Þjóðviljinn - 14.06.1990, Qupperneq 5

VIÐHORF
Heildstæð íslensk sjávarútvegsstefna
er knýjandi nauðsyn
3. grein um Evrópumálefni
Hjörleifur Guttormsson skrifar
Atvinnu- og búsetu-
réttur og ítök útlend-
inga í sjávarútvegi
Eitt af grundvallaratriðum
innri markaðar Evrópubanda-
lagsins, sem einnig myndi gilda
fyrir ísland sem aðila að Evr-
ópsku efnahagssvæði (EES), er
réttur manna óháð þjóðerni til að
stofna fyrirtæki hvar sem er á
svæðinu og færa til fjármagn í
tenglum við það.
Einnig yrði gjörbreyting á regl-
um varðandi dvalarleyfi fyrir út-
lendinga sem hingað kæmu þann-
ig að þeir fengju sjálfkrafa dval-
arleyfi í kjölfar atvinnu. íslend-
ingar hafa setí fram ósk um fyrir-
vara varðandi rétt til atvinnu og
flutnings og vísað til bókana í
tengslum við norræna samning-
inn um vinnumarkað. Pað er mat
þeirra sem tekið hafa þátt í við-
ræðum við EB af íslands hálfu,
að Evrópubandalagið muni eiga
erfitt með að heimila svona fyrir-
vara af grundvallarástæðum, og
því sé mikil óvissa um, hvort um
hann takist samningar. Ekki er
hœgt að útiloka, að hingað til
lands yrði aðstreymi fólks í
atvinnuleitfrá svœðum innan EB,
þar sem mikið atvinnuleysi ríkir
og kjör og réttindi eru lakari en
hérlendis.
Rætt er um það að um leið og
íslendingar gerðust aðilar að
EES eigi að koma í veg fyrir að
útlendingar nái tökum á náttúru-
auðlindum, svo sem fiskistofn-
um. Þetta eigi að tryggja með því
að leita samninga um sérstakan
fyrirvara fyrir ísland þess efnis,
að útlendingar fái lögum sam-
kvæmt ekki að gerast eignaraðil-
ar að útgerðarfyrirtækjum. Hins
vegar er rætt um að heimila
eignarhald útlendinga á fisk-
vinnslufyrirtækjum allt að helm-
ingi eða jafnvel meira, enda
standi þau ekki að útgerð fiski-
skipa. Á sama tíma er gert ráð
fyrir að afnema takmarkanir á
eignarhaldi útlendinga á öðrum
sviðum atvinnurekstrar og þjón-
ustustarfsemi í landinu.
Lögfræðileg
alitsgerð
í álitsgerð sem Ragnar Aðal-
steinsson hrl. veitti Evrópu-
stefnunefnd Alþingis 26. mars
1990, þar sem hann var m.a. beð-
inn að láta í ljós rökstutt álit á því,
hvaða möguleikar séu á því að
halda sjávarútvegi og orku-
lindum utan fjárfestingar útlend-
inga, ef hindranir á fjármagns-
flutningum, fjármálaþjónustu og
búseturétti væru afnumdar að
öðru leyti, segir m.a. samandreg-
ið:
„Ef gera œtti einhverja tilraun
til að draga ályktanir af framan-
greindu, þá vœru þœr þessar
helstar:
a) Miklu skiptir hver verða
ákvœðin í þeim samningum sem
íslendingar kunna að gera við EB
beint eðafyrir milligöngu EFTA.
b) Einnig er það mikilvœgt
hvaða yfirþjóðlegu stofnanir
verða settar á laggirnar, hvernig
þœr verða skipaðar og hvert verð-
ur valdsvið þeirra.
c) Miklu varðar hvort beita eigi
landsrétti eingöngu, EES-rétti
eingöngu eða hvorutveggja eftir
einhverskonar forgangsröð.
d) Aðstæður á íslandi mœla
heldur með því, að unnt verði að
framfylgja greindum undanþág-
um með festu, m.a. hníga fleiri
rök að því en hinu gagnstœða.
e) Styrkja þarf sum reglukerfi
og beita bestu þekktu eftirlitskerf-
um til að tryggja að ekki verði
framhjá reglunum gengið.
f) Viðurlög við brotum á und-
veiðiflotans er í eigu fyrirtækja,
sem jafnframt stunda fiskvinnslu.
Niðurstaða undirritaðs er því
sú, að líkur séu á að fljótlega eftir
að ísland yrði aðili að EES
mundu erlendir aðilar ná tangar-
haldi í sjávarútvegi og gœtu innan
það hefði á möguleika íslendinga
til að reisa skorður við útflutningi
á óunnum og hálfunnum fiski frá
íslandi, ef komið væri á algerri
fríverslun með fisk.
í svari hans kom m.a. fram
eftirfarandi:
„Niðurstaða undirritaðs erþvísú, að líkurséu
á aðfljótlega eftir að Island yrði aðili að EES
mundu erlendir aðilar ná tangarhaldi ísjávar-
útvegi og gœtu innan skamms orðið þar ráð-
andi, bœði ífiskvinnslu og einnig ífisk-
veiðum, þóttleitast vœri við að reisa viðþví
skorður“
anþágureglunum verða að vera
harkaleg t.d. eitthvað svipað og
nú er í EB-löndunum þegar brot-
ið er gegn samkeppnisreglum.
Við athugun á framangreindu
ber að hafa í huga, að aðstœður
hafa breyst á íslandi að undan-
förnu. Erlendra áhrifa gœtir þeg-
ar í sjávarútvegi, a.m.k. með
óbeinum hœtti, þ.e. með fjár-
magnsfyrirgreiðslu fram yfir það
sem fæst í lánastofnunum hér
gegn ívilnandi viðskiptasamning-
um. “
Útlendingar gætu orð-
ið ráðandi í veiðum og
vinnslu
Ýmsir talsmenn atvinnuvega
og hagsmunaaðilar í sjávarút-
vegi, sem komið hafa á fund Evr-
ópustefnunefndar, telja að erfitt
eða óframkvæmanlegt geti reynst
að tryggja framkvæmd á samn-
ingsbundnum fyrirvara um að
útiloka eignarhald erlendra aðila
að fyrirtækjum í sjávarútvegi.
Þannig sagði Vilhjálmur Egils-
son, framkvæmdastjóri Verslun-
arráðs íslands, efnislega, á fundi
Evrópustefnunefndar 8. nóvem-
ber 1989, að eignarhald á fyrir-
tækjum myndi meira og minna
blandast. Með einhverjum hætti
kæmu erlendir aðilar inn í ís-
lenskt atvinnulíf sem eignaraðilar
og þá beint og óbeint í sjávarút-
vegi eins og öðrum atvinnugrein-
um. Það þýddi ekki að loka
augunum fyrir því, að það þyrfti
flóknar reglur til að hindra það,
sem hann efaðist um að stæðust.
Á móti kæmi tækifæri til að eiga í
erlendum dreifingarfyrirtækjum
og þetta myndi allt blandast.
Friðrik Pálsson, framkvæmda-
stjóri hjá Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna sagði á fundi sömu
nefndar 21. nóvember 1989, að
mjög erfitt gæti reynst að halda
erlendu fjármagni utan við sjáv-
arútveginn, ef það kæmi á annað
borð inn í íslenskt atvinnulíf.
Hann kvaðst óttast stjórnleysi ef
ekki yrði mörkuð skýr stefna í
þessum málum. Hann benti lfka
á, hve mörg fyrirtæki í sjávarút-
vegi væru illa stödd þannig að
ekki þyrfti stórar fjárhæðir til að
kaupa þau upp.
Af þessu er ljóst, að þótt með
lögum og ströngu eftirliti megi
koma í veg fyrir formlegt eignar-
hald útlendinga á fiskiskipum,
eru ýmsir forsvarsmenn í sjávarú-
tvegi ekki trúaðir á að hald væri í
slíkum fyrirvörum í reynd. Hafa
ber einnig í huga þá opnun sem
ráðgerð er varðandi eignarhald
útlendinga á fiskvinnslufyrirtækj-
um, en mikill meirihluti fisk-
skamms orðið þar ráðandi, bæði í
fiskvinnslu og einnig í fisk-
veiðum, þótt leitast vœri við að
reisa við því skorður.
Fríverslun meðfiskog
ráðstöfun fiskaflans
Rétt er að vekja athygli á að
samningar um algera fríverslun
með fisk, sem íslendingar voru
frumkvöðlar að á vettvangi
EFTA og gerð hefur verið krafa
um af hálfu EFTA í samningaum-
leitunum við EB um EES, gætu
ef á þær væri fallist orðið til að
auðvelda útlendingum að ná
tökum á óunnum eða hálfunnum
afla af íslandsmiðum.
Evrópustefnunefnd beindi
þeirri fyrirspurn til Ragnars Að-
alsteinssonar hrl., hvaða áhrif
„Mér virðist vera eins konar
mótsögn í spurningunni. Ef um
algerafríverslun er að ræða er alls
óheimilt að reisa skorður við út-
flutningi á óunnum eða hálfunn-
um fiski. Væri það gert væri um
fríverslun með undanþágu að
rœða eða takmarkaða fríversl-
un...
íslendingar hafa beitt sér fyrir
fríverslun með fisk innan EFTA
og komi slíkfríverslun meðfisk til
framkvœmda leiðir það óhjá-
kvæmilega til þess að afnema
verður allar takmarkanir á út-
flutning, svo sem eftir magni eða
vinnsluaðferð.
Ákvœðið um takmarkanir á út-
flutningi er að finna í Rómarsátt-
málanum í 16. gr. 34. gr. og 96.
gr. Þá er vikið að útflutnings-
gjöldum ífríverslunarsamningum
EB við einstök EFTA-ríki (7.
gr.).
Svar við spurningunni um
skorður á fiskútflutningi er þess
vegna óhjákvœmilega það, að í
samninga EB um fríverslun verð-
ur að fást sérstök heimild til und-
anþága, ef íslendingar vilja eiga
þess kost að reisa slíkar skorður.
Á móti verður að láta einhverja
hagsmuni og því verður um frí-
verslunarsamning með tak-
mörkunum að rœða. Ég tel það
hins vegar utan míns hlutverks að
íhuga líkurnar á að slík unda-
nþága fengist og þá gegn hvaða
endurgjaldi. Sú samningsstaða er
líklega mjög erfið, að krefjastfrí-
verslunar með fisk, en gera jafn-
framtfyrirvara umþáfríverslun. “
Með tilliti til þessa er nauðsyn-
legt að halda þannig á samning-
aumleitunum um fríverslun með
fisk að íslendingar missi ekki af
möguleikanum á að stýra ráðstöf-
un fiskaflans að því marki að
komi niður á þjóðhagslega hag-
kvæmri fiskvinnslu innanlands.
Mikilvœgast af öllu er þó að
gera gangskör að því að móta
heildstæða sjávarútvegsstefnu
hérlendis. Að þeirri stefnumörk-
un þarf að vinna af Alþingi og
ríkisstjórn í samvinnu við
hagsmunaaðila. Hún þarf að ná
til sjávarútvegsmála í heild, allt
frá veiðum og úrvinnslu til sölu
og markaðssetningar afurðanna.
Breytingar á útflutningsmörkuð-
um og sókn erlendra hagsmuna-
aðila inn í íslenskan sjávarútveg
gerir það enn brýnna en áður að
mörkuð verði samræmd sjávarú-
tvegsstefna.
Hjörleifur Guttormsson
Stjórnmál og trúmál
Amma þín heilaþvoði þig
Fimmtudagur 14. júní 1990 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 5
Samhengi trúarbragða og
stjórnmála er flóknara og fjöl-
skrúðugra en margir hyggja. Ka-
þólska kirkjan í Perú studdi auð-
manninn og guðleysingjann
Llosa gegn kaþólikkanum Fujim-
ori í forsetakosningunum. Þar
var þó fyrst og fremst um það að
ræða, að ríka, kaþólska valda-
stéttin vildi persónu úr eigin
þjóðfélagshópi, en ekki fulltrúa
bænda og verkamanna. Félags-
vísindalegar athuganir sýna að
græningjar og kvenfrelsissinnar
eru yfirleitt frá mótmælendatrú-
arsvæðum, en áhrifamestu kon-
urnar úr kaþólsku menningarum-
hverfi. Mótmælendur eru frjáls-
hyggjumenn, en kaþólikkar
styðja haftakerfi.
Þeir sem ekkert hugsa um
trúmál, og mundu síst viður-
kenna að þau hefðu áhrif á þjóð-
félagsskoðanir sínar, gera sér oft
litla grein fyrir því hvaðan megin-
straumar hugmyndanna koma, í
hvaða flaumi þeir eru. Stað-
reyndirnar benda hins vegar til
þess, að mati sumra fræðimanna,
að aldagömul svæðaskiptingin á
milli kaþólikka og mótmælenda í
Evrópu sé um margt áhrifameiri
heldur en skipting manna eftir
stéttum, flokkum og þjóðemi.
Umhverfisverndarhreyfingar
eru sterkastar í löndum þar sem
mótmælendur hafa verið ráð-
andi. Græningjahópar og -flokk-
ar hafa náð áhrifum í Þýskalandi,
Niðurlöndum og á Norður-
löndum, en eru hverfandi í
Frakklandi, Ítalíu og á Spáni.
Robert Melle, sem er mótmæl-
endatrúar guðfræðiprófessor við
Háskólann í Strasbourg, skýrir
þetta þannig, í samræmi við
kenningar Max Webers, að
mótmælandinn líti svo á að hon-
um hafi verið gefið vald yfir
náttúrunni og efnislegum gæð-
um, og beri því ábyrgð á þeim.
Því hafi iðnbyltingin og iðnþró-
unin orðið þar, með þeim afleið-
ingum að umhverfisverndarhóp-
arnir hafi svo aftur kviknað sem
eðlileg viðbrögð.
Hefðbundin afstaða kaþólikk-
ans sé hins vegar sú að fyrst og
fremst skuli bera takmarkalitla
virðingu fyrir náttúrunni, virða
„lög“ hennar, og þess vegna sé
hann andvígur því að grípa inn í
þau. Af þessu stafi td. andstaða
kaþólikka gegn fóstureyðingum
og getnaðarvörnum. Áf þeim
fjórum sambandsríkjum Þýska-
lands þar sem umhverfisverndar-
sinnar eiga enga fulltrúa á þingi
eru þrjú yfirgnæfandi kaþólsk.
Og þar sem græningjar eru sterk-
astir, í Bremen og Berlín, eru
íbúar að stærstum hluta mótmæl-
endur.
Hlutfall kvenna á þingi fer líka
eftir trúarbragðahefðum landa.
Fjórðungur danskra þingmanna
er konur, þriðjungur norskra og
fimmtungur hollenskra. Hins
vegar eru konur innan við 10%
þingmanna í Rómönsku Amer-
íku og þær kantónur Sviss þar
sem konur hafa enn ekki fullan
kosningarétt eru kaþólskar.
Samt hafa konur úr kaþólsku
menningarumhverfi verið áhrifa-
meiri heldur en af mótmælenda-
svæðunum. Og nefna má dæmi
allt frá Jóhönnu af Örk og Teresu
frá Avfla til Madame de Stael og
Simone de Beauvoir.
Lútherstrúarmenn hafa boðað
undirgefni við ríkisvaldið síðan
Lúther tók afstöðu með þýsku
prinsunum gegn Páfagarði, mælti
með þýskum yfirráðum yfir þýsk-
um kirkjumálefnum og bjó í hag-
inn fyrir þjóðkirkjur Norður-
Evrópu, sem eru síðan njörvaðar
við ríkisvaldið. Upp úr þessu
spruttu félagslegar réttindahreyf-
ingar og svo velferðarsamfélög
Þýskalands og Norðurlanda. En
á alveg sömu forsendum voru það
allt mótmælendahéruð þar sem
ríkis-dýrkandi stuðningsmenn
Hitlers unnu meirihluta í kosn-
ingunum 1933. Og nærri gervöll
lúherska kirkjan í Þýskalandi
beygði sig athugasemdalítið
undir forræði nasistastjórnarinn-
ar.
Blaðamennirnir Thierry Be-
noit og Francois Feron bentu ný-
lega á það í franska dagblaðinu
Libération, að munurinn á hug-
arfari kaþólikka og mótmælenda
birtist líka á viðskiptasviðinu.
Það er í löndum mótmælenda
sem Japanir hafa reist verksmiðj-
ur og náð mikill markaðshlut-
deild. Mótmælendur halda í
heiðri lögmál viðskiptafrelsisins,
þótt það bitni á þeim. Kaþólikkar
eru „raunsæismenn“ og sjá ekk-
ert athugavert við „hræsnina“ í
innflutningshindrunum og tak-
mörkunum, þegar hagsmunir
þeirra eru í veði. Japanskir bflar
eru því fágætir í Frakklandi, á ít-
alíu og Spáni.
ÓHT