Þjóðviljinn - 02.11.1989, Blaðsíða 4

Þjóðviljinn - 02.11.1989, Blaðsíða 4
þJÓÐVILJINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar Hvað kosta íslenskar vömr? Mörgum hnykkir viö aö frétta frá Verðlagsstofnun núna, aö verð á ýsu hafi rokið aö meðaltali upp um 28% eftir aö álagning var gefin frjáls síðastliðið vor. Þessi hækkun er um 20% umfram almennar verðhækkanir. Þeir söluaðilar sem hvað rösklegast hagnýttu sér nýfengið frelsi hækkuðu þenn- an gómsæta fisk um hvorki meira né minna en 42%. Auðvelt er að sýna fram á, hvernig stykkjað kindakjöt skutlaðist upp í smásöluverði, eftir að álagning var gefin frjáls á það fyrir nokkrum árum. Kaupmannasamtökin hafa síðan ítrekað farið fram á að fá að hækka álagningu á mjólkurafurðum, talsvert umfram það sem kaupmenn töldu nægja sér á sínum tíma, þegar mjólkurbúðir voru lagðar niður. Hér er alls ekki bent á þessar staðreyndir til að fordæma hækkanirnar athugunarlaust eða gera aðilana tortryggilega. í sumum tilvikum hefur þóknun sölu- og dreifingaraðila vissulega ekki nægt til að standa undir kostnaði og breyting- ar hafa orðið bæði á kröfum neytenda og skyldum verslun- araðila. Hins vegar vakna óneitanlega við þetta sígildar spurningar um hina frjálsu og óheftu samkeppni og þá hag- kvæmni sem henni á sjálfkrafa að fylgja samkvæmt bók- stafstrú frjálshyggjunnar. Fisksalar svari. Varasamt er að draga of víðtækar og skjótar ályktanir af hráum niðurstöðum verðkannana. Slík fljótaskrift hefur mjög brunnið við hér á landi og valdið gagnslítilli umræðu sem hefur byggst á alltof fáum forsendum. Því er ábyrgð þeirra aðila mikil, sem framkvæma verðkannanir og birta niður- stöður þeirra. íslendingar hafa þá yfirburðastöðu að geta framleitt fyrsta flokks matvæli án efnafræðilegra hvata og án þess að valda umhverfismengun. Nú standa fjölmargar þjóðir einmitt frammi fyrir gífurlega fjárfrekum ráðstöfunum vegna mi- skunnarlausrarofnýtingarauðlindaviðmatvælaframleiðslu. Þann kostnað ber að leggja við matvælaverð til að finna raunverulegan framleiðslukostnað á hágæðavörum er- lendis. Sænska blaðið LAND, sem er útbreiddasta fjölskyldu- tímarit Svía, birtir árlega niðurstöður varðandi „matarkörfu Evrópu“. Sænsku rannsóknaraðilarnir hafa einatt eytt löngu máli í að skýra hve flókin könnun af þessu tagi er. Þeir þreytast ekki á að vara fólk við óvönduðum vinnubrögðum og hráum túlkunum á verðsamanburði. Fjarri fer því að verðkönnuðir LANDS láti duga að rápa milli búða, skrá vöruverð í hillum og birta síðan talnadálka og súlurit. Borið er saman verð í borgum með sambærilega stærð og aðstöðu, rækilega er farið í gengismál, skattkerfi, framleiðslustyrki, niðurgreiðslur og staðaruppbætur. Reynist það þó afar erfitt í sumum ríkjum að fá raunhæfar upplýsingar um dulda fyrirgreiðslu við innlenda framleiðslu á ýmsum stigum og nær vonlaust að fá skýr svör um slíkt frá opinberum aðilum. Á sama hátt veitir það okkur alltof takmarkaðar upplýsing- ar að frétta að kjúklingar á Kýpur eða mjólk í Bretlandi sé ódýrari en hér á landi. I þessum tölum felst enginn raunhæf- ur samanburður á lífskjörum, eins og margir halda fram, hvað þá að þær sanni hagkvæmni innflutnings. Ráðstöfun- artekjur á Kýpur eru lágar miðað við ísland og á Bretlandi er enginn matarskattur, svo dæmi séu tekin. Verulegur fengur hefur verið að því aðhaldi og upplýsing- um sem verðkannanir aðila eins og Neytendasamtaka og Verðlagsstofnunar hafa gefið almenningi. Framleiðendur, sölu- og dreifingaraðilar eiga líka auðveldara með að þjóna neytendum fyrir vikið. Hins vegar er ástæða til að hefja umræður um niðurstöður verðkannana á faglegra svið. Framkvæmdaraðilar þeirra þurfa líka að gæta þess að fram- setning sé með þeim hætti, að einstakir hagsmunaaðilar eigi ekki auðvelt með að hagnýta sér þær í villandi tilgangi og geti í því efni treyst á fátækt upplýsinganna sem almenn- ingi berast. KLIPPT OG SKORIÐ loknurn séfStaklega vmsamUguni vjðrÆðnui vift stjórn ReaBuiis ftvmta fjrir nokkrum árum kont Edaard Shevardnad/.t'., sovúskí nlaorffcwrjSdhvrmnn, » blaða- mamiafnnd f \Vaslrln{íton sbriH kaukvfsleRa: ,.V'íð hdfmn gerí ykkw inikinn ófefk, Við hófnin svipi ykknr óv»ni.“ Og reyndar hafðl haun rett fyrir scr, a.rn.k. «íih máJ standsi þfcswi stundína. Á mcðan Vesturtandamenn <»g Míkhaíl GwJiaisjdv eru að scmja w'n á millí htfur fcag {icirra atvinnugrfcina ncm jinfasi á nfsnkiuuarði farið hnJjfnandl og veimar stöðugl við hvtrjn lýðfieðistega hreyfíngn á járutjaldfnn. Alþrayhtgsrframfeiðsísn i vratwte stódtí l’nðfcrnfcfeibara rt\n srtia vciðwr fjrir fearðinu á fcytíu Ív!.?.l\d.. i 1 -V!:. rVarah'undi scn\ :/,í aJtnemimpi tyr- ir rtlþrcyifign flafa Jíka (urntið w«l> áfi jjpiíi nfiu.feipí,v icifea uw sig satfihtiða l>vr ;.í? v,-.niv.vkr}\íi fiuaráts . r’jl vtstíwrv t-.ata f.rrtð hlýtiandi y i'.rilöfir' veit trvctsn maifiv si«tu\u- VajÖ^VhnArs'dnr hnfn w,nð kutfintr átciðín nteó vfunvlu skdpuiian ‘ Mfinn (,a wftjft iið v*w-&r~ «hn vððv.i- -SStíffiu KtHrk), tafijamfi rtrdda • ncifs Rúsva nutufur og snman. S utí I-.'íJlI srifiiu fivifntit^irm.•ttékum aé vmkfei'ar j.'-oi!.-. n.'.vnJ,u í;\,ú>.:r af ní-isfiMfcuifi Wifttudfinv, t,d, Hmrð.r !• ’ty.fft í'.ftsr l-.iiwvrrd Toj’ul ”i> i-rkfifkh Nvvitafivky. t'CSfiU' twtkur v.fivf túns " ; fótiBti á ttfid- HvfiVfjnfitinir tisiuir lýfVt'iscfti.s frefertv f i lUiaawu k»ttuvymt«r*i cisi i liuvévfeuitf <\r«fccBrrivMaiBj>- «<n hiðhfifur á hfrfál. 0r vjtinvfirpsþáUarófcfUBÍ „ll’ttnfcssÍB- nai-. Nú er hún gamla Grýla dauð Tíminn kom inn á skemmtilegt viðfangsefni í samantekt í gær - en það er þörf samfélaganna fyrir óvin. „Hverjir verða vondu karl- arnir núna?“ spyr blaðið í fyrir- sögn, og á við það, að batnandi sambúð risaveldanna tveggja hefur gert Bandaríkjamönnum þann óleik að stela frá þeim Óvininum mikla, Rússanum Ljóta. Eins og menn vita hefur Rússa- grýlan verið afar hentug til margra hluta. Hún hefur verið mjög notadrjúg við að fá þing- menn þjóðríkja til að samþykkja sem allra mestar fjárveitingar til vígbúnaðar - annars verði þeir fyrr eða síðar flattir út af rússneskum skriðdrekum. Hún hefur verið hið mikla sameining- artákn hernaðarbandalags eins og Nató - þar hefur jafnan verið sagt við óþekktargemlinga: Ef þú verður ekki þægur kemur Rúss- inn og tekur þig. Rússinn Ljóti er einnig hið mesta þing þegar að því kemur að setja saman spennusögu eða kvikmynd, þar sem einhver verður að fá að vera sá skyldufantur sem er skilgetinn afkomandi Drekans illa í ævintýr- unum. Og Moskva verður þá kastali hins illa, hellir ófreskj- unnar, þangað fer einhver feiknagarpur eins og Rambó, sem kalla má Gretti Asmundar- son samtímans, og heggur svo marga hausa af skrýmslinu sem þurfa þykir. Sorg í spennuiðnaði En eins og Tíminn segir: nú er úti þessi gullöld og gleðitíð: „Enginn veit hversu margir spennusagnahöfundar hafa verið komnir áleiðis með vinnslu sköpunarverka sinna en orðið að stöðva hana þegar jafnvel sov- éska leyniþjónustan KGB erorð- in, amk. að sögn Sovétmanna, eins og opin bók sem allir geta kíkt í. Og atburðarás sem byggist á aðgengilegum þorpurum með loðhúfur og blaktandi nasavængi, eða vöðvabúntinu Rocky, berj- andi ruddalega Rússa sundur og saman, á nú ekki sömu hrifning- armóttökum að fagna og áður var í framleiðsluskrifstofunum í Hollywood heldur“. Breytum sögunum! Eru svo raktar raunir nokkurra manna sem hafa lekið niður í af- þreyingariðnaðinum með sína Rússagrýlu eftir að pólitísk veður breyttust. Sumir fara Iíklega á hausinn og verða þarmeð fórnar- lömb bættrar sambúðar. Aðrir verða á síðustu stundu að taka sínar sögur og umskrifa þær áður en úr þeim eru gerðar kvikmynd- ir, svo þær stingi ekki alltof mikið í stúf við hina pólitísku pöntun tímans. Um þetta segir einn kvik- my ndamógúllinn: „Jafnvel meðan við vorum að gera myndina fundum við að söguþráðurinn var að verða úr- eltur. Freddy skrifaði bókina á þeim tíma þegar fjandskapurinn var magnaðri og við urðum að endurvinna hana fyrir myndina". Allt eftir pöntun Þetta sem nú síðast var nefnt leiðir hugann að staðreyndum, sem menn láta sér oft sjást yfir. Blátt áfram þeim, að ekkert kvik- indi er jafn „ósjálfstætt“ og kvik- myndaiðnaðurinn. Frelsi hans er læst í margskonar formúlur - meðal annars pólitískar. Vilji kvikmyndagerðarmaður notfæra sér pólitíska árekstra tímans, þá gengst hann fyrst og síðast inn á það, að beygja sig undir það sem við á. Þegar Bandaríkin áttu í stríði við Þjóðverja varð hver Þjóðverji að skrýmsli í Hollywoodkvik- myndunum - og vegna þess að Stalin var þá bandamaður Am- ríkana voru líka búnar til í Holly- wood myndir um góða, lífsglaða og hugprúða Rússa sem vilja allt á sig leggja fyrir Föðurlandið (kommúnismanum tókst ein- hvernveginn að sleppa úr dæm- inu). Þegar svo Vestur- Þýskaland varð elskulegur bandamaður í Nató, þá datt Þjóðverjinn Ljóti upp fyrir, og ef búin var til stríðsmynd, þá var þess vandlega gætt að skipta Þjóðverjum í „venjulega" og til- tölulega góða karla í hernum og nokkur afbrigðileg skrýmsli úr SS eða öðru nasistafélagi. Um leið varð Rússinn Ljóti að þeim skyldufanti sem hann hefur oftast nær verið síðan. Það hafa að vísu komið þeir tímar að Rússinn vék fyrir öðr- um: til dæmis ruglaðist óvinar- myndin um það leyti sem Khrú- sjov boðaði friðsamlega sambúð við Vesturlönd en Kínverjar voru áþeirri línu, að sú stefna væri svik við sannan sósíalisma. En þá gerðist það líka sem nú er í fullum gangi: menn bara breyttu skáld- sögunum þegar þeir voru að skrifa kvikmyndahandritin. Frægt dæmi er til um reyfara einn breskan, sem fjallar um tékk- neska njósnara sem stela bresk- um kjarnorkusérfræðingum fyrir Rússa og hafa upp úr þeim með djöfullegum aðferðum öll þeirra leyndarmál - og eyðileggja í þeim heilann um leið. Þegar sagan var kvikmynduð var svo mikil hláka í lofti, að það varð að breyta um skálka: í myndinni voru það al- banskir diplómatar sem unnu illvirkin fyrir Kínverja! Eitthvað leggst þeim til Það fer svo ekki mörgum sög- um af þeim hugprúðum kvik- myndamönnum sem ganga gegn hinni „pólitísku pöntun" og búa til verk sem ganga þvert á það sem stjórmálaforingjarnir eru að bauka hverju sinni. Hinsvegar gerist það svo æ oftar, að afþrey- ingariðnaðurinn kemur sér hjá hugsanlegu og mögulegu fjár- hagstjóni vegna breytilegrar áttar í pólitík með því blátt áfram að forðast hina pólitísku landafræði sem mest. Þá eru skálkarnir ekki Rússar eða Kínverjar, heldur einhverjir dularfullir yfirþjóð- legir hermdarverka- og glæpa- hópar, sem eru alillir í sjálfum sér. Þessir Óvinir eru náttgúrlega ekki ættlausir í tilverunni þótt þeir eigi sér ekki beinar pólitískar fyrirmyndir. annarsvegar sækja þeir sér forfeður í trúarlegar tví- hyggjuhugmyndir: aðalfólið er einskonar útskryppi frá Satan sjálfum, dæmt til djöfullegra verka og til að ögra köppum hins góða til að sýna hvað í þeim býr. Þar fyrir utan er óvinurinn dular- fulli skyldur þeim Mafíum veru- leikans sem sanka að sér feikna- gróða af smygli, vopnasölu, vændi og eiturlyfjum. Maður kemur í manns stað. ÁB þJOÐVILJINN Síðumúla 6-108 Reykjavik Sími:681333 Kvöldsími: 681348 Símfax:681935 Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans. Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson. Ritstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H. Torfason. Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson. Aðrlr blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir, ÓlafurGíslason.ÞorfinnurÓmars- son (íþr.), Þröstur Haraldsson. Skrlfstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir. Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir. Auglýsingastjóri: Olga Clausen. Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi- mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir. Sfmavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir. Bflstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir. Útbroið8lu-ogafgreiðslustjóri:GuðrúnGísladóttir. Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir. Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir. Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn: Síðumúla6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63. Símfax:68 19 35 Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310. Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf. Prentun: Blaðaprent hf. Verð (lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140kr. Askriftarverð á mánuði: 1ÍXK) kr. 4 S(ÐA - ÞJÓÐVILJINN' Fimmtudagur 2. nóvember 1989

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.