Þjóðviljinn - 07.12.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Kaupum ekki subur-afrískar vörur
Styðjum baráttu blökkumanna!
Eftir Gylfa Pál Hersi
Gúmmíkúlur, svipuhögg, Iög-
regluhundar, byssukúlur, kylfur
og táragas. Þetta eru vopnin sem
lögreglan í Suður-Afríku notar til
þess að berja á verkfalls-
mönnum, skólabörnum, mót-
mælendum og námsmönnum er
tekið hafa þátt í óhlýðniherferð-
inni gegn apartheid undanfarna
fjóra mánuði. Friðsamlegum að-
gerðum er mætt með ofbeldi.
Stjórnvöld hafa neyðst til að gera
ákveðnar tilslakanir en eiga nú
orðið færri og færri möguleika á
slíku.
Óhlýðniherferðin er hófst í
byrjun ágúst beinist gegn aðskiln-
aði kynþátta m.a. á sjúkrahús-
um, baðströndum, í strætisvögn-
um og skólum. Hvatt var til þess
strax í upphafi að læknar og ann-
að heilsugæslufólk annaðist alla
sjúklinga, óháð litarhætti. Svo
fór að hundruð blökkumanna
fengu umönnun í þessum spít-
ölum.
Þá var gerð atlaga að bað-
ströndum við Höfðaborg, er ein-
ungis voru ætlaðar hvítum. Hinn
19. ágúst lokaði lögreglan bað-
strönd með gaddavír og flaug yfir
á þyrlum með þeim afleiðingum
að sandur þyrlaðist í augu bað-
strandargesta. Lögreglu var sigað
á mótmælendur og þeir barðir
með svipum og bareflum. Þegar
mótmælendur snéru aftur næsta
dag skaut lögreglan á þá og not-
aði táragas. Desmond Tutu, erk-
ibiskupi varð að orði: „Það er
með ólíkindum að stjórnvöld séu
reiðubúin til þess að nota vopn
gegn fólki sem langar að fara í
nestisferð.“
Á sama tíma söfnuðust skóla-
börn saman til að mótmæla apart-
heid í Höfðaborg. Þau voru barin
með svipu og lögreglan skaut á
þau gúmmíkúlum.
Hinn 3. september röðuðu
10.000 mótmælendur sér eftir
strandlengjunni við borgina Dur-
ban, en ströndin er einungis ætl-
uð hvítum. Alls voru 58 manns
handteknir.
Hinn 16. nóvember neyddust
stjórnvöld til að gefa eftir og leyfa
öllum að fara í strandferðir, óháð
litarhætti. Svo var baráttu frels-
issinna að þakka en ekki góðsemi
de Klerk, forseta landsins eins og
hefði mátt ætla af fjölmiðlum
hérlendis.
Annars staðar hafa blökku-
menn notað strætisvagna, ein-
ungis ætlaða hvítum, farið í nest-
isferðir í garða, einungis ætlaða
hvítum og sungið frelsissöngva
sem eru bannaðir, í lestum, þar
sem aðskilnaður er við lýði.
Foreldrar svartra bama skipu-
lögðu átak undir yfirskriftinni:
„Allir skólar fyrir öll börn.“ Það
á m.a. annars að beina sjónum að
því að ríkisreknum skólum á að
loka, í stað þess að opna þá fyrir
allt námsfólk. Mikið öngþveiti
ríkir í skólum blökkumanna
þannig að á síðasta ári varð að
vísa 3.000 börnum í Soweto frá
námi vegna skorts á plássi.
í kosningunum í Suður-
Afríku, 6. september síðastliðinn
kusu 6% íbúanna sér forseta.
Meirihlutinn notaði daginn til
mótmæla og verkfalla. Um 3
milljónir verkafólks mættu ekki
til vinnu. Þennan dag fóru fram
stærstu fjöldaaðgerðirnar í sögu
Suður-Afríku.
Yfirstandandi uppreisn á sér
enga hliðstæðu í sögu frelsisbar-
áttunnar í Suður-Afríku og er
henni hvergi nærri lokið. Minni-
hlutastjórnin hefur neyðst til að
leyfa sífellt fleiri mótmæli og
kröfugöngur. Uppgangstímamir
í frelsisbaráttunni er hófust fyrir
13 ámm, tóku á sig nýja mynd
eftir að hilla tók undir sjálfstæði
Namibíu. En það gerðist eftir að
Suður-Afríka beið hemaðaró-
sigur fyrir sameinuðum sveitum
Angólu, skæruliða SWAPO og
kúbönsku alþjóðasinnanna við
smábæinn Cuito Cuanavale í
syðrihluta Angólu í ársbyrjun
1988.
Allar götur frá því er Albert
Lutuli, þáverandi forseti Afríska
þjóðarráðsins (ANC) hlaut frið-
arverðlaun Nóbels árið 1960,
hafa frelsissamtökin í Suður-
Afríku hvatt til alþjóðlegs við-
skiptabanns á landið og gegn ap-
artheid. Undir þessa kröfu hafa
nágrannaríki Suður-Afríku
tekið, þótt flest þeirra eigi óhægt
um vik þar sem efnahagur þeirra
grundvallast á viðskiptum við
Suður-Afríku, en það er arfleifð
frá nýlendutímanum.
Apartheid-andstæðingar í
Bandaríkjunum og Vestur-
Evrópu hafa einbeitt sér að því að
sett verði viðskiptabann á Suður-
Afríku og allar fjárfestingar
Framhald á bls. 6
„Nœstkomandiföstudag, 8. desember
klukkan 16:00 boða Suður-
Afríkusamtökin gegn apartheid til
mótmœla gegn innflutningi á suður-
afrískum vörumfyrir utan Hagkaup við
Laugaveg“
Valur Arnþórsson bankastjóri
og fyrrverandi stjórnarformaður
Laxárvirkjunar flutti miðstjórn
Framsóknarflokksins merkilegan
boðskap á dögunum. Hann segir
nokkurn veginn þetta: Öllum
sem vilja vita á að vera ljóst að
Akureyringar samþykktu sam-
einingu Laxárvirkjunar og
Landsvirkjunar gegn því að
næsta stóriðjuver yrði reist í
Eyjafirði.
Nú vill svo til að á þeim tíma
sem hér um ræðir (1978-1982) átti
ég sæti í bæjarstjóm Akureyrar
fyrir Alþýðubandalagið ásamt
Soffíu Guðmundsdóttur. Við
störfuðum í meirihluta með fram-
sókn, krötum og samtökum
frjálslyndra og vinstri manna. í
meirihlutanum voru 8 af 11
bæjarfulltrúum, íhaldið var í
minnihluta með 3 fulltrúa. Það
fer því ekki á milli mála að vinstri
meirihlutinn bar sameiginlega
ábyrgð á þeirri raforkumála-
stefnu bæjarstjórnar sem fólst í
sammna Laxárvirkjunar og
Landsvirkjunar, og tók endan-
lega gildi 1. júlí 1983.
Ég tel af þessum ástæðum
óhjákvæmilegt að koma á fram-
færi mótmælum mínum við þeim
skilningi bankastjórans að við
norðanmenn höfum verið að
selja Laxárvirkjun fyrir stóriðju-
ver. Sé það hins vegar svo að
samningamennirnir, með Val
Amþórsson í fylkingarbrjósti,
hafi sóst eftir (og talið sig hafa
fengið), loforði um að næsta stór-
iðjuver yrði í Eyjafirði þá þögðu
þeir yfir slíkum „samningi" þegar
um málið var fjallað fyrir norðan.
Hafi afstaða samningamann-
anna verið sú, sem Valur eignar
norðanmönnum almennt, hafa
þeir verið að selja stórgróðafyrir-
tækið Laxárvirkjun fyrir heldur
ómerkilegan vonarpening; loforð
af hendi viðsemjenda, Reykja-
víkurborgar og ríkisins, um að
setja niður fyrirtæki fyrir norðan
sem viðsemjendurnir höfðu enga
vissu fyrir að standa myndi til
boða, þaðan af síður að þeir
hefðu nokkra möguleika á að
halda slíkt loforð.
Ég á erfitt með að ímynda mér
hallærislegri viðskipti en þessi.
Um hvað var samið?
Helgi Guðmundsson skrifar
Laxárvirkjun, þó lítil væri saman-
borið við Landsvirkjun, malaði
gull á þessum tíma. Árið 1982,
síðasta heila árið sem fyrirtækið
starfaði sjálfstætt, var hagnaður
af rekstrinum langleiðina í 200
milljónir (verðlag í desember
1989). Næstu ár stefndi í enn betri
afkomu og kæmi mér ekki á óvart
sem fært hefði orðið og notað
hagnaðinn heima fyrir.
Hversvegna vorufyrir-
tækin þá sameinuö?
Ég skal játa að á lokastigi voru
farnar að renna á mig tvær grímur
aðlögunartíma sem liðinn er.
Lausafjárstaða Landsvirkjunar
hefur versnað vegna mikillar
hækkunar á dollaralánum, geng-
isbreytinga og vegna mjög mikil-
lar hækkunar af vöxtum af dollar-
alánum, auk þess sem orkuverð
til stóriðju er allt of lágt. Einnig
hefur staða Landsvirkjunar
„Ég tel afþessum orsökum
óhjákvæmilegtað koma áframfæri
mótmœlum mínum við þeim skilningi
bankastjórans að við norðanmenn
höfum verið að selja Laxárvirkjunfyrir
stóriðjuver. “
þó að fyrirtækið hefði grætt eins
og eitt skuttogaraverð á ári.
Hagnaðurinn 1982 svaraði til nál.
fimmtungs af öllum tekjum bæ-
jarsjóðs Akureyrar s.á., en Ak-
ureyrarbær átti 65% í Laxárvir-
kjun.
Ef Norðlendingar hefðu ætlað
sér að nota Laxárvirkjun í því
skyni eingöngu að skjóta sterkari
stoðum undir atvinnulíf svæðisins
hefðu þeir áreiðanlega fundið
aðra og fljótvirkari leið til þess en
að láta fyrirtækið renna inn í
Landsvirkjun. Hina góðu af-
komu hefði mátt nota til að lækka
orkuverð til fyrirtækja, eða þá að
stofna til fjárfestinga á svæðinu
sem skiluðu beinharðari pening-
um en loðin loforð um stóriðju.
Þeir hefðu væntanlega reynt að
þumbast við, skotið samruna
fyrirtækjanna á svo langan frest
um ágæti sameiningarinnar.
Hagnaðurinn freistaði. Þrátt fyrir
þetta ákváðum við í Alþýðu-
bandalaginu að standa að sam-
einingunni, þar sem við töldum
það þjóna langtímahagsmunum.
Okkur var ljóst að gróði Laxár-
virkjunar var m.a. til kominn
vegna samninganna um orkuverð
tilISAL og vorum í aðalatriðum
sammála Val Amþórssyni er
hann sagði í viðtali við blaðið
Dag á Akureyri, 11. júlí 1983:
„Það kann vel að vera, að í
þessu máli togist á skammtíma-
sjónarmið og langtímasjónar-
mið. Þegar þessir samningar voru
undirritaðir og stefnan mörkuð
með hinu upphaflega samkomu-
lagi, þá horfði þetta mál allt öðm
vísi við. Þá stóðu Laxárvirkjun og
Landsvirkjun nokkuð jaftifætis
hvað varðar lausafjárstöðu. Hins
vegar hefur staðan breyst á þeim
versnað vegna þess að hún hefur
lent í slæmum vatnsárum, nú á
síðustu árum, sem hafa verið þurr
og köld. Einnig hefur Landsvir-
kjun iiðið fyrir hallarekstur um
langt árabil. Þá hlóðst upp skuld-
ahali sem nú verður að taka inn í
orkuverðið.
Þetta hefur orðið til þess að
Landsvirkjun hefur þurft að
hækka taxta sinn verulega mikið.
Laxárvirkjun hefur fylgt á eftir án
þess að hafa sömu þörfina. Af
þeim sökum hefur Laxárvirkjun
safnast nokkurt fé. Þeir fjár-
munir em þó ekki miklir miðað
við þær miklu eignir sem Lands-
virkjun hefur í rekstri sínum.“
Orkumál em þess háttar að
menn mega ekki láta stjórnast af
skammtímahagsmunum eða
sérgæsku sjónarmiðum. Hvort
við sem studdum sameiningu
orkufyrirtækjanna höfðum rétt
fyrir okkur eða ekki verður tím-
inn að leiða í ljós.
Nokkurorð umstoriöju
og politík
Til að árétta frekar þá skoðun
mína að þau sjónarmið sem Val-
ur Arnþórsson hefur sett fram
voru alls ekki skoðanir norðan-
manna í heild er rétt að minna á
að stóriðja í Eyjafirði var á þeim
árum í hæsta máta umdeild, og ég
geri raunar ráð fyrir að svo sé
enn. f Alþýðubandalaginu vom
skoðanir einnig skiptar. Ýmsir
félagar voru í grundvallaratriðum
andvígir stóriðju, einkum álveri,
í Eyjafirði. Aðrir, og ég var í
þeim hópi, sögðu sem svo: Við
erum andvíg stóriðjunni vegna
þess að við teljum þá kosti sem
standa til boða ekki uppfylla þau
skilyrði sem við teljum nauðsyn-
legt að setja fyrir slíkum atvinnu-
rekstri. Aftur á móti leggjumst
við ekki gegn því að kannað verði
hvort hægt sé að uppfylla þau,
þ.e. að stóriðjufyrirtæki lúti ís-
lensku forræði og dómstólum,
orkuverðið sé viðunandi og síðast
en ekki síst að vissa fáist fýrir því
starfsemi þess valdi ekki mengun
í firðinum. Þetta þýddi að við
létum ekki af andstöðu okkar við
stóriðjuna nema við væmm
sannfærð um að skilyrðin yrðu
uppfyllt.
Helgi M. Bergs fyrrverandi
bæjarstjóri á Akureyri og núver-
andi forstjóri Kaffibrennslu Ak-
ureyrar hefur tekið undir sjón-
armið Vals. Ef þeir félagar halda
okkur, andstæðinga stóriðjunnar
sem studdum sameiningu fyrir-
tækjanna, slíka pólitíska óvita að
við höfum samþykkt sameining-
una út á blankan stóriðjuvíxil, þá
eru þessir fyrrum samstarfsmenn
mínir og góðu kunningjar glám-
skyggnari en réttlætanlegt getur
talist af mönnum sem tekið hafa
að sér að sýsla með víxla þjóðar-
innar eða að mala ofan f hana
kaffi.
hágé
Helgi Guðmundsson er fyrrverandi
bæjarfulltrúi Alþýðubandalagsins á
Akureyri.
Fimmtudagur 7. desember 1989 jÞJÓÐVILJINN - S(ÐA 5