Þjóðviljinn - 05.01.1989, Blaðsíða 8

MENNING
MINNING
Bækur
Grámosinn glóir um Evrópu
Nýjar bækur — Nýjar bækur
Verðlaunabók Thors komin útí Danmörku, Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi, á þessu ári í Frakklandi og
Þýskalandi. Dómar mjög góðir
Eins og flestir muna fékk Thor
Vilhjálmsson rithöfundurbók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs árið 1987 fyrir skáldsögu
sína Grámosinn glóir. Þessi verð-
launaveiting vakti mikla athygli
um Norðurlönd öll, fjölmörg viðtöl
við höfundinn og greinar um
hann hafa birst í dagblöðum og
tímaritum, um hann hafa verið
gerðir tveir danskir sjónvarps-
þættir sem mikla athygli vöktu,
einkum sá fyrri sem fluttur var
skömmu eftir verðlaunaveiting-
una. Sá þáttur hefur verið seldur
til allmargra landa þó enn hafi
hann ekki verið sýndur í íslenska
sjónvarpinu. Þávargerður
sænskur sjónvarpsþáttur um
skáldið sem einnig var sýndur í
Noregi og loks kom Thor fram í
finnska sjónvarpinu.
Höfundinum og verkum hans
hafa einnig verið gerð góð skil í
norrænum útvarpsstöðvum, þar
hafa verið fluttir þættir úr verkum
hans, talað við hann og fluttar
dagskrár um Thor og höfundar-
verk hans. ( viðtölum hefur Thor
rætt vítt og breitt um bækur sínar
og íslenskar bókmenntir, ísland
og íslendinga og komið víða við.
Thor var gestur norrænu bóka-
hátíðarinnar í Gautaborg í ágúst
síðastliðnum, tók þar þátt í pall-
borðsumræðum og kom fram á
blaöamannafundum. í nóvember
fór hann til Svíþjóðar, Finnlands
og Danmerkur í tilefni af útkomu
Grámosans í öllum þessum
löndum, kom þar fram á blaða-
mannafundum og flutti fyrirlestra
um verk sín, íslenskar bók-
menntir og menningu. Fyrr í
haust kom bókin út í Noregi hjá
Norsk Gyldendal og var raunar
lesin í færeyska útvarpið í sumar
og haust sem framhaldssaga
þannig að hún hefur nú verið
þýdd á allar helstu tungur Norð-
urlanda. Á þessu ári kemur
Grámosinn glóir út á þýsku og
frönsku og samningar standa yfir
við útgefendur á Englandi og í
Tékkóslóvakíu.
Óhætt mun að fullyrða að við-
tökur norrænna gagnrýnenda við
verðlaunasögu Thors hafa allar
verið á eina lund, hún hefur farið
sigurför um Norðurlöndin. Hér á
eftir verður vitnað til umsagna
nokkurra ritdómara í Svíþjóð,
Noregi og Danmörku.
Svíþjóð
í Svíþjóð kom bókin út um
mánaðamótin júlí/ágúst í þýð-
ingu Peters Hallberg, raunar var
hún lögð fram til verðlaunanna í
þýðingu hans. Bókin hefur fengið
mjög góðar viðtökur gagnrýn-
enda og selst vel. Fyrirhugað er
að gefa Grámosann út í kilju á
næstu mánuðum á vegum Litter-
aturfrámjandet (En bok för alla) í
sfóru upplagi.
Joel Óhlsson segir í umsögn
um bókina í blaðinu Arbetet að
rétta bókin hafi fengið Norður-
landaverðlaunin að þessu sinni.
Göran Schildt segir í Svenska
Dagbladet meðal annars: „Úr
efni sínu hefur Thor Vilhjálms-
son ofið vel útfærða og spennandi
sögufléttu sem magnast stig af
stigi að dramatískum hápunkti.
En umfram allt eru í verkinu
óvanalega lifandi umhverfislýs-
ingar þar sem fyrirbæri náttúr-
unnar eru sífellt gædd mann-
legum eiginleikum og tala beint
til sögupersónanna sem að sínu
leyti renna saman við náttúruna,
verða náttúrufyrirbæri. Fyrir
borgarbúa nútímans er þessi saga
mjög lærdómsrík og hrífandi á
dularfullan hátt.“
Pia Zandelin fjallar um bókina
í Expressen og segir þar: „Og það
er þegar Thor Vilhjálmsson...
sleppir lausum skáldlegum krafti
sínum, minningunum sem í forn-
um frásögnum búa, ...íslenskri
menningararfleifð í heild, sem
skáldsagan nær mikilleik sínum."
Pia segist eiga eftir að muna til-
tekna lýsingu í verkinu á tveimur
svönum lengi, „ef til vill svo lengi
sem ég lifi.“ Nils Áge Larsson
segir í GT að ekki sé einu orði
ofaukið í sögunni, „málið er jafn
agað, töfrandi og seiðandi og
heiðalandslagið sem er baksvið
atburðanna."
Annika Hultman segir m.a. í
Sverisk Veckotidning: „Grámos-
inn glóir er frábær saga. Hún er
þrungin litadýrð í náttúrulýsing-
um sínum og kafar djúpt í
mannlýsingum og þeim mikils-
verðu málum sem hún fjallar um.
Þessa bók á að lesa aftur og aftur.
Ekki síst til að greina þær frá-
sagnir sem leynast undir niðri í
sögunni, margar slíkar eru faldar
undir hinu glóandi yfirborði.“
í Dagens Industri segir Börje
Isaksson: „Það er erfitt að gera
sér þá skáldsögu í hugarlund sem
betur hefði verðskuldað þessi
verðlaun því þetta er mikilúðlegt
og sérkennilegt skáldverk... Ef til
vill er það eftirtektarverðast við
söguna að í henni hafa náttúra
íslands og saga jafn mikla þýð-
ingu og sögupersónumar. Þessu
furðulega landi á heimsenda,
landi þar sem sögur frá 13. öld
eru jafn tímabærar og gildandi
landslög samtímans, er lýst með
stórkostlega lifandi og fjöl-
breyttu máli. Grámosinn glóir
fjallar um réttinn til ástarinnar og
margar ásjónur réttvísinnar en
hún fjallar framar öðru um ís-
land. Og hún er skrifuð með þeim
hætti að í henni glóir ekki aðeins
grámosinn heldur textinn sjálf-
ur.“
Bo Axelsson segir í Svensk-
Polsk Revy: „Thor Vilhjálmsson
hefur meitlað harmleik sem býr
yfir ótrúlegri spennu, hér er óhik-
að hægt að tala um hliðstæðu við
hina miklu harmleiki fornaldar.
Bókin getur sem hægast orðið
sígild. Sköpunarmáttur og mann-
þekking TTiors er með eindæm-
um... Thor Vilhjálmsson hefur
skapað snilldarverk.“
Thomas Almqvist fjallar um
bókina í Skánska Dagbladet og
segir þar meðal annars: „Grá-
mosinn glóir hefur þyngd og al-
vöru Gamla testamentisins, allt
er hégómi. Málið er agað en þó
litríkt, safaríkt og orðaforðinn er
mikill. Tungutakið er svo Ijóð-
rænt að það er líkt og fínlega
meitlaðar myndir í stein. í verk-
inu eru Iíka draumsýnir og innra
eintal með ríkulegum hugrenn-
ingatengslum, og krafti og
spennu bundins máls.“
Að lokum má vitna til Leifs
Nylén sem fjallaði um bók Thors
í Dagens Nyheter: „Thor lætur af-
stæðishyggjumódernisma sinn
deyja og rísa upp frá dauðum í
mynd töfraraunsæis sem er grátt
en glóir þó, sprottið úr íslenskri
moId.“
Danmörk
í Danmörku kom bókin út hjá
forlaginu Vindrose í þýðingu Er-
iks Skyum-Nielsen í byrjun nóv-
ember. Hún hefur fengið ágætar
viðtökur, selst prýðilega og hafa
dómar gagnrýnenda allir verið
mjög lofsamlegir og margir há-
stemmdir á köflum. Claes Kast-

Thor Vilhjálmsson. Verðlaunabók hans um Grámosann í höndum franskra og þýskra þýðenda.
holm Hansen segir í Politiken:
„Thor Vilhjálmsson hefur skrifað
voldugt skáldverk, sem fangar í
sinfónísku taki gjörvalla tilver-
una og bregður upp logandi
myndaf valdi og valdaleysi. Sem
erótískur skáldskapur er Grá-
mosinn glóir hnitmiðaöri og ljúf-
ari en sjálf Ljóðaljóðin. í innb-
lásnum náttúrulýsingum skipar
Thor Vilhjálmsson sér á bekk
með Tarjei Vesaas...“
Torben Brostróm talar í In-
formation um að þetta sé saga um
glæp og refsingu, um girnd og
lögmál og um konuna og karl-
manninn - „hinn óskiljanlega,
krefjandi kvenleik sem sprengir
af sér öll takmörk og gerir sýslu-
manninn að skáldi í stað dóm-
ara...“ Hann kallarThor afburða
skáld sem leiki með tákn og veru-
leika jafnt í smáu og stóru. Þetta
sé krefjandi skáldverk sem fáist
við hinar stóru spurningar „af
kátínu, leikandi létt, af miklum
þunga og óhugnaði, með frels-
andi lýrík. Kalt íshaf og heitir
hverir." Ritdómur Grethe Rost-
bpll í Jyllands-Posten hefst á orð-
unum: „ísland lifir af vegna
skáldskapar.“ Hún segir að í
skáldsögunni Grámosinn glóir sé
mikil list á ferð: „Hlýr, tilfinning-
aríkur náttúruskáldskapur um-
hverfir þá stóru atburði sem
verða milli lífs og dauða.“
Mogens Brpndsted skrifar um-
bókina í Fyns Stiftstidende og líkir
henni við hinar fornu sögur ís-
lendinga, segir bókina „marg-
brotna, þéttofna og víðfeðma líkt
og ísiendingasögu, stfllinn sveifl-
ast frá knöppum orðræðum í
vitnaleiðslum til hástemmdrar
náttúrulýríkur." Hann ber jafn-
framt lof á þýðandann, eins og
raunar aðrir gagnrýnendur gera
líka. Niels Houkjær fjallar um
bókina í Berlinske Tidende og
kallar hana „samviskuskáldsögu"
þarsem glæsilegar náttúrulýsing-
ar fallist í faðma við ljóðið og er-
ótíkina: „Landslagið merkir ein-
att reynslu, andlega sögu og
hnignun íslensku þjóðarinar.
Þannig var það á landnámsöld og
þannig er það enn. Slík er list
Thors sem rithöfundar, sú list
sem gerir skáldsögu hans að al-
þjóðlegri skáldskaparlist.“
Hans Holmberg skrifaði um
bókina fyrir „Vinstripressuna"
svokölluðu, og ritdómur hans
birtist í um 15 blöðum víða um
Danmörku. Hann segir að ef
metsölulistar í Danmörku byggð-
ust á gæðum ætti þessi skáldsaga
að tróna þar efst allt fram á árið
1989. Hún sé heilsteypt verk í
anda hinna fornu bókmennta þar
sem fengist sé við stórar spurn-
ingar og efninu komið til skila „á
tilfinningaríku, mynd-vísu máli.
Grámosinn glóir er söguljóð mik-
ils skálds,“ segir Holmberg að
lokum.
Noregur
Grámosinn glóir kom út í sept-
ember í Noregi og í þýðingu Ivars
Eskelands. Viðbrögð gagnrýn-
enda þar hafa mjög verið á eina
lund og afar jákvæð. Hér' má
vitna til þriggja ritdómara. Ottar
Raastad segir í Morgenbladet:
„Áhuginn á þessari bók kviknar
strax á fyrstu síðunum þar sem
þessi séríslenski höfundur teflir
saman náttúru, heimspeki og líf-
svisku svo úr verður listræn heild.
Það merkilega við söguna... er
kannski ekki endilega hinn sögu-
legi efniviður heldur sú magnþ-
rungna nálægð sem við skynjum
við líf Sögueyjunnar í öllum
skilningi. Landið og þjóðin eru
eitt.“
Jo Örjasæter fjallaði um bók-
ina í Nationen og segir m.a.: „ís-
lendingurinn Thor Vilhjálmsson
fékk bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs fyrir þessa bók. Og
það getum við vel skilið þegar við
höfum lesið hana. Hér er á ferð-
inni óvenjulega margslungin og
grípandi sagnalist. Thor Vil-
hjálmsson er mikill meistari orðs-
ins. Mér hefur stundum þótt að
hann leyfi meistaratökum sínum
á hljómi málsins að ná yfirhönd-
inni en í Grámosinn glóir gerist
það ekki.“
Jan Inge Sörbp (Stavanger Aft-
enblad) segist líka vel geta skilið
hvers vegna Thor fékk bók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs fyrir þessa bók.: „Hvflík
bók! Þessi bók er svo sterk,
merkileg, gagntakandi, spenn-
andi, hefðbundin og tilraunak-
ennd að maður hlýtur að hrífast.
íslensk allt í gegn en um leið al-
gjörlega alþjóðleg.“
Ólafsfjarðar I
II
Friðrik F. Olgeirsson:
Hundrað ár í Horninu, Saga Ólafs-
fjarðar 1883 - 1944; I - II bindi;
Olafsfjarðarkaupstaður, 1984 og
1988.
Út er komið annað bindi af
sögu Ólafsfjarðar 1883 -1944, og
mun eitt ókomið, en hið fyrsta
birtist 1984. Sögu þessa ritar
Friðrik G. Olgeirsson. í formála
fyrsta bindis segir hann svo frá
tildrögum þess: „... sem loka-
verkefni í sagnfræðinámi mínu
við Háskóla íslands varð saga Ól-
afsfjarðarfyrir valinu. Verkið var
unnið undir handleiðslu Berg-
steins Jónssonar lektors og því
lauk í apríl 1977. Titill ritgerðar-
innar var Ólafsfjörður - fisk-
veiðar og fyrstu áratugir þorps-
byggðar. Ein af niðurstöðum
þeirrar rannsóknar var sú, sem
raunar kemur fram hér að ofan,
að upphaf byggðar í Ólafsfjarðar-
horni megi rekja til fardaga ársins
1883 - 1984. - Veturinn 1982 -
1983 kaus bæjarstjórn Ólafs-
fjarðar nefnd ... (til) að minnast
komandi aldarafmælis staðarins
... Stuttu síðar fór nefndin þess á
leit við höfund, að hann tæki að
sér ritun byggðarsögu Ólafsfjarð-
ar eða hluta hennar.“
í þessum tveimur fyrstu bind-
um er saga Ólafsfjarðar rakin
eftir málaflokkum til ársloka
1944. Meginkaflar ritsins eru, í
fyrsta bindi, „Fiskveiðar og að-
dragandi þéttbýlismyndunar,"
„Frumbýlingar, “ „Skipulagstími
og aukinn framfarahugur,“ og í
öðru bindi, „Landbúnaður fram
til 1944“, „Orsakir þéttbýlis-
myndunar í Horninu,“ „Sveitar-
stjórn, stéttir og framfærsla,“
„Áf kirkju og kennimönnum,*
„Heilsugæsla," „Menning og
„Iþróttir og útilíf“,
og iðnaðarmenn,“
menntir,
„Iðnaður
HARALDUR JÓHANNSSON
„Verkalýðsmál,“ „Sparisjóður
Ólafsfjarðar.“
Eins og flestar byggðarsögur er
þessi saga Ólafsfjarðar öðrum
þræði persónusaga íbúanna (með
myndum af mörgum þeirra), en
rituð með þeirri nærfærni sem
heimildirleyfa. Verður hérgripið
niður í henni á tveimur stöðum.
Frá bátum í Ólafsfirði á síðari
hluta 19. aldar segir í fyrsta bindi:
„Heimildir benda til þess, að ól-
afsfirski flotinn hafi fyrst og
fremst verið sexæringar og fjög-
urra manna för um og eftir miðja
19. öld og fram yfir síðustu alda-
mót, bátar sem mest voru notaðir
til fiskveiða. Tveggja manna för
voru aftur á móti mun færri.
Bátar þessir voru misjafnir að
gæðum og sumir hverjir smíðaðir
innan sveitar ... Seglbúnaður var
yfirleitt lítilfjörlegur og þeim því
róið, öfugt með það sem gerðist
með vetrarskipin, sem voru þung
og oftast siglt. Lag bátanna og
útlit virðist hafa verið svipað og
frá fornu fari.“ (Bls. 44-45)
Frá stofnun Sparisjóðs Ölafs-
fjarðar segir í öðru bindinu: „Um
síðustu aldamót var oftast lítið
fjármagn í umferð í Ólafsfirði.
Flestir voru í reikningsvið-
skiptum við verslun Páls Bergs-
sonar eða útibú þeirra Akur-
eyrarkaupmanna, sem verkuðu
fisk á staðnum og höfðu jafn-
framt einhvern varning á boðstól-
um yfir sumartímann ... Þann 27.
október 1913 boðaði séra Helgi
Árnason til fundar í skólahúsinu í
Strandgötu 3 og var fundarefnið
að ræða stofnun sparisjóðs. f
fundargerð kemur fram, að um
var að ræða einkaframtak séra
Helga og j afnframt er helst svo að
skilja, að hann hafi sent þeim 15
mönnum, sem fundinn sátu,
fundarboð, en ekki sett upp
auglýsingu um opinn fund. A
fundinum var ákveðið að stofna
sparisjóð í hreppnum, sem héti
Sparisjóður Ólafsfjarðar og að
hann tæki til starfa 1. janúar
1914. Fundarmenn ábyrgðust á-
kveðna upphæð fyrir sjóðinn, þar
til varasjóður hans næmi eitt þús-
und krónum. Bls. 371) ... Rekst-
ur Sparisjóðs Ólafsfjarðar telst
hafa hafist 1. janúar 1914. Þó var
hann ekki opnaður fyrr en daginn
eftir og hófst starfsræksla hans á
því, að Árni Björnsson frá Kálfsá
lagði inn 33,35 kr. Þennan fyrsta
dag seldist 51 viðskiptabók, en
hver þeirra kostaði 50 aura. Inn-
lögn var frá 2 krónum upp í 130
krónur, en samtals voru lagðar
inn 1.386,40 kr. fyrsta daginn."
(Bls. 373).
Ekki aðeins Ólafsfirðingar,
heldur líka áhugamenn um sögu
um land allt, munu kunna Frið-
riki G. Olgeirssyni þakkir fyrir
vandvirkni hans.
Haraldur Jóhannsson
Kvæði
Freysteins
Kvæði Freysteins Gunnars-
sonar skólastjóra Kennara-
skólans, komu út á vegum nem-
enda hans haustið 1987. Þau hafa
ekki verið til sölu í bókabúðum
svo teljandi sé heldur aðeins til
áskrifenda á sérstöku áskriftar-
verði.
Þar setn ýmsir hafa kvartað um
að þeim hafi ekki tekist að fá bók-
ina hafa útgefendur ákveðið að
gefa kost á henni með áskriftar-
verðinu - kr. 1400 - fram að
næstu áramótum, en vilja jafn-
framt benda á, að nú er mjög
gengið á upplag hennar. Þeir,
sem vilja sinna þessu geta fengið
bókina á þessu verði hjá Bókaút-
gáfunni Iðunni, Bræðraborgar-
stíg 16, sími 28555, Andrési
Kristjánssyni, sími 40982 og Gils
Guðmundssyni, sími 15225.
Ágóði af sölu bókarinnar hefur
til þessa verið afhentur Kennar-
aháskóla íslands í minningar-
skyni um Freystein og því, sem
við bætist, verður ráðstafað með
sama hætti.
-mhg
Allir listamenn sem hönd
lögðu á plóginn við sýningu þessa
gáfu vinnu sína við útgáfu mynd-
bandsins en ef hagnaður verður
af sölu þess verður hann notaður
til að stofna sjóð til styrktar óp-
eruskóla og nemendasýninga á
óperum, en brýn þörf hefur verið
fyrir slíkt.
Myndbandið verður til sölu í
íslensku óperunni og nokkrum
hljómplötuverslunum og bóka-
verslunum. Upplýsingar um sölu-
staði fást í íslensku óperunni í
síma 27033. Myndbandið kostar
3000 kr. fyrir styrktarfélaga og
3500 kr. fyrir aðra.

Úlfur Friðriksson
Þankar
milli leiða
Út er komin bók eftir Úlf Frið-
riksson „Fundið og gefið - Sund-
urlausir þankar á leiðum milli
leiða í kirkjugarðinum við Suður-
götu“. f henni leiðir Úlfur Frið-
riksson lesanda sinn milli leiða í
gamla kirkjugarðinum í Reykja-
vík, sem einmitt verður 150 ára
um þessar mundir. Hann flettir í
bókum, ritgerðum og ritum um
og eftir þá sem þar hvfla, rifjar
upp atvik úr lífi þeirra eða þeim
tengd, flytur okkur ljóð, kynnir
okkur gömul bréf og rýnir í leg-
steina og minnisvarða þekktra
sem óþekktra íslendinga. Innan
þessa mjög svo sérstæða ramma
hugleiðir höfundur líf og dauða,
tilvist sína, uppruna og skoðanir.
Höfundurinn, Úlfur Friðriks-
son, er fæddur árið 1912 í Kúr-
landi, en er af þýsku og pólsku
bergi brotinn. Hann fluttist til ís-
lands árið 1955, og hefur starfað
hjá Kirkjugörðum Reykjavíkur
frá árinu 1968. Hann hefur áður
skrifað eina bók, í ríki hestsins,
sem út kom árið 1977. Reykholt
aðstoðar við útgáfu bókarinnar
sem kostar kr. 800 út úr búð.
Don Giovanni
á myndbandi
Styrktarfélag íslensku óper-
unnar hefur gefið út myndband
með sýningu Óperunnar á Don
Giovanni í vor, þar sem Kristinn
Sigmundsson syngur titilhlut-
verkið.
Sýning þessi hlaut mjög góðar
undurtektir gagnrýnenda og óp-
erugesta og var alls 21 sýning á
óperunni. Óvenju margir ein-
söngvarar komu fram í óperunni
og voru sumir þeirra að stíga sín
fyrstu skref á óperusviðinu.
Hreyfilsmenn
Út er komin bókin Hreyfils-
menn, saga og félagatal Samvinn-
ufélagsins Hreyfils, 1943-1988,
tekin saman af Ingólfi Jónssyni
frá Prestsbakka. Rekur Ingólfur
þar af mikilli natni og nákvæmni
sögu félagsins allt frá stofnun og
til þessa dags.
I sérstökum annál er greint frá
öllu því markverðasta, sem gerst
hefur á hverju ári og þeim fé-
lögum, sem starfað hafa innan
Hreyfils. Þá er og í bókinni félag-
atal allt frá upphafi, ásamt mynd-
um af flestum bflstjórunum og
stuttu æviágripi. Svo er og um
starfsfólk félagsins. Um myndir
og myndmál sá Sigurður Oskar
Sigvaldason. Reynt verður síðar
að segja rækilegar frá þessu mikla
og merka ritverki.
- mhg
Guðrún J. Þorsteinsdóttir.
Þankar á flugi
Út er komin ljóðabókin
„Þankar á flugi“ eftir Guðrúnu J.
Þorsteinsdóttur, myndskreytt af
Margréti Birgisdóttur.
f bókinni eru 35 ljóð Guðrúnar
og 9 teikningar eftir Margréti.
Guðrún er barnfæddur
Reykvíkingur. Hún er píanó-
leikari og hefur stundað píanó-
kennslu um árabil. Ljóðin eru ort
á síðastliðnum 3 árum. Þetta er
fyrsta ljóðabók höfundar.
Margrét Birgisdóttir er útskrif-
uð úr Myndlista- og handíðaskóla
fslands og hefur einkum unnið að
grafíkmyndum.
Bókin fæst í helstu bókabúðum
og kostar 980 krónur.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 5. janúar 1989
Fimmtudagur 5. janúar 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
Hallfreður
Guðmundsson
Fáein kveðjuorð
„Hann Halli frændi dó í---
kvöld.“ Þannig tók bróðir minn
til orða er hann sagði mér frá and-
láti Hallfreðs Guðmundssonar
þann 29. desember sl. Það segir
kannski fleira en mörg orð um
það hversu náin tengsl voru milli
fjölskyldna Hallfreðs heitins og
foreldra minna, að hann skyldi
taka svona til orða um mann sem
var alls ekki skyldur okkur. En í
munni okkar systkina var Hall-
freður aldrei annað en Halli
frændi og fórum við þó spart með
þann titil. Hins vegar var Hall-
freður tengdur okkur, því að
hann var kvæntur móðursystur
okkar Sigurjónu Magnúsdóttur.
Þær systur, þe. móðir mín og Sig-
urjóna, voru mjög nánar og með
þeim svilum tókst ágæt vinátta.
Við, börn þeirra, áttum í orðsins
fyllstu merkingu tvö heimili, ann-
að í Reykjavík og hitt á Akranesi,
en þar bjuggu Hallfreður og Sig-
urjóna lengstaf. Vinátta þeirra
svilanna entist ævilangt og var
föður mínum og ég vænti einnig
Halla frænda mikils virði, ekki
hvað síst eftir lát þeirra systra, en
þær létust með stuttu millibili
langt fyrir aldur fram.
Ekki ætla ég mér þá dul að
rekja æviferil Halla frænda til
nokkurrar hlítar enda ekki til-
gangur þessara fátæklegu kveðj-
uorða. Ég get þó ekki látið hjá
líða að drepa á það helsta, því
saga hans er saga þeirrar kynslóð-
ar, sem fæddist á myrkum tímum
harðinda og örbirgðar á síðustu
áratugum fyrri aldar, en lagði
með harðfylgi og dugnaði þann
grunn allsnægtaþjóðfélags sem
við búum nú við.
Hallfreður fæddist að Selja-
landi í Gufudalssveit vestra þann
23. júní 1896 og hafði því tvo um
nírætt er hann féll frá. Foreldrar
hans, hjónin Guðmundur Guð-
mundsson og Sólveig Magnús-
dóttir, voru bláfátækt bændafólk
með mikla ómegð og var honum
komið í fóstur að Fremri-
Gufudal þegar hann var á öðru
ári. Skólagangan varð skamm-
vinn eins og hjá flestum efnalitl-
um á þessum árum. Hann fór
snemma til sjós og upplifði og tók
þátt í þeirri þróun sjósóknar sem
varð hér frá opnum bátum til tog-
ara. Fulltíða heimilisfaðir réðst
hann í að sækja Sjómanna-
skólann og lauk þaðan stýri-
mannaprófi árið 1927. Eftir að
hann hætti að sækja sjóinn stýrði
hann um tíma bæjarútgerðinni á
Akranesi og síðustu starfsárin var
hann hafnsögumaðurþar. Þannig
tengdist öll hans langa starfsævi
sjósókn á einn eða annan hátt.
Hann kynntist erfiðum kjörum
og vinnuskilyrðum sjómanna af
eigin raun og gerðist ódeigur bar-
áttumaður fyrir bættum lífsskil-
yrðum og aðbúnaði þeirra, m.a.
vökulögunum. Á þeim árum,
þegar barist var um hvert
skiprúm og sjómenn áttu allt
undir duttlungum útgerðar-
manna og skipstjóra, þurfti ekki
lítinn kjark, sérflagi fyrir fjöl-
skyldumann með ómegð, til að
taka virkan þátt í þeirri baráttu
og áhættuminna að þegja, en það
var list sem Halla frænda lærðist
aldrei á langri ævi, og er mér ekki
grunlaust að hann hafi stundum
goldið dirfsku sinnar. En hann og
samherjar hans gátu þó að end-
ingu glaðst yfir gjörbreyttum að-
búnaði sjómanna.
Hann var róttækur jafnaðar-
maður og gekk snemma til liðs
við Alþýðuflokkinn en þótti á
síðari árum sá flokkur ekki sú
brjóstvörn alþýðu sem í upphafi,
enda hvikaði hann aldrei frá
skoðunum sínum. Hann var einn-
ig jafnréttissinni og minnist ég
þess að hann ræddi það við mig
hvort það væri ekki rétt að velja
konuna, eins og hann orðaði það,
þegar okkar ágæti forseti var fyrst
í kjöri, á þeirri forsendu að það
gæti virkað hvetjandi fyrir rétt-
indabaráttu kvenna.
Halli frændi var greindur mað-
ur, ritfær vel og margfróður.
Hann var glaðvær, félagslyndur,
ræðinn og sagði vel frá. Og það
var oft frá mörgu segja eftir langa
útivist, enda minnist ég þess, að
Sigga frænka sagði við krakkana
og oft var ég í hópnum: „Slökkvið
þið á útvarpinu, krakkar, hann
pabbi ykkar er heirna." Hallfreð-
ur var tíður gestur á heimili for-
eldra minna eftir að ég tók að
stálpast, enda þurfti hann oft að
reka erindi fyrir Akranesbæ er
hann stýrði útgerðinni. Þeir svilar
höfðu mikið yndi af að spila og
var þá oft tekinn slagur og stund-
um var ég, heldur klénn bridge-
spilari, hafður með sem fjórði
maður ef í nauðir rak. Ekki þótti
verra að hafa eitthvað til að
dreypa á því enginn var hann of-
stækismaður. Þá var oft glatt á
hjalla, talað tæpitungulaust og í
hressilegum hálfkæringi yfir spil-
unum.
Þau Sigurjóna eignuðust
fjögur börn, Sigríði, húsmóður á
Ákranesi, Magnús tæknifræðing
við Áburðarverksmiðjuna, Run-
ólf skipstjóra og útgerðarmann á
Akranesi og Halldór Hallgrím
vélstjóra, sem fórst á besta aldri
við skyldustörf á varðskipi í
þorskastríðinu við Breta. Eftir að
Halli missti konu sína bjó hann
um alllanga hríð á heimili dóttur
sinnar en kaus síðar að flytja á
Hrafnistu í Reykjavík og undi sér
þar vel enda margir gamlir fé-
lagar af sjónum þar og hann
mannblendinn. Hann fylgdist vel
með allt til loka og ekki dapraðist
minnið, sem var mjög traust.
Hann var byrjaður að hripa niður
minningabrot, en tapaði sjón og
varð því minna úr en skyldi og var
það mikill skaði. En þrátt fyrir
sjóndepurð og jafnvel eftir að
hann lamaðist að nokkru vegna
heilablóðfalls fyrir nokkrum
árum hélt hann glaðsinni sínu og
var einstaklega jákvæður og
þakklátur fyrir allt sem fyrir hann
var gert og lagði raunar metnað
sinn í að vera ekki einungis þiggj-
andi heldur einnig veitandi.
Hann var því mjög kær því ágæta
fólki sem annaðist hann síðustu
árin á Sjúkrahúsi Akraness.
Sé eitthvað fyrir handan og því
trúðir þú Halli minn, og hafi sá
sem þar ræður ríkjum sömu rétt-
lætiskennd og þú mun þér vafa-
laust m.a. umbunað með því að
aldrei skorti fjórða mann í bridge
og eitthvað tiltækt til að mýkja
raddböndin svo að þú getir sagt
hverja slemmuna af annarri
skýrri röddu.
Um leið og ég þakka þér
ánægjulega samfylgd og margar
skemmtilegar minningar, Halli
frændi, votta ég aðstandendum
þínum samúð mína.
Guðmundur Georgsson
Útför Hallfreðar verður gerð
frá Akraneskirkju á morgun,
föstudag.