Þjóðviljinn - 17.07.1990, Qupperneq 4

þJÓOVILJINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Eistar og Sovét-EB
Eystrasaltsríkin leita til Noröurlandanna um siöferöi-
legan og pólitískan stuðning í baráttu sinni fyrir sjálfstæði.
Forsetar þeirra ítrekuðu þann vilja sinn ma. með sam-
eiginlegri yfirlýsingu við upphaf söngvahátíðarinnar í Tal-
linn um sl. mánaðamót, eins og Hjörleifur Guttormsson
aljDingismaður greinir frá í grein í DV sl. föstudag. Hjör-
leifur gerði sér ferð á hendur til að hitta ráðamenn og
kynnast stjórnmálaástandinu í Eistlandi og bendir á sér-
stakt tækifæri okkar sem forystuaðila í Norðurlandaráði
um þessar mundir til að gangast fyrir jákvæðum við-
brögðum í því efni. í yfirlýsingu forsetanna 1. júlí nefna
þeir raunar ísland sérstaklega sem vænlegan fundarstað
fyrir samningaviðræður við Sovétstjórnina með Norður-
landaráð sem málamiðlara. Okkur er heiður að þessari
málaleitan og um leið flytur hún aukna ábyrgð á herðar
okkar.
Endel Lippmaa ráðherra í stjórn Eistlands, var hér á
ferð í síðustu viku til að kynna viðhorf stjórnar sinnar í
átökunum við Sovétstjórnina og freista þess að liðka fyrir
um stuðning íslenskrastjórnvaldavið Eista. Málflutningur
hans var skýr og fjölmiðlar hér hafa gert erindi hans góð
skil.
Það er einkar athyglisvert, hve kunnuglega lýsingin
hljómar á ýmsum samskiptum Eistlands og Sovétríkj-
anna, í miðri þeirri Evrópubandalagsumræðu sem nú
eykst á íslandi. Þegar talsmaður hinnar litlu þjóðar gerir
grein fyrirtilboðum og ráðstöfunum Moskvu verður lýsing
hans að nokkru hliðstæða við þá mynd af Brussel, sem
andstæðingar náinna Evrópubandalagstengsla íslands
hafa dregið upp. Sá er þó munurinn, að Eistar voru vélað-
ir í bland við Sovét, en íslendingar hafa ráðin í hendi sér.
Hitt er þó Ijóst, að þeir neita að vera lengur fangar yfir-
þjóðlegs valds, meðan ákveðnir íslenskir aðilar vilja
undirbúa valdaafsal okkar til EB-stýrimanna.
Þótt á mörgum fréttum og yfirlýsingum megi skilja, að
lýðræði og valddreifing sígi nú loks á í Sovétríkjunum,
skilgreinir Lippmaa stöðuna á annan hátt. Hann heldur
því meðal annars fram í viðtali við Nýtt helgarblað Þjóðvilj-
ans sl. föstudag, að miðstjórnin í Moskvu sé í raun að
reyna að afturkalla efnahagslegt sjálfstæði Eistlands,
sem lögfest var á síðasta ári. Ekki er nóg með að fyrirtæki
eigi að heyra undir Integral-stofnunina nýju, heldur einnig
skólar og rannsóknastofnanir. Tilskipun sú sem Voronín,
aðstoðarforsætisráðherra Sovétríkjanna gaf út fyrir tveim
vikum, gerir aukinheldur ráð fyrir því að stjórnarformaður
Integral sé aðeins skipaður með samþykki Moskvustjórn-
arinnar.
Eistneski ráðherrann líkir þessum nýju aðferðum við
nýlendupólitík. Má af þessu ráða, að Moskva muni með
semingi samþykkja sjálfstæðisyfirlýsingar Eystrasalts-
ríkjanna, en um leið bregða á þau lúmsku helsi í efna-
hagsmálum? Og er það ekki einmitt gildra af því tagi, sem
háskólarektor og fleiri hafa varað við, þegar reynt er að
gylla EB-aðildina fyrir íslendingum? Það skyldi ekki vera,
að Gorbatsjov sjái fyrirmyndina að efnahagsbandalagi
Sovétlýðveldanna fyrir sér einmitt í Evrópubandalaginu
og þeim völdum sem Brussel hefur byggt upp? Endel
Lippmaa tekur svo sterkt til orða í viðtali við Alþýðublaðið,
að Gorbatsjov hafi einfaldlega selt „Vestur-Þjóðverjum
Austur-Þýskaland fyrir gott verð“.
Stjórnvöld Úkraínu hafa lýst því yfir, að lög ríkisins séu
æðri stjórnarskrá Sovétríkjanna, eins og Eystrasaltsríkin
hafa líka tekið fram fyrir sitt leyti. Með tilliti til stærðar og
áhrifa Úkraínu innan ríkjasambandsins er augljóst að
þessi ákvörðun er stefnumarkandi. Hér er ekki um að
ræða fámennt jaðarsvæði, heldur næstfjölmennasta lýð-
veldið á eftir Rússlandi, með rúmar 50 milljónir íbúa,
matarkistu sem einnig framleiðir mestan vélbúnað allra
ríkjanna og fjórðunginn af kolunum, svo dæmi séu tekin.
28. þing sovéska kommúnistaflokksins opnaði upp á
gátt ýmsar dyr eins og rækilega hefur komið fram í frétt-
um. Fjöldi áhrifamanna hefur reyndar sagt sig úr flokkn-
um og ný viðhorf blasa við í flestum efnum. En sé þróunin
sú gagnvart Eystrasaltsríkjunum að ríghalda í þau efna-
hagslegu yfirráð yfir þeim sem mikilvægust eru, skiljum
við hvað klukkan slær. Efnahagsbandalög hugsa ekki
mest eða best um hagsmuni og viðhorf þeirra smáu.
KLIPPT OG SKORIÐ
Ábyrgiarleysið mikla
Það er eins og við höfum stund-
um verið að tönnlast á: upplýs-
ingaþjóðfélagið er í hnút og
kreppu.
Til dæmis getum við með engu
móti fengið að vita neitt um það,
hver ber ábyrgð í Haf-
skipsmálunum. Ekki voru það
þeir sem stjórnuðu Hafskip,
segja dómstólar. Ekki heldur
þeir sem lánuðu peninga, segja
sömu aðilar. Ekki dómarar og
saksóknarar heldur.
Einhverjir tilburðir hafa verið
til að segja að málið sé fjölmiðl-
um að kenna, þeir hafi verið svo
ókurteisir við Hafskip. Þó gefast
menn fljótlega upp við slíkar ás-
akanir, vegna þess að það þykir
enn of djörf fullyrðing að álykta
sem svo að fjölmiðlar hafi dóms-
kerfið og ákæruvaldið í vasanum
eða geti villt það og tryllt frá öllu
viti.
Jón Magnússon hæstaréttar-
lögmaður, einn af verjendunum í
málinu, hefur fundið sinn söku-
dólg. Það eru endurskoðendurnir
sem skoðuðu málið fyrir ákæru-
valdið. í viðtali við DV á dögun-
um segir Jón:
„Þessir endurskoðendur bera
höfuðábyrgð á því hversu mikil
ófreskja þetta mál varð“.
Þá er loksins fundinn einhver
til að bera synd heimsins og
hlaupa með hana á herðunum út í
eyðimörk gleymskunnar og það
er náttúrlega afskaplega þægi-
legt. Enda „eru endurskoðendur
ekki lögfræðingar" segir Jón lög-
maður. Helvíti - það eru hinir....
Þekkingarleysið mikla
Önnur upplýsingakreppa sem
við höfum drepið á í þessum
pistlum er tengd Stöð 2. En eins
og allir vita reyndist staða þess
fyrirtækis alls 320 miljónum
krónum lakari en hún sýndist
vera þegar Verslunarbankinn
seldi fyrirtækið nýjum aðilum um
síðustu áramót.
Og enginn veit hvernig á þessu
stóð.
Þorvarður Elíasson sjónvarps-
stjóri segir í viðtali við Þjóðvilj-
ann á föstudaginn á þessa leið:
„Þarna gerast atburðir sem
enginn sem að þessu kom sá fyrir
að myndu gerast. Hinir nýju hlut-
hafar keyptu í góðri trú af þeim
sem þeir treystu og þeir sem seldu
vissu ekki annað en að væri góð
söluvara.“
Með öðrum orðum: málið er
óleysanlegt. Staðreyndir í hinum
æðri fjármálum eru hinn óttalegi
leyndardómur sem eykur lífs-
háskann í samfélaginu að miklum
mun og við verðum, að því er best
verður séð, að sætta okkur við
með æðruleysi.
Farsælast náttúrlega að vita
sem allra minnst. Eða eins og sá
ágæti höfundur, Isaac Bashevis
Singer, sagði um blaðið Forverts,
sem kemur út á jiddísku í New
York og hann skrifaði í lengst af:
„Við vorum svo illa að okkur í
bókhaldi að við vissum ekki að
blaðið var fyrir löngu komið á
hausinn. Þess vegna hélt það líka
áfram að koma út“....
Tölvuhjátrúin
Það er kannski rangt að nota
furður íslenskra fjármála til að
draga af þeim víðtækar ályktanir
um svokallað upplýsingaþjóðfé-
lag og möguleika, tæknilega og
aðra, á því að vita það sem máli
skiptir.
En hitt þykjumst við vita, að
hjátrúin mikla á upplýsinga-
þjóðfélagið og tölvunetin miklu,
hún er á undanhaldi. Eftir að
menn hafa um alllangt skeið
hamast við að trúa því að tölvu-
væðing væri svar við öllum vanda
- hvort sem væri í framleiðslu,
sölumennsku, réttarfari eða pó-
litík.
Til dæmis um þetta skal vísað á
samantekt um upplýsingatækni í
einu af júníheftum tímaritsins
Economist. Vitanlega er þar
minnt á það með mörgum dæm-
um hverju tölvur geta afrekað á
ýmsum sviðum. En þar er m.a.
tekin fyrir sérstaklega sú trú, að
tölvur auki afköst stórlega í fyrir-
tækjum. Með því náttúrlega fyrst
og fremst að spara vinnuafl.
Samkvæmt nýlegum athugun-
um sem Economist vísar til er
þetta blátt áfram ekki rétt þegar á
heildina er litið. Þar er því meira
að segja haldið fram, að á tölvu-
öld - frá því snemma á sjöunda
áratugnum og fram á þennan dag
- hafi meðalafköst hvers banda-
rísks „upplýsingastarfsmanns“
ekki aukist - eins þótt starfsfólki
á sviðinu hafi mjög fjölgað og það
fengið í hendur tölverðar fjárfest-
ingar í tölvubúnaði á skrifborð
hvert.
Guðinn sem brást
Þetta á sér ýmsar skýringar.
Menn hafa keypt sér tölvubúnað
meira af kappi en forsjá - nú er
um 18% af fé fyrirtækja bundið í
skrifstofubúnaði en aðeins 3%
fyrir tíu árum síðan. En meira
máli skiptir, að á þeim tíma þegar
menn fara að trúa því að allt sem
lýtur að sölumennsku („mark-
aðssetningu“), stjórnun, hluta-
bréfavélabrögðum oþl. skipti svo
óendanlega miklu meira máli en
framleiðslan sjálf - þá fjölgar
fólki í allskonar stjórnsýslu og
„upplýsingum" í fyrirtækjum
með firnahraða. Á tímabilinu
1978-1986 fjölgaði hvítflibbafólki
fimm sinnum hraðar en fólki við
framleiðslustörf. í framleiðslu-
fyrirtækjum fækkaði verkafólki
en skrifstofuliðinu fjölgaði og
„ákvarðanatakendur“ fengu um-
svifalaust allan þann tölvubúnað
sem þeir vildu. Þessi búnaður
gefur marga möguleika vita-
skuld, en bæði er að þeir eru van-
nýttir einatt, miðað við tilkostn-
að, og síðan getur það vel gerst að
tölvudýrðin geri mönnum í reynd
erfiðar fyrir en áður með að gera
sér grein fyrir því hver á að gera
hvað. Og hvort menn halda sér
við efnið yfir höfuð.
í samantektinni sem hér er vís-
að til, er það viðurkennt að ekki
sé auðvelt að greina á milli fram-
lags hvítflibbafólks og annarra til
þess sem gerist í fyrirtækjum. En
samt telja menn sig hafa komist
að þeirri niðurstöðu, að árið 1986
hafi meðalafköst skrifstofuliðsins
dregist saman um 7% miðað við
það sem gerðist á áttunda ára-
tugnum - áður en hátækniþróun-
in tók verulegan kipp. Aftur á
móti hafi afköst þeirra sem unnu
við framleiðsluna sjálfa aukist
um 17% frá 1970-1986.
Á einum stað í þessari saman-
tekt er komist að orði á þessa
leið:
„Upplýsingatækni er dýr og
flókin. Hún kemur á framfæri
nýjum aðferðum við að fara rangt
að hlutum".
Hollt að hugsa til þess stöku
sinnum.
ÁB
þJÓÐVILJINN
Síöumúla 37 —108 Reykjavfk
Sími: 681333
Símfax: 681935
Utgefandl: Utgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjófl: Hallur Páll Jónsson.
Rltstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjórt: SigurðurÁ Friöþjófsson.
Aörir blaðamenn: Bergdis Ellertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Blas Mar (pr.), Garðar Guðiónsson,
Guðmundur Rúnar Heioarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Krislinn
Ingvarsson (Ijósm.), Vilborg Davlðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristln Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar Guðmunda Kristinsdóltir, Svanheiður
Ingimundandótbr.
Útbrelðslu- og afgrelðslustjóri: Guðrún Gfsladótbr.
Afgreiðsla: Bára Sigurðandóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefha
Magnúsdóttir, Þorgerður Siguröardóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgrelðsla, ritstjóm, auglýsingar.
Siðumúla 37, Rvfk.
Slml: 681333.
Slmfax: 681935.
Auglýslngar 681310,681331.
Umbrot og setnlng: Prentsmiðja Þjóövijans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð I lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgatblað: 150 kr.
Askriflarverð á mánuðl: 1100 kr.
4 SÍÐA - WÓÐVILJINN Prlðjudagur 17. júlí 1990