Þjóðviljinn - 01.04.1989, Blaðsíða 5

Leikurinn er vinna og nám. Þetta eru einbeittir og eljusamir listamenn.

Bara - af því við
erum íslendingar
í Æfingaskólanum í Reykjavík
er málinu leyft að blómstra. Þar
er Iögð áhersla á það frá upphafi
að láta börnin hugsa, tala og
skrifa, vegna þess að málið er
undirstaða alls náms og skilnings.
Kennarar yngstu barnanna grípa
hvert tækifæri sem gefst til að láta
krakkana segja frá, túlka, mynd-
gera og skrifa um það sem þau
hafa lifað. Daginn eftir rafmagns-
leysið teiknuðu þau myndir af því
sem þau höfðu verið að gera þeg-
ar rafmagnið fór af - með litkrít á
svartan pappír auðvitað! Eftir
páskafríið teiknuðu þau og skrif-
uðu um það sem þau gerðu í frí-
inu; þar áður höfðu þau skoðað
snjóinn í smásjá og skráð rann-
sóknir sínar í stílabækur.
Þegar blaðamenn Þjóðviljans
bar að voru þau í vali. Sum voru
að mála, önnur voru að spila,
einn hópur var að lesa og mörg
voru að vinna myndir úr leir. Þar
settumst við hjá fimm kátum
stelpum og fórum að ræða um
mál mála. Af hverju eigum við að
tala íslensku?
Aðvífandi piltur yppti öxlum
og sagði „I donf know!!“ Svo
fannst honum það svar ekki nógu
gott og bætti við: „Bara - af því
við erum fslendingar."
Spurningin kveikti ýmsar hug-
myndir hjá stelpunum sem ekki
voru alveg samkvæmt reglunum!
Væri ekki sniðugra að tala
dönsku? Eða ítölsku? Það var
vissara að spyrja hvernig gengi í
skólanum...
Auður Ösp Ólafsdóttir sagði
að það væri æði að vera í þessum
skóla, kennararnir væru alltaf að
grínast og krakkarnir væru oftast
ágætir. Henni finnst mest gaman
að lesa - en hvernig bækur?
„Helst langar sögur um dýr, ég
er nefnilega kattavinur. Mér
finnst líka skemmtilegt að sjá
kálfa fæðast og svoleiðis. Um
daginn vorum við að skoða snjó í
smásjá og mér finnst gaman að
rannsaka. Ég sá sextán sýkla í
Áður fyrr voru það ekki síst ömmurnar sem kenndu börnunum málið. Þær sögðu þeim sögur, kenndu þeim
að vinna og sögðu þeim til á bókina. Nú er ekki algengt að afi og amma búi hjá barnabörnunum.
mínum snjó og ætla aldrei að
borða snjó aftur. Svo finnst mér
gaman að reikna. Þegar mér
leiðist heima læt ég mömmu búa
til erfið dæmi handa mér.“
Það er ekki amalegt að vera
móðir slíkrar dóttur.
Kristín Soffía Jónsdóttir var að
búa til pott úr leir, lyfti lokinu og
bauð í mat. Hún sagði að þau
lærðu að búa til mat í skólanum,
baka pönnukökur og heilsuboll-
ur, það væri skemmtilegt. „Ég fæ
líka að sjóða pylsur heima handa
mér og systur minni og svo hjálpa
ég til að sjóða kartöflur heima hjá
afa og ömmu og ég er búin að læra
að skræla sjálf.“ Vinkonur henn-
ar umhverfis borðið tóku undir
þetta og sögðust allar vera löngu
búnar að læra að skræla sjálfar
sínar kartöflur. En Kristín hafði
merkilegri fréttir að færa:
„Ég á að erfa upphlutinn eftir
langömmu mína, hún er löngu
dáin. Ég fæ húfuna og mylluna
líka. Mér finnst að konur og
stelpur ættu að vera oftar á upp-
hlut.“
„Amma mín dó áður en ég
fæddist," upplýsir þá ungur lista-
maður hinum megin við borðið
sem er að búa til stórt, blátt blóm
úr leir. „Afi minn fékk gall-
steina,“ bætir önnur við alvarleg í
bragði, „en aðgerðin mistókst og
hann dó.“
Segja afi og amma þeim frá því
sem gerðist í gamla daga?
„Amma er alltaf að reyna að
segja mér frá ættinni," segir
Kristín svolítið mæðulega, „en ég
nenni ekki alltaf að hlusta. Svo
spyr hún mig um eitthvað og þá
segi ég allt vitlaust!"
Nú er skólinn að verða búinn í
dag og kennarinn kallar börnin
saman á fund áður en þau skilja.
Þar er ekki rúm fyrir utanskóla-
fólk, en við erum líka búin að
læra heilmikið á þessum morgni.
SA
Málið er tæki til að koma skipan
Rœtt við Guðmund B. Kristmundsson
Guðmundur B. Kristmunds-
son, nýr verkefnisstjóri í mál-
ræktarátaki menntamálaráðu-
neytisins, er önnum kafinn yfir-
kennari við Æfíngaskóla Kenn-
araháskólans. Á degi hverjum
sinnir hann fleiri tugum mála sem
upp koma eða bíða í tölvunni sem
aldrei sofnar á skrifborði hans.
„Það er miklu meira en nóg að
gera,“ viðurkenndi Guðmundur,
„og kannski var óskynsamlegt af
mér að segja „já, ráðherra" við
nýju embætti ofan á þau sem fyrir
eru! En hér er gott og hjálplegt
starfsfólk. Aðstaðan í skólanum
er slæm að vísu, hér situr hver á
öðrum í þrengslunum, en ég er
dálítið montinn af bæði starfs-
mönnum og nemendum."
Venjulegur grunnskóli hefur
það eina en stóra hlutverk að sjá
bömum í ákveðnu hverfi eða hér-
aði fyrir menntun. Það hlutverk
hefur Æfingaskólinn líka, en að
auki gegnir hann tveim öðrum
hlutverkum. Hann sér um æf-
ingakennslu kennaranema og þar
er reynt að finna og prófa nýjar
leiðir í kennslu og skólastarfi.
Hann er ekki tilraunaskóli í há-
vísindalegum skilningi en margt
af því sem þar er reynt nýtist um
allt land þó að starfsmenn hans
hafi lítinn tíma til að gefa út
skýrslur.
„Hingað koma þar að auki
margir gestir," sagði Guðmund-
ur, „foreldrar, kennarar, fólk úr
Reykjavík og nágrenni og fólk
utan af landi. Amerískar konur í
fræðslustörfum líta við hjá okkur
og Raisa Gorbatsjov kom hingað
í kaffi! Okkur þykir vænt um
þennan áhuga þó að mikið sé að
gera.“
En af hverju sagðirðu þá já við
ráðherrann?
„Ég er búinn að kenna íslensku
lengi, bæði nemendum í skólum
og kennurum á námskeiðum, og
ég hef verið námstjóri í íslensku.
Þetta málræktarstarf er orðið að
áráttu! Ég hef verið að leika mér
að því smátt og smátt undanfarin
ár að búa til skipulag móðurmáls-
náms sem miðar að því að rækta
málnotandann sem manneskju
og nemanda, og allt þetta vona ég
að nýtist í þessu nýja verkefni.
Það hafa verið þrenns konar
sjónarmið uppi um íslensku-
kennslu. Meginatriðið frá upp-
hafi var að koma menningu þjóð-
arinnar frá kynslóð til kynslóðar
gegnum málið og íslensku-
kennslu, en á síðasta áratug fóru
menn að líta á móðurmálið sem
félagslegt tæki - það voru svo-
leiðis tímar þá. Menn komust að
því að börn gátu lært hvert af
öðru og létu þau ræða í hópum.
Málið varð miðill. Á síðustu
árum hefur svo örlað á því sjónar-
miði að málið sé tæki til að koma
skipan á hugsun sína, ráða betur
við umhverfi sitt og hafa áhrif á
það. Ég get skrifað undir þetta
allt!
Hvað vitum við um hvers nem-
endur okkar þurfa með árið tvö
þúsund og eitthvað? Hvað getum
við gert til að búa einstaklingana
undir óræða framtíð? Við getum
kennt þeim að læra. Og besta
ráðið til þess er að efla móður-
málskennslu. Við þurfum að gera
fólk læst. Það þarf að geta lesið
hægt eða hratt, nákvæmlega eða
yfirborðslega, geta leitað í les-
máli og lesið af skilningi. Lært af
því að lesa.
Hinn svokallaði almenni borg-
ari, hver sem hann er nú, hann
skrifar ekki mikið. Ættum við
kannski að einbeita okkur að því
að kenna fólki að fylla út eyðu-
blöð? Nei, rithefð þarf að efla í
skólum. Við þurfum að þjálfa
bæði börn og unglinga í að skrifa
og kenna þeim að njóta þess að
skrifa. Við þurfum líka að bjóða
fullorðnum upp á námskeið í að
skrifa. Hjálpa fólki til að koma
skoðunum sínum á framfæri. Það
styrkir lýðræðið.“
Uppbyggingarstarf
Hvernig líst þér á verkefnið
sem þú átt fyrir höndum?
„Það er stórt og viðamikið og
ég geri lítið einn. Allir verða að
vinna saman. Ef átakið leiðir til
þess að menn fari að hugsa um
málið sitt þá stöndum við vel. Við
þurfum að hvetja menn til dáða
og byrja á börnunum. Málrækt
hefst um leið og barn fæðist og
foreldrar eru fyrstu máluppal-
endur þess. Það er brýnt að tala
við börn alveg frá upphafi; og það
þarf að fræða okkur foreldra um
máluppeldi og málrækt. Fræðslu-
efni ætti að liggja frammi á fæð-
ingardeildum og heilsugæslu-
stöðvum! Svo fara mörg börn á
dagvistarheimili, þá taka fóstrur
á hugsun
og aðrir starfsmenn við þeim; það
fólk verðum við líka að fá í lið
með okkur.“
í lið til hvers?
„Hver maður á að spyrja sig að
því! Það þarf að rækta orðaforða
og setningaþroska barnanna, og
það þarf að efla frásagnargleði
þeirra. Það verður best gert með
því að takast á við fjölbreytt við-
fangsefni með þeim og tala um
þau, láta bömin segja frá því sem
þau em að fást við. Ekki segja
„mikið er þetta dædur bangsi"
heldur spyrja barnið hvað það sé
með, hvað bangsinn heiti og
hvernig honum líði.
Það er gott að lesa fyrir börn,
en það er ekki nóg heldur þarf að
tala við þau um það sem lesið er.“
Hvað með jjóð? (Spyr ég í anda
forsetans.) Eiga börn að læra
kvæði?
„Það er ekkert athugavert við
að læra ljóð utanbókar, en allt
verður að hafa tilgang í augum
barna. Þau verða að fá að vinna
með ljóðin, tala um þau, teikna
við þau, en fyrst og fremst eru
ljóð tónlist og best er að börn fái
að syngja sem mest. Svo hafa þau
gott og gaman af að yrkja sjálf og
gera býsna mikið að því ef þau
eru hvött til þess. Ég er hér með
nokkrar ljóðabækur... Góðar?
Það er varla hægt að tala um gott
og vont í þessu sambandi en hér
eru ótrúlegir hlutir, óvæntar
myndir, endálaust hugmyndaflug
og sköpunargleði. Það er
óhemjumikill máttur í máli bama
sem kemur manni alltaf á óvart.
Við ræktum ekkert ef við ein-
blínum á illgresið; við verðum að
fylgjast með plöntunum í vexti og
umfram allt þurfum við að bera á!
Villuleitin hefur aldrei verið góð
nautn, við eigum að ganga ötul að
uppbyggingarstarfi og líta á
björtu hliðarnar.“
SA
Laugardagur 1. apríl 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5