Þjóðviljinn - 17.12.1988, Qupperneq 6

BÆKUR
Saga
Ólafsfjarðar
Út er komið annað bindi sögu
Ólafsfjarðar, Hundrað ár í Hom-
inu, eftir Friðrik G. Olgeirsson
sagnfræðing. Útgefandi er Ól-
afsfjarðarbær. Bókin er 404 blað-
síður að stærð með um 200 ljós-
myndum, teikningum og línu-
ritum. Þetta bindi nær aðallega til
áranna 1883-1944, eins og fyrsta
bindið, en nú em aðrir mála-
flokkar teknir til rannsóknar.
Þriðja bindi verksins mun fjalla
um árin 1945-1983. Þrátt fyrir að
upphaf söguritunarinnar miðist
við þéttbýlismyndunina í Ólafs-
firði frá og með 1883 er þó víða í
ritinu leitað fanga lengra aftur í
tímanum eða frá byrjun 18.
aldar.
Annað bindi ritsins Hundrað
ár í Horninu skiptist í 10 kafla en
auk þess er þar að vinna tilvísana-
, heimilda- og myndaskrár. Viða-
mesti kaflinn er um sögu land-
búnaðarins í Ólafsfirði.
í öðmm og þriðja kafla er fjall-
að um orsakir þéttbýlismyndunar
í Horninu, sveitarstjórn, stéttir
og framfærslumál.
Þá taka við tveir umfangsmikl-
ir kaflar um kirkju og heilsugæslu
í hreppnum. í þeim báðum er
leitað fanga í sögu fyrri alda, sér-
staklega í kaflanum um kirkjuna
og þar er söguritunin studd
myndum af fombréfum og máld-
aga Kvíabekkjarkirkju á skinni
úr þeirri frægu máldagabók Ólafs
biskups Rögnvaldssonar, Rauð-
skinnu.
Sjötti kafli Ólafsfjarðarsögu
ber yfirskriftina Menning og
menntir. Þar er umfangsmest
saga skólamála en auk þess er í
kaflanum fjallað um ungmenna-
félög á stðánum, stúkur, kvenfé-
lagið Æskuna og leiklist.
Sjöundi kafli ritsins fjallar um
íþróttir og útilíf, m.a. Iþróttafé-
lagið Leiftur.
Lokakaflarnir þrír fjalla um
iðnað, verkalýðsmál og Sparisjóð
Ólafsfjarðar.
yfir táknrænni og illri kyngi,
Morð þau sem Axlar-Björn
framdi hafa þótt hin herfilegustu,
menn vita ekki hvað þeir eiga
annað um þau ósköp að segja. Og
það er fróðlegt að fylgjast með
því, hvernig Ulfar vinnur úr því
dómsorði - og leitar þá æ lengra í
þá átt að vísa til myrkrar samtíð-
ar, grimmdarlegs þjóðfélags,
spilltra höfðingja og siðblindu
sem fygir því að guð kaþólskra er
dauður og verið að þröngva guði
lútherskra upp á fólk með fólsku.
Þar með er sekt morðingjans ekki
neitað - en hún dofnar æ meir
eftir því sem meir er vísað til
málsbóta allt um kring: hlutur
sem liggur í pækli tekur í sig salt.
Úlfar dregur að mjög margar
skýringar á lífi og glæpum Björns
í Öxl. Þar fá römm forlög sinn
sess ög forneskja tengd álögum
og galdri, sömuleiðis hið mikla
myrkur íslands sem leggst á sál-
irnar. Þetta ræður rikjum í sjálfri
frásögninni af Axlar Birni allt þar
til hann er handtekinn - og þar
með stíll þjóðsögunnar, einatt
kröftugur vel. Svo skiptir um:
þegar Björn stendur andspænis
réttvísinni er hann fyrst og síðast
orðinn hinn stolti öreigi and-
spænis illu og dreissugu höfðing-
javaldi. Og það heldur hann
áfram að vera í ræðu konu sinnar
Þórdísar, þegar hún löngu síðar
hittir son þeirra Svein Skotta í
hans útlegðarbæli. Að því við-
bættu að í munn ekkjunnar eru
lagðar athugasemdir um það hve
allt er ótryggt og óhöndlanlegt í
siðum manna og hugarfari ein-
staklinga. Hún segir á einum
stað: „þetta fléttast allt einhvern
veginn saman“. En þess hefur
Úlfar reyndar ekki gætt sem
skyldi. Framan af er Björn á valdi
þeirra afla sem ráða í þjóðsögum,
honum er ekki sjálfrátt mannin-
um, forlögin eru svo römm að
það er aldrei hægt að spyrja að
því hvert er val mannsins sjálfs,
hver ábyrgð hans. Svo koma hin
snöggu umskipti: og nú færist öll
áherslan yfir á þá þætti í samfé-
Iaginu sem gera alla grimma.
Ekkjan Þórdís er látin taka að sér
einskonar siðferðilega afstæðisk-
enningu: „Ekkert er samt frá
stund til stundar og ekkert er eins
frá tveim mönnum séð og lifað“.
En með leyfi að spyrja: var það
ekki Þórdís sem hjálpaði Birni
sínum við morðverkin, jafnvel
þau verstu: að drepa böm? er
hægt að leyfa henni að hlaupast
frá því?
Úlfar dregur margt merkilegt
og fróðlegt til sinnar Axlar-
Bjarnar sögu, en það vantar sitt-
hvað til þess að þeir þættir styðji
hver annan, fléttist saman af
þeirri sannfæringu sem lesandinn
geti fallið fyrir. Betur tekst til
raunar með Svein Skotta, lands-
hornaflakkara, ákærðan fyrir
gripdeildir og kvennafar og guð-
last. Úlfar gerir úr honum bæði
fómarlamb þess samfélags sem
lætur syndir feðranna koma niður
á börnunum og svo einskonar ís-
lenskan Ugluspegil sem hefnir sín
á höfðingjum með ýmislegum út-
smognum klækjum og ólögmætu
kvennafari. Aftur á móti er sem
tengsli fortíðar þeirra feðga við
samtímann í lokakaflanum geigi
hjá marki.
Málfarið á sögunni tekur mið
af íslendingasögum og þjóð-
sögum. Vel má finna í textanum
ýmislega stílræna óvissu og út-
úrdúra, en þegar á heildina er
litið er hann hæfilega fyrndur,
hraður vel og magnaðastur í lýs-
ingu á óhugnaði. pyntinga og af-
töku, sem sögufeðgar mæta með
grófum gálgahúmor Jómsvík-
inga.
Árni Bergmann
Rennur blóð eftir slóð
Úlfar Þormóðsson.
Þrjár sólir svartar.
Höfundur gaf út 1988.
Úlfar Þormóðsson hefur skrif-
að sögulega skáldsögu um okkar
frægasta morðingja, Axlar-Björn
og son hans, Svein Skotta, Eru
þættir af þeim síðan tengdir inn í
nútímann með því að ekki hafa
aðeins sagnir af endemum fyrri
tíðar brugðið á leik í handriti
heldur og exi sú sem Björn hjó
með menn og börn og býr sjálf
Bókaflokkurinn
íslensk þjóðmenning
1. og 5. bindi
eru komin út.
í heild verður þetta
mikla yfirlitsverk samið af
40 íslenskum fræðimönnum.
er skipulagður sem níu binda
ritröð sem spannar yfir
rúm 1000 ár í íslenskri
menningarsögu
Helstu efnisflokkar eru þessir:
Uppruni og umhverfi íslenskrar þjóðar, Jarðyrkja og kvikfjárrækt, Sjávarhættir,
Heimilisstörf, Trúarhættir, Aiþýðuvísindi, Kvæða- og
sagnaskemmtun, Sjónmenntir, Samgöngur, Félagslíf og fóikið í bændasamfélaginu
(mótun einstaklingsins, svipmót og daglegt iíf).
SÍMAR 13510 - 17059, PÓSTHÓLF147.
Stríðssaga eftir
Sven Hassel
Guði gleymdir heitir skáldsaga
eftir Sven Hassel sem Skjaldborg
gefur út.
Fáar stríðsbækur eru meira
lesnar en bækur Sven Hassel.
Hann barðist í þýska hernum og
þekkir því hörmungar seinni
heimsstyrjaldarinnar af eigin
reynslu. Félagarnir Porta, Lilli,
Gamlingi og Flóðhesturinn í nær-
sveit hinna fordæmdu eru hafðir í
fremstu víglínu. Það er enginn
sem hefur áhyggjur af þeim, allra
síst þýski herinn. Magnaðar lýs-
ingar af samskiptum þessara her-
manna innbyrðis auk átaka við
óvininn hafa gert bækur Sven
Hassel að metsölubókum um all-
an heim.
Nunnurog
hermenn
eftir Iris Murdoch
Komin er út hjá IÐUNNI bók-
in Nunnur og hermenn, en hún er
eftir Iris Murdoch, sem er meðal
þekktustuog virtustu rithöfunda
Breta á þessri öld. Hún hefur auk
fjölda skáldssagna skrifað bæði
leikrit og heimspekirit og hlotið
ýmis bókmenntaverðlaun fyrir
verk sín. Bækur hennar eiga sér
stóran lesendahóp og vekja jafn-
an mikla athygli, en Nunnur og
henmcaa er fyrsta bók hennar
sem út kemur í íslenskri þýðingu.
t kynningu útgefanda á efni
bókarinnar segir: „Nmaur og
er spennandi og falieg
ástarsaga en jafnframt átaka-
mikið skáldverk. Þegar sagan
hefst liggur Guy Openshaw og
bfður dauðans. Ættingjar og vinir
safnast að banabeði hans og vilja
hughreysta Gertrude, eiginkonu
hans. Aður en Guy deyr biður
hann Gertrude að giftast aftur
þegar hann er horfinn. t sömu
mund birtist Anne, gömul vin-
kona Gertrude, fyrrverandi
nunna sem snúið hefur baki við
klausturlífinu. Þsr endurnýja
vináttuböndin og reyna að taka
upp þráðinn þar sem hann slitn-
aði er Anne gekk í klaustur.
Sigurður G. Tómasson þýddi
bókina.
»
6 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN