Þjóðviljinn - 08.02.1989, Blaðsíða 7

Á laugardaginn var haldin ráð-
stefna um börn og menningu í
Norræna húsinu á vegum Barna-
bókaráðs. Átta erindi voru hald-
in, um bókmenntir, leiklist, tón-
list, dans, kvikmyndir, myndlist,
fjölmiðla og sagnahefðina ís-
lensku.
Ný öld upplýsinga
í erindi um bókmenntir sagði
Harpa Hreinsdóttir að ef marka
mætti útkomuna 1988 færi fagur-
bókmenntum handa börnum
fækkandi en fræðibókum fjölg-
aði. Þetta er í samræmi við kröfu-
na um upplýsingar sem sett er
fram á kostnað skilnings, sagði
Harpa. Bömin eiga sem fyrst að
Iæra að viða að sér gögnum, það
þykir merkilegra en að lesa bók-
menntir, en reyndar fá börn meiri
Iífsskilning úr góðri sögu, auk
fræðslu og upplýsinga.
Harpa var harðorð í garð
gagnrýnenda á dagblöðum,
fannst engin bókmenntagrein
njóta eins lítillar virðingar og
bamabækur. Þær væru spyrtar
saman eftir ýmsum reglum,
meintum aldri lesenda, forlagi og
jafnvel skyldleika höfunda, og
þeim væri sleppt í yfirlitsgreinum
um bókauppskeruna. Fyrirlesara
fannst nær að fjalla ekkert um
barnabækur en gera það með
hangandi hendi.
Ásdís Skúladóttir sagði að
börn væru sólgin í að horfa á og
upplifa leiklist, það hefði
leiksmiðja Leikfélagsins sýnt sl.
vor og aðsóknin að Þjóðminja-
safninu í desember þegar jóla-
sveinarnir komu í heimsókn
þangað. „Börnin koma þegar
boðið er upp á eitthvað gott.“
Móðir listanna
Börn fara að tjá sig með hreyf-
ingum mjög ung, sagði Ingibjörg
Björnsdóttir skólastjóri. Maður-
inn skapar með líkamanum áður
en hann fer að nota efni til að
skapa með, dansinn er móðir list-
anna. Dansarnir við ýmsa barna-
leiki sem vinsælir voru áður en
fjölmiðlarnir gerðu börn stillt og
óvirk eru ævafornir, sporin má
rekja allt aftur til forn-Grikkja.
Það er ekkert vit að mati Ingi-
bjargar að kenna litlum bömum,
3-5 ára, flókna samkvæmisdansa.
Þau eiga að fá að skynja tónlist og
hreyfa sig frjálst eftir henni áður
en farið er að aga þau skipulega.
Ólík aðstaöa
Fólk hugsar aldrei skapandi ef
það fær ekki að vinna að frjálsri
sköpun í bernsku og æsku, sagði
Kristín Hildur Ólafsdóttir mynd-
menntakennari. Þómnn Björns-
dóttir tónlistarkennari sagði
skemmtileg dæmi þess að börn
þyldu stóra skammta af list áður
en þau misstu lystina. En skólar
Miðvikudagur ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 7
MENNING
Böm vilja
menningu
Vilborg Dagbjartsdóttir: Við eigum að
leggja snemma grundvöllinn að
mannskilningi barna með því að tala við
þau, lesa fyrir þau og hlusta á þau.
GuðrúnÁgústsdóttir: alhliða
listauppeldi inn í skólana
þaðan, mamma sagði þjóðsögur
og ævintýri frá heimaslóðum,
pabbi sagði frá fólki sem hann
hafði kynnst eða hitt, bræðurnir
sögðu sögur af svaðilförum á
rjúpnaveiðum og við fiskveiðar,
systumar drukku í sig þulur, gát-
ur og sögur.
Vilborg sagði að það væri mik-
ils um vert að leggja snemma
grundvöllinn að mannskilningi
barna með því að segja þeim frá,
tala við þau, lesa fyrir þau og
hlusta svo á þau, leyfa þeim að
segja ævintýri úr sínum samtíma.
Þegar menn fyrir austan töluðu
um að vanda mál sitt þýddi það
að segja rétt frá, sagði Vilborg.
Það var hin eina sanna málvönd-
un.
SA
Þríþætt bylting
Þorbjöm Broddason fjallaði
um fjölmiðla sem áhrifaríkan og
mótandi þátt í tilveru nútíma-
fólks og talaði um þrjár byltingar
í fjölmiðlanotkun og -neyslu:
sjónvarpið, hljóðsnælduna og
myndbandið.
Mikil breyting varð á lífi ung-
menna þegar hljóðsnældurnar
eða kasettutækin komu. Þau
gerðu þeim kleift að velja eigin
tónlist til að hlusta á, setja hana
saman að vild og hlusta í friði.
Þetta varð sjálfsuppeldi unglinga
í tónlist sem þau fengu litla að-
stoð við. Þegar myndböndin
gerðu innrás sína, snögga og
óvænta og með gullgrafarabrag,
höfðu þau svipuð áhrif á sjón-
varpsnotkun. Fólk gat allt í einu
ákveðið sjálft hvað það vildi
horfa á og hvenær. Þetta frelsi
notfæra unglingar sér í vaxandi
mæli, enda hafa þeir reynsluna af
hljóðsnældunum. Þeir kunna að
búa til eigin dagskrár.
Samband milli bóklesturs og
sjónvarps- og myndbandanotk-
unar er greinilegt, sagði Þor-
björn. Sjónvarpsnotkun vex úr
13 klukkustundum á viku 1979 í
16 1985 og 27 árið 1988. Á sama
tíma fækkar bókum úr 6,9 á mán-
uði 1979 í 4,4 1985 og 3,7 1988.
Við höfum æ meira vald yfir
fjölmiðlanotkun okkar, þó að
aldrei verði það meira en mark-
aðurinn leyfir, sagði Þorbjörn.
En miklu sjónvarpsglápi fylgir
doði. Við rífum í okkur kvöld-
matinn meðan fólk er að deyja úr
hungri á skjánum. Athuganir
sýna að sjónvarp breytir ekki
mótuðum skoðunum fólks, en
gleymum því ekki að það mótar
skoðanalaus börn.
Það besta síöast
Síðasti fyrirlesarinn var Vil-
borg Dagbjartsdóttir skáld sem
sagði frá íslenskri sagnahefð með
því að lýsa með frásögnum og
dæmum aðstæðunum sem hún
ólst upp við á Austurlandi. Á
stóru heimili varð náttúruleg
verkaskipting milli fólks um það
sem það sagði börnum. Amma að
norðan kunni kvæði og ljóð,
amma og afi frá Suðausturlandi
og Vestmannaeyjum sögðu sögur
sinna skapandi listum af vanefn-
um og fólk hefur vægast sagt
mjög mismunandi aðstöðu til að
senda börnin sín í sérskóla til að
læra að leika á hljóðfæri, teikna,
syngja, dansa, leika. Maður þarf
að hafa peninga, sagði Ásdís
Skúladóttir, líka tíma og helst
eigin bíl, og það er erfítt að vera
einn með barn sem þarf að kom-
ast langt í sérskóla. Því má bæta
við að fólk má ekki búa langt utan
þéttbýlis.
Guðrún Ágústsdóttir, fulltrúi
menntamálaráðherra, sagði að
skapandi listir þyrftu að verða
hluti af venjulegu skólastarfi, til
að tryggt yrði að öll börn hefðu
sömu aðstöðu til námsins. Skól-
arnir yrðu að sjá börnum fyrir al-
hliða listauppeldi, og þá væri
einnig átt við forskóla, barnahei-
mili og leikskóla.
Ein af myndum Brians Pilkingtons á sýningunni í Norræna húsinu.
Barnabækur
Komast þær
ekki til
barna?
Ritstjóri þeirrar deildar hjá
Penguinbókum sem sér um Puff-
inbækurnar handa börnum skrif-
ar grein í nýjasta hefti Bookseller
og kvartar undan því að bóksalar
standi sig illa við að selja barna-
bækur. Barnadeildir bókabúða
séu í kjallaranum þangað sem
erfitt er að komast með kerrur,
viðvaningar séu settir í af-
greiðslustörf þar og „færðir upp“
þegar þeir hafi öðlast reynslu, og
meðan þeir séu við störf í þessum
deildum lesi þeir sér lítið til um
fagið.
Þrátt fyrir þetta varð mikil
söluaukning hjá Puffinbókum,
en hún varð ekki í venjulegum
bókabúðum heldur í skólabóka-
búðum. í Bretlandi eru víða í
grunnskólum litlar bóksölur,
stundum bara söluborð sem sett
er upp á gangi einu sinni eða
tvisvar í viku, þar sem börnin
geta keypt gamlar og nýjar
barnabækur. Þetta er stundum
„fornsala“ líka því krakkarnir
leggja inn gamlar bækur og fá
nýjar í staðinn, og mikill fjöldi
nýrra lesenda verður til sem þess-
ar bóksölur geta aldrei sinnt til
fulls.
Samt verður ekki söluaukning í
venjulegum bókaverslunum og
Liz Attenborough giskar á að það
stafi af lágu verði barnabóka.
Verslunarmenn telji sér ekki hag
að því að gera barnabókum hátt
undir höfði og halda þeim fram.
Þetta sé slæmt vegna þess að
áhugi á barnabókum hafi aldrei
verið meiri meðal barna. „Hér er
blómstrandi barnabókaútgáfa og
geysilegur fjöldi áhugasamra les-
enda, en á milli er gjá áhugalítilla
bóksala svo að þessir tveir aðilar
ná alltof sjaldan saman.“
Liz spyr hvort lausnin sé að
hækka verð á barnabókum. Við
metum hluti eftir því hvað þeir
kosta og lágt verð á barnabókum
miðað við verð á bókum handa
fullorðnum er lýsandi dæmi um
lágt mat á börnum og því sem þau
varðar í samfélagi okkar, og
kannski lágt mat á bókum líka, til
dæmis í samanburði við leikföng.
Þessu má breyta með sameigin-
legu átaki útgefenda og bóksala
til að hækka gengi barnabóka.
SA
Ný ljóðabók
Upphafið
Bjami Bjamason hefur sent
frá sér ljóðabókina Upphafið,
sína fyrstu bók. Hún geymir 36
ljóð á 66 blaðsíðum og er gefin út
í 100 tölusettum eintökum.
Skólasöfn
Mette Newth
fékk verðlaunin
Samband skólasafnakennara á
Norðurlöndum hefur veitt barna-
bókaverðlaun árlega síðan 1984.
Nú síðast hlaut þau norski rit-
höfundurinn Mette Newth fyrir
skáldsögu sína „Bortförelsen“.
Mette er fædd 1942 og hefur
skrifað og myndskreytt fjölda
bóka handa börnum en verð-
launabókin er saga handa ung-
lingum. Hún gerist fyrr á öldum
og fjallar um tvo Inúíta, dreng og
stúlku, sem eru flutt nauðug til
Noregs. Sagan kemur út á ís-
lensku hjá Iðunni í haust.
Ferðafélag íslands
Myndir frá
Breiðafjarðar-
eyjum
Næsta Árbók F.í. fjallar um
Breiðafjarðareyjar og í kvöld, 8.
febrúar, verður myndakvöld í
Sóknarsalnum, Skipholti 50a,
þar sem Grétar Eiríksson segir
frá ferðum sínum um eyjamar í
sumar og sýnir myndir. Ennfrem-
ur verður fyrsta sumarleyfisferð-
in í ár skipulögð um Breiðafjarð-
areyjar.