Þjóðviljinn - 01.02.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINH
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkaiýðshreyfingar
i
L.
Siglingafræðingar
samninganna
Tímamót hafa ævinlega oröið í sögu þeirra þjóöa, sem
leiöir eiga um óróleg vötn og höf, þegar þeim læröist aö sigla
beitivind og koma upp búnaði til þess. Aður lentu skipverjar
strax í vandræðum, ef þeir höfðu ekki meðbyr. Með því að
haga seglum rétt nudduðu þeir farkostum sínum á hinn
bóginn áleiðis, þótt blési fast á móti.
Islenska þjóðin hefur um langan aldur verið ofurseld frum-
stæðum siglingafræðingum á þjóðarskútunni. Þeir hafa ekki
kunnað að beita upp í efnahagsvindinn. Meðbyr hefur leitt til
hvínandi ferðar og ofþenslu, en öldudalir efnahagslífsins
reynst þeim mun illviðráðanlegri. Vinnandi fólk þekkir síðan
afleiðingar þess að leita sífellt á náðir björgunarsveitanna í
London ogTokyo: Kjarabætursem sóttareru meðerlendum
lántökum endast skammt og kaupmáttartrygging hefur oft-
ast að engu orðið.
Nú virðast hins vegar komnir þeir siglingafræðingar til
skjalanna við stjórn efnahagsmála og í forystu
hagsmunasamtaka á íslandi, sem hafa þá þekkingu, þann
skilning og þá yfirsýn, sem gerir þeim kleift að gera raunhæf-
ar áætlanir við erfið skilyrði eins og núna. Þeir kunna að
beita upp í vindinn. Og það sem mest er um vert, samstaða
þeirra virðist eins mikil og hægt er eftir atvikum að ætlast til
núna.
Hver sem skoðun manna er á innihaldi kjarasamning-
anna og hugsanlegum árangri af þeim, verður því ekki mót-
mælt að við gerð þeirra hefur verið beitt réttum aðferðum og
menn unnið af heilindum. „Söguleg þjóðfélagsleg tilraun" er
lýsing formanns BSRB, ögmundar Jónassonar á því hvern-
ig staðið hefur verið að kjarasamningagerðinni undanfarið.
Með þeim orðum kemur fram hve mikla þýðingu hann og
fjölmargir verkalýðsleiðtogar leggja í þá breidd sem náðist í
viðræðunum. ASÍ og BSRB hafa einnig gefið hvort öðru kost
á að fylgjast náið með gangi mála. Bændasamtökin hafa
lagt sitt af mörkum. Ríkisstjórnin hefur ekki lagt á ráðin eða
reynt að stýra gangi viðræðna, en lagað sig að þeim áhersl-
um sem aðilar vinnumarkaðarins hafa mótað. Vinnu-
veitendasambandinu er loks stjórnað eftir sjókortum frá
Flateyri við Önundarfjörð undir forystu Einars Odds Krist-
jánssonar.
Auðvitað eru það viss tímamót í íslenskri efnahagsstjórn-
un, ef það tekst í fyrsta sinn í sögunni að skapa hér stöðug-
leika, kýla verðbólguna niður í 6-7% og halda frið á vinnu-
markaði, og allt þetta meðan þjóðin vinnur sig út úr örðug-
leikum. Haldist þetta ástand, án þess að til launaskriðs komi
á næstu misserum, er hér fengin góð viðspyrna til traustrar
efnahagsstjórnar og raunverulegra ávinninga fyrir launa-
fólk. Auðvitað eru það tímamót, ef unnt er að móta samfellda
kjarastefnu til hausts 1991, ef raunvextir fást lækkaðir, ef
kjaratryggingin heldur. Aðilar vinnumarkaðarins hafa í
þessu efni hreinlega smíðað grindina að nýrri þjóðarskútu
ásamt fulltrúum ríkisstjórnarflokkanna.
Hitt er jafn augljóst, að lítil ástæða er til fagnaðarláta
vegna þeirra kjara sem stefnt hefur verið að í samningavið-
ræðunum. Kjaraskerðingin er einfaldlega staðfest.
Kaupmáttaraukning kemur ekki til fyrr en á síðari hluta
samningstímans, ef svo fer sem horfir. Ennfremur má setja
stór spurningarmerki við notkunina á hálfum öðrum miljarði
króna sem aðilar vilja að ríkisstjórnin tryggi til úrbóta af ýmsu
tagi.
Bankakerfið hefur kveinkað sér undan því að þurfa að
lækka raunvexti. Margt bendirtil þess að sú kenning sé rétt,
að íslensku bankarnir þurfi um 20% verðbólgu til að þrífast.
Óhagkvæmnin í rekstri þeirra dylst á meðan. Nú getur í
fyrsta sinn reynt verulega á hæfni þeirra til að veita þjónustu
í þjóðfélagi með 6-7% verðbólgu.
Ókostir tillagnanna í samningagerðinni eru einkum hve
jitla tekjujöfnun þeir boða, og að margar þær ráðstafanir
sem Alþýðubandalagið berst fyrir, eins og húsaleigubætur,
átak í dagvistarmálum og tekjutryggingar og barnabóta-
aukar, falla sjálfkrafa utan við möguleikana, vegna þess að
slíkir þættir mælast ekki í vísitölu og duga því ekki sem
hagstjórnartæki.
KLIPPT OG SKORIÐ
Gó6
þjóiernishyggja
Fréttir frá Eystrasaltslöndum
og Kákasuslöndum Sovétríkj-
anna minna fyrst og síðast á það
að þjóðernishyggja er ekki dauð :
öðru nær, hún er enn sem fyrr
einhver mesti áhrifavaldur sög-
unnar. Viðbrögðin við þessum
tíðindum minna líka á það, að við
höfum flest sterka tilhneigingu til
að gera greinarmun á góðri þjóð-
ernishyggju og vondri.
Flestir hafa mikinn og
samúðarfullan skilning á sjálf-
stæðisviðleitni Eista, Letta og
Litháa: þeir áttu sér sjálfstæð
þjóðríki á árunum milli heims-
styrjalda, þeir fengu sitt sjálf-
stæði um svipað leyti og ísland og
Finnland, þar fyrir utan hefur
verið gerð mjög augljós tilraun til
að binda þessi lönd við Sovétríkin
með miklum innflutningi
rússneskumælandi fólks. Því líta
þeir sömu menn og telja sjálfsagt
að ganga undir ákvæði Evrópu-
bandalagsins um frjálsan tilflutn-
ing vinnuafls með velþóknun á þá
löggjöf sem Eystrasaltslýðveldin
hafa komið sér upp og takmarkar
mjög rétt fyrirtækja til að ráða
starfsfólk úr öðrum hlutum Sov-
étríkjanna. Svo þverstæðukennt
sem það virðist, þá hafa einstök
sovétlýðveldi að þessu leyti tekið
sér meira sjálfsforræði en ríkir
—æða ríkja mun í Evrópubanda-
laginu eftir 1992.
Vond
þjóðernishyggja
Aftur á móti eru menn ekkert
hrifnir af aðskilnaðarhreyfingu
Asera í Aserbædsjan. Munurinn
sést með einföldum samanburði.
Ef sovéskt herlið væri sent inn í
Vilnius í Litháen til að berja nið-
ur þjóðfylkinguna Sajudis, þá
mundi rísa mikil mótmælaalda
um heim allan. En þegar Gorbat-
sjov sendir herlið til Bakú, þá
mætir það miklum skilningi.
Vestrænir ráðamenn virðast
segja sem svo: við hefðum gert
slíkt hið sama. Ekki bara vegna
þess, að þjóðernishyggja.Asera
er tengd við íslam og að þeir sjálf-
ir virðast sumir hverjir svo barna-
legir að þeir búast við einhverjum
hollum stuðningi við sín mál frá
klerkaveldinu í íran. Ekki bara
vegna þess, að þjóðernishreyfing
Aserarísm.a. affjandskapþeirra
við kristna Armena sem hafa
ekki fengið að rækta menningu
sína, tungu og trú í því umdeilda
héraði, Karabakh, þar sem Arm-
enar eru í meirihluta. Menn
muna í dæmi Asera eftir því sem
þeir hugsa síður út í þegar hugsað
er til Eystrasaltsþjóðanna: að öll
meiriháttar ríki, hvort heldur
Bandaríkin eða Sovétríkin, Ind-
land eða Kína, eru mjög inn á því
að ekki skuli hreyft við þeim
landamærum sem til eru í heimin-
um, hvernig sem þau voru dregin
á sínum tíma. Hver og einn getur
átt sér samúð með tiltekinni þjóð
og hugsað: ÞESSI á nú skilið að
vera frjáls og fullkomlega sjálf-
stæð. En um leið óar mönnum við
því að ótal aðskilnaðarhreyfingar
rísi og vilji stofna sérstök þjóðríki
- líka vegna þess að það er sjald-
gæft að „náttúrleg“ landamæri
slíkra ríkja séu til. Hvert nýtt ríki
sæti uppi með sína þjóðemis-
minnihluta og víða væri efni í
ástand eins og það sem ríkt hefur
í Líbanon hörmulega lengi. En
það er þetta ástand - ásamt með
minningum um þjóðrembu eins
og hún braust fram í Þýskalandi
Hitlers - sem hefur komið miklu
óorði á þjóðernishyggju. Því
óorði sem Tíminn rifjaði upp ný-
lega, vitnandi í grein eftir Simon
Jenkins í breska blaðinu Sunday
Times Erí þarísegir:
„Þjóðernishyggja hefur verið
úthrópuð sem kulnandi glóð frá
svartagaldri, gegnsósa af ætt-
flokkahatri, kynþáttaórum og
einstrengingshætti. Menntaðfólk
hefur fyrirlitið þjóðrembu sem
hvern annan ruddaskap.“
Sögulegar
sveiflur
Þjóðernishyggju hefur reyndar
vegnað mjög misjafnlega í sög-
unni. Hún var ríkjandi hug-
myndafræði á nítjándu öld í Evr-
ópu, þegar menn létu sig dreyma
um að það væri flestra meina bót
að hver þjóð stjómaði sínum
málum sjálf. En einnig þá vom
„sumir jafnari en aðrir“: Þeir sem
töldu þá sjálfsagt að t.d. Pólverj-
ar endurheimtu sjálfstæði sitt litu
á þjóðemi Bretóna, Baska og
Walesbúa eins og hverja aðra
óþarfa sveitamennsku í Frakk-
landi, Spáni og Englandi. Og
flengdu böm af þessum þjóðem-
um ef þau leyfðu sér þá ósvinnu
að segja orð á sínu máli í skóla-
num.
Menn hafa lengi verið klofnir í
þjóðernismálum. Annarsvegar
finnst mönnum það sjálfsagt
framhald af frelsi einstaklingsins
að hver þjóð hafi sjálfsákvörðun-
arrétt. Hinsvegar hafa menn til-
hneigingu til að ætla að sjálf hin
sögulega framvinda með vaxandi
viðskiptum hljóti að skerða sjálf-
stæði þjóða í nafni framfaranna.
Marxistar héldu að þjóðernamál
mundu leysast af sjálfu sér í
samfélagi „öreiga allra landa“.
Borgaralegir hugmyndafræðing-
ar og tæknikratar létu þjóðernis-
hyggju þoka fyrir hugmyndum
um blessunarrík áhrif stórra
heilda og stórra markaðssvæða.
En reynslan er alltaf að gera
strik í þessa reikninga. Vegna
þess blátt áfram, að þjóðerni er
stærri þáttur í tilveru og sjálfs-
mynd hvers manns en þeir vilja
viðurkenna sem í kerfum hugsa.
Og það sem helst blasir við nú um
stundir er það, að sú hugsun er
sterk með smærri þjóðum að þær
framfarir í stórum bandalögum
séu of dýru verði keyptar, sem
leiða til þess að þjóðareinkenni
þeirra og tunga gufi upp í
deiglunni miklu sem gerist mjög
harðvirk á tímum mikilla fólks-
flutninga og öflugrar áreitni fárra
stórþjóðatungumála - m.a. um
sjónvarp.
Jenkins sá, sem fyrr var nefnd-
ur, spáir endurvakrtingu þjóðem-
ishyggju, ekki bara í Sovétríkjun-
um eða Júgóslavíu, heldur og um
vestanverða Evrópu. Það er að
sjálfsögðu þróun sem kemur ís-
lendingum meira en lítið við:
þjóð sem hefur í meira en öld
verið að tryggja sitt sjálfsforræði
og flytja vald inn í landið en
stendur nú andspænis Evrópu-
þróun sem gengur í öfuga átt. Við
ættum að standa betur að vígi en
margur annar: eigum óumdeilan-
legt þjóðríki, sem margir aðrir
hafa ekki eignast, við þurfum
ekki að glíma við minnihluta-
vandamál, við notum okkar eigin
tungu til allra hluta. Hitt er svo
víst, að staða smáþjóðar er aldrei
trygg: það er erfitt að koma sér
upp sjálfstæði, það er hægur
vandi að glutra því niður í bráð-
læti og skammsýni.
pJÓÐVIUINN
Sfðumúla 37-108 Reykjavík
Sími: 681333
Kvöldsími:681348
Símfax: 681935
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pótursson, Hildur Finnsdóttir (pr),
Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson (Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir,
Ólafur Gíslason, Þorfinnur Ómarsson (Iþr.), Þröstur Haraldsson.
Skrffstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Augiýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiðuringi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðsiustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax: 68 1935
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasö I u: 90 kr. Nýtt Helgarbiað: 140 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur .1. febrúar 1990