Þjóðviljinn - 20.07.1989, Blaðsíða 4

þlÓÐVILIINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Af milliliðum
, Umræöan hefur mikla tilhneigingu til aö snúast um
leitina að sökudólgnum. Hver er þaö sem kemur í veg fyrir
aö við lifum flott- borgum litla skatta, kaupum ódýra vöru
og höfum hátt kaup?
Umræðan sýnist frjáls: allir geta sagt það sem þeir vilja,
eöa er ekki svo? Þó finnst manni þær áherslur sem lagðar
eru benda til einhverskonar stýringar á leitinni miklu að
sökudólgnum. Til stýringar sem samt er ekki útsmogið
samsæri, heldur verður til vegna þess hverjir ráða ferð-
inni í fjölmiðlaslagnum.
Til dæmis erum við hundvön því að allt er stjórnvöldum
að kenna. Það er ríkið sem ætlar okkur lifandi að drepa.
Það er svo þurftafrekt með sínum söluskatti að ekkert
getur verið ódýrt á íslandi. (Og samt viljum við meiri
útgjöld til allra helstu greina velferðarinnar-en það ersvo
annað mál.)
En það eru alltaf fleiri sökudólgar í skotmáli en ríkis-
stjórn hvers tíma. Oft eru það forystumenn verklýðsfélaga
sem sagðir eru trufla friðinn á vinnumarkaðnum með
frekju og yfirgangi. Og núna síðast hafa menn með ýms-
um hætti gert harða hríð að bændum: framleiðslu-
kostnaður er hærri hjá þeim en í Danmörku eða Argentínu
og þessvegna er matur of dýr á íslandi. Morgunblaðið
segir að eina leiðin til að bæta kjör á íslandi sé að flytja inn
matvæli.
Það er athyglisvert í þessu dæmi öllu hve sjaldan er á
það minnst að þeir sem fyrirtæki eiga og reka í þessu
landi beri einhverja ábyrgð. Þeir sleppa afar vel. Þeir eru
kallaðir einu nafni „atvinnulífið“ og sér aldrei í einstök
andlit á bak við þá formúlu. Það er kannski játað feimnis-
lega að „atvinnulífið“ hafi verið full frekt í fjárfestingum. En
um leið er það skýrt fram tekið, að það sé eiginlega
ríkisvaldinu að kenna- það hafi ekki sett þær réttu starfs-
reglur fyrir kapítalista, sem tryggi að þeir fari sér ekki að
voða.
Enn sjaldgæfara er að menn reyni að skoða verðmynd-
unarferlið - frá framleiðendum til íslenskra neytenda. Sá
sem veltir fyrir sér kostnaði af milliliðum er sjaldgæfur fugl
og gott ef ekki litinn vorkunnarauga: hann skilur ekki eðli
upplýsingaþjóðfélagsins, greyið, veit ekki að framleiðsla
nú til dags er ekkert, en „markaðssetningin" allt! Kannski
heyrum við svosem einu sinni á ári smátíst um það, að
heildsalar séu á íslandi fleiri en nokkurs staðar annars-
staðar á byggðu bóli, en enginn virðist nenna að reikna
það út hvað þeir kosta, þeirra skrifstofur, þeirra flakk,
þeirra prósentur. Þetta blað hér hefur stundum verið að
skammast eitthvað út í feiknalega fjárfestingu í verslun -
en það er sem almenningur láti sig slíka hluti síður varða
en aðra offjárfestingu. Líklega vegna þess að verslunin
hleypur ekki svo glatt undir pilsfald ríkisins og aðrar
starfsgreinar. En slíkt kæruleysi er mikill misskilningur: í
fyrsta lagi ber ríkissjóður sínar byrðar af gjaldþrotum sem
eru einmitt mjög algeng í „þjónustugreinum". Og í annan
stað erum við alltaf að borga hinn mikla stríðskostnað og
fjármagnskostnað verslunarinnar í því verðlagi sem er
okkur dagleg skapraun.
í Morgunblaðinu birtist í fyrradag grein þar sem að
þessum hlutum er vikið - og er á hana minnst hér vegna
þess að hún er af sjaldgæfara tagi. Þar er tekið dæmi af
kartöflum, sem mjög hafaverið íverðlagsumræðunni. Og
víst fá íslenskir kartöflubændur meira fyrir hvert kíló af
sinni vöru en útlendir, segir þar. En þar með er ekki nema
hálf sagan sögð: „Ég fæ ekki með góðu móti skilið," segir
greinarhöfundur, „af hverju íslenskt verslunarkerfi þarf 50
krónur fyrir að selja kartöflukílóið (að slepptum söluskatti)
meðan það útlenska getur látið sér nægja fimm.“
Það er meira en sjálfsagt að minna á þetta: innlend
matvæli eru dýr hér í búðum - og erlend matvæli eru líka
miklu dýrari hér en í grannlöndum. Milliliðakostnaður er
raunverulegur og mikill vandi í íslensku lífskjaradæmi,
gáum að því. áb
KLIPPT OG SKORIÐ
Velferðin
var umdeild
Á laugardaginn var birtist í
Morgunblaðinu grein um „Vel-
ferðarþjóðfélagið" eftir Katrínu
Fjeldsted borgarfulltrúa.
í upphafi þessarar greinar er
eins og gefið til kynna, að það
félagslega öryggi sem velferðar-
þjóðfélagið dregur heiti sitt af,
hafi alltaf verið sjálfsagður
hlutur, ekki pólitískt deiluefni.
Það er eins og fyrri daginn: full-
trúar Sjálfstæðisflokksins vilja
ógjarna rifja það upp, að allt
frumkvæði í þróun velferðar-
þjóðfélags kom frá vinstri, frá
kommum og krötum og kannski
framsóknarblesum í einhverjum
dæmum. Að sönnu sá Ólafur
Thors það fyrr en aðrir foringjar
hægriflokka, að velferðin með
sínu félagslega öryggisneti var
það sem koma skyldi, við henni
yrði ekki rönd reist. En sem fyrr
segir: frumkvæðið hefur jafnan
komið frá vinstri, hvað sem Sjálf-
stæðismenn látast gleyma nú og
hvað sem Kvennalistakonur
segja um að munur á vinstri og
hægri sé ekki marktækur.
Boöskapur
einkavæðingar
Katrín heldur áfram sinni túlk-
un með því að slá því fram að
munur á vinstri og hægri í velferð-
ardæminu sé sá, að vinstrimenn
vilji að ríkið, hið opinbera, annist
veíferðina, en hægri menn vilji að
það sé „einstaklingurinn sjálfur“.
Með slíkum samanburði er
reyndar ekki nema hálf sagan
sögð og varla það. Það eru ekki
síst ýmsir vinstrimenn sem hafa á
seinni árum borið fram gagnrýni
á hátimbraðar og þungar ríkis-
stofnanir velferðarkerfisins, vilj-
að leita leiða til að dreifa valdi og
ábyrgð þar sem annarsstaðar. En
þeir hafa um leið staðið gegn
þeirri patentlausn hægri manna,
að best sé að einkavæða sem flest
í þessum geira. Vegna þess blátt
áfram, að með einkavæðingu er
fátt líklegra en að skólaganga
barna jafnt sem heilsugæsla verði
í vaxandi mæli misjöfn að gæðum
eftir því hvort aðstandendur
barna og sjúkra eru auralitlir eða
efnaðir.
„Allt skal
staðla“
Katrín Fjeldsted talar í pistli
sínum um að vinstrimenn vilji
ekki einkavæðingu í menntakerf-
inu vegna þess að „krafan um ein-
okun ríkisins er allsráðandi. Allt
skal staðla". Hún lýsir því áliti
sínu, að innan grunnskólans sé
ailt um of steypt í sama mótið,
meðan hægt sé að nálgast stú-
dentspróf í framhaldsskólum
eftir mismunandi leiðum. Og því
vill hún að gerðar séu sem flestar
tilraunir með einkaskóla á grunn-
skólastigi til að hafa „vissa sam-
keppni milli skólanna“ - til dæm-
is með því að þeir bjóði upp á
„fjölbreyttara námsefni".
Einkaskólar með „samkeppni“
(væntanlega um nemendur og
foreldra, sem vilja og geta borg-
að) hafa ekki risið hér vegna þess
að menn vilji „staðla allt“. Þeir
rísa ekki upp af Tjarnarskólanum
vegna þess, að í fyrsta lagi þá er
sjálf hugmyndin heldur ógeðfelld
flestum íslendingum af ástæðum
sem að ofan voru raktar. í annan
stað kemur samkeppni milli skóla
ekki til greina í miklum fjölda
byggðarlaga af þeirri einföldu á-
stæðu að þar eru ekki til nemend-
ur nema fyrir einn skóla. í þriðja
lagi er Reykjavík og stærri pláss-
um skipt í hverfi, börn sækja
fckóla eftir búsetu og geta þá oft-
ast nær farið gangandi: samkeppn-
in mundi hinsvegar kalla á heil-
mikla fólksflutninga. f fjórða lagi
ksmur ríkisrekstur á skólum í
sjálfu sér ekki í veg fyrir fjöl-
breytni - eins og sjá má í dæmi
Katrínar sjálfrar af framhalds-
skólunum. Og skólamenn og
kennarar sjálfir hafa reyndar á
seinni árum lagt sig mun meir
eftir ýmsum sérþörfum barna,
skapað meiri fjölbreytni í sjálfum
grunnskólunum en gert var ára-
tugum saman - hvort sem pólitísk
forysta var í höndum vinstri-
manna eða hægrimanna.
Snorri var
einkavæddur!
Að lokum þetta: það er stór-
furðulegt hvernig fólk leyfir sér
að umgangast söguna, þegar
menn eru að reyna að reyta eitt
og annað út úr henni sem þeir
halda að komi sér vel fyrir þeirra
málstað. Eitt undarlegt dæmi um
þetta er að finna í grein Katrínar
Fjeldsted einmitt þar sem hún er
að ræða um æskilega einkavæð-
ingu skóla. Hún segir:
„En áfram um einkavæðing-
una: bestu rithöfundar fyrri alda
á íslandi, Snorri Sturluson og Ari
fróði, voru aldir upp í einka-
skólum og virðast hafa haft gott
af.“
Jamikasskoti. Hvað á nú sak-
laus lesari að hugsa? Á hann að
gera ráð fyrir því að þeir Snorri
og Ari hafi alist upp í einka-
skólum í samkeppni við ein-
hverja skelfilega ríkisskóla? Á
hann að halda að á tólftu og þrett-
ándu öld hafi yfirleitt verið hægt
að tala um skólahald eða skóla-
kerfi á íslandi í nokkrum þeim
skilningi sem komi nálægt nú-
tfmaveruleika?
Hitt er svo allt annað mál, að
hvorki geta skólar, hve góðir sem
þeir eru, leyst allan unglinga-
vanda né fjölskylduvanda, né
heldur er þeim um allt að kenna
það er illa fer. Líkast til eru
skólar yfirleitt undir of þungu
fargi tilætlunarsemi: þar á að
bæta úr öllu sem aðrir vanrækja
eða ýta frá sér. En það kemur allt
ekki því máli við, að einkavæð-
ingarhugmyndir Sjálfstæðis-
manna hafa reynst mjög langt út í
hött í samfélagi, sem í vissum
greinum að minnsta kosti er enn
tiltölulega híiðhollt jöfnuði
þegnanna.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjóri: Árni Bergmann.
Fróttastjóri : Lúðvík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ólafur Gíslason, Sigurður Á. Friðþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorf innur Omarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
Framkvœmdaatjóri-.HallurPállJónsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
AuglýslngastjórLOIgaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bflstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbroiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasólu: 90 kr.
Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskrlftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN1 Fimmtudagur 20. júlí 1989