fremur en að vera skáld-
saga sem grípur lesandann. Þetta
á einkum við um miðhluta sög-
unnar, þegar hún fer að verða
nokkuð langdregin. Sú spenna
sem verður kringu'm ástamál er
ekki hér og það er eflaust með
ráðum gert, í mótmælaskyni við
nútímann sem gerir oft fáránlega
mikið úr kynlífi. Sagan dregur
fram viðhorf gamla fólksins sem
ólst upp við að þessi mál lægju í
þagnargildi og hún dregur fram
andstyggð Maudie gömlu á kyn-
lífi sem er þó þveröfugt við
reynslu sögumanns. En spenna í
frásögn getur verið af ýmsum
: toga og hana vantar á stundum í
sjálfa framvindu sögunnar.
Hversdagsleikinn og raunsæið er
svo yfirþyrmandi, það vantar að
lesanda sé komið á óvart, að
skyggnst sé bak við veruleikann,
kafað djúpt í mannlegt eðli, hald-
ið á vit hins ókunnuga.
í síðasta hluta bókarinnar
verður frásögnin hins vegar
þróttmikil og sterk, þegar kemur.
að endalokum Maudie og tekist
er á við spurningar um líf og
dauða, hina sterku, óskiljanlegu
lífslöngun, spurninguna um líkn-
ardráp og umfram allt, ótta nú-
tímans við að horfast í augu við
dauðann. Hér er heimi sjúkra-
hússins lýst með glöggu auga
Jane Somers sem skilur manna
best hve margvíslega er vegið að
sjálfræði og reisn gömlu konunn-
ar.
Þuríður Baxter þýddi bókina
og hefur gert það afar vel. Mál-
farið er gott, fellur vel að efninu
og er eðlilegt: enginn þýðingar-
keimur. Dagbók góðrar grann-
konu er athyglisverð og lær-
dómsrík saga. Hún er alvarleg
ádeila á hugsunarhátt og venjur í
nútímasamfélagi. Framsetning
hennar, dagbók Jane Somers,
veldur því að erfitt er að leiða
hana hjá sér, vegna þess að sú
sem þar talar, er ekki bara mjög
mannleg heldur líka hreinskilin
og óvægin við sjálfa sig.
Margrét Eggertsdóttir
Og myrkur grúfði yfir djúpinu
Isaac Bashevis Singer:
Jöfur sléttunnar.
Hjörtur Pálsson þýddi.
Setberg 1988.
Setberg heldur þeim geðslega
sið að bæta á ári hverju þýddri
bók eftir jiddíska sagnameistar-
ann Isaac Bashevis Singer í okk-
ar mögulega bókasafn. Að þessu
sinni er valin saga sem er langt
frá hefðbundnu sögusviði Sin-
gers: lífi pólskra gyðinga í gamla
Njörður P. Njarðvík
Smásögur eftir
Njörð P. Njarðvík
IÐUNN hefur gefið út nýja
bók eftir Njörð P. Njarðvík og
nefnist hún í flæðamáJinu.
Njörður P. Njarðvík er af-
kastamikill rithöfundur og þýð-
andi, auk skáldsagna hefur hann
skrifað leikrit, ljóð og barnabæk-
ur og hafa ýmis verka hans verið
þýdd á önnur tungumál.
I flæðamálinu er æskusaga þar
sem segir frá uppvaxtarárum
drengs í sjávarplássi. Bókin er
byggð upp á nokkrum þáttum og
lesa má hvern þeirra sem sjálf-
stæða frásögn, en þælttirnir
tengjast þó innbyrðis og skapa
heilsteypta mynd af aðalsögu-
persónunni, drengnum, og því
umhverfi sem hann lifir og hrær-
ist í.
En í kynningu forlagsins segir
svo: „Undir kyrrlátu yfirborði
frásagnarinnar vakir næm tilfinn-
ing og ýmsar persónur sem hér
bregður fyrir verða fyrir lesanda
minnisstæðar. f eftirmála segir
höfundur að hann láti sér „detta í
hug að einhverjir ísfirðingar þyk-
ist kannast við suma atburði og ef
til vill einhverjar sögupersónur
líka. Hins vegar er svo frjálslega
með efnið farið á stundum að
ekki er skynsamlegt að líta á bók-
ina sem sjálfsævisögu nema að
Iitlu leyti.“
landinu og svo nýja heiminum,
þeim undarlega heimi heilagra
manna og stórsyndara og um-
fram allt óendanlega sérviturra.
í skáldsögunni Jöfur skógarins
er farið með lesandann langt aft-
ur í aldir til þess tíma, að heiðni
með margskonar barbaríi ríkti
meðal þeirra slavnesku kynkvísla
sem síðar urðu pólsk þjóð. Singer
gerir tilraun til að skyggnast um í
heimi sem enn þekkir ekki hin
gyðing-kristilegu siðaboð og
hann er ekki par fagur. Þetta er
grimmur heimur þar sem morðið,
ofbeldið, og allskyns siðferði-
legur sóðaskapur eru sjálfsagðir
hlutir. Hermenn af kyni korn-
yrkjubænda eru að leggja undir
sig byggð veiðimanna, drepandi
karlana og nauðgandi konunum.
Fyrir þeim er konungur ærið
drykkfelldur sem Rauður er
nefndur. Hann hefur tekið frillu-
taki Lösku, dóttur Cybulu, sem
er helstur höfðingi veiðimanna
og á flótta uppi á fjöllum. Með
þeim takast svikasáttir með
margskonar uppákomum, flest-
um hinum herfilegustu - mann-
fórnum, blóðskömm, móðurm-
orði og fleiru.
Að nokkru leyti líkist sögu-
mynstrið því sem við þekkjum úr
annarri sögu Singers, Þrællinn.
Einnig þar er lýst raunheiðnu (en
formlega kristnu) samfélagi. Og
þar er gyðingur sem einn manna
lifir hreinu lífi og kona sem elskar
hann og vill taka hans trú. Slíkur
Gyðingur er hér einnig, Ben
Isaac Bashevis Singer.
Dosa, ánauðugur skósmiður,
sem kemur með fyrstu siðferðis-
og menntunarglóruna inn í
heiðnina - og uppsker í staðinn
forvitni og virðingu barnanna og
ást tartarastelpunnar Kosoku,
sem lengi vel er honum þung
byrði. Það verður þó að segjast
að Þrællinn er mun sterkari
skáldsaga og áhrifameiri en Jöfur
skógarins. Líklega er ástæðan
fyrst og fremst sú, að Singer seil-
ist fulllangt inn í myrkur sögu-
leysisins. Því verða hinir frum-
stæðu menn dálítið eins og af-
strakt og dauflegir hver og einn -
þrátt fyrir allt sitt blinda æði, sem
Singer lætur yfirleitt svo vel að
lýsa.
En ekki skortir hann frásagn-
argleðina og lipur vel og læsileg
er þýðing Hjartar Pálssonar.
Árni Bergmann
2 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN
1