Þjóðviljinn - 02.10.1990, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Barna-
menningin
í tengslum við Alþjóðaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
um bamavemd um helgina hefur athygli beinst að kjörum
ungmenna um víða veröld. Nýtt Helgarblað Þjóðviljans birti
yfirfit um þær efnahags- og félagslegu aðstæður sem valda
m.a dauða 40 þúsund bama á hverjum sólarhring vegna
vannæringar og sjúkdóma. Þessar upplýsingar eru þeim
mun hrikalegri þegar þess er gætt að tiltölulega litla Ijármuni
þarf til að lina þjáningar þeirra og koma í veg fyrir dauðfsföll.
Hins vegar ná tímabundnar hjálparaðgerðir skammt, með-
an ekki verða grundvallarbreytingar á stjómmála- og efna-
hagskerfi þróunarríkjanna og þeim gert kleift að taka á eði-
legan hátt þátt í markaðskerfi heims. Sú lota GATT-við-
ræðnanna sem kennd er við Úrúgvæ og Ijúka skal á þessu
ári, beinist ekki hvað síst að því að jafna samkeppnisað-
stöðu fátæku þjóðanna með því að koma í veg fyrir undir-
boð og markaðsstýringu iðnríkjanna. Iðnríkin hafa það á
samviskunni að vemda innlenda framleiðslu þannig að þró-
unarríki hafa á mörgum sviðum ekki haft raunhæfa mögu-
leika á að flytja út hráefni sín og afurðir vegna þess ofur-
valds sem ríku þjóðimar hafa beitt í eiginhagsmunaskyni.
Verði sú raunin, að takist að draga úr eða afnema niður-
greiðslur, útflutningsbætur og ívilnanir þær sem iðnríkin hafa
beitt til að vemda innlenda framleiðslu, ættu að geta skap-
ast nýir möguleikar til þeirrar raunhæfu bamavemdar sem
eykur lífslíkur og velferð, eftir því sem hagkerfum þróunar-
ríkjanna vex fiskur um hrygg.
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra var einn
ræðumanna á bamaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna og
minnti á, að þótt lífslíkur bama á íslandi séu þær bestu í
heimi, hafi velferð bama ekki komið af sjálfu sér, heldur hafi
ísland risið úr fátækt. Á nítjándu öldinni dóu um skeið 50%
bama á íslandi innan árs frá fæðingu. Við þekkjum þær að-
stæður sem ríkja í mörgum þróunarríkjanna núna. Forsæt-
isráðherra lagði sérstaka áherslu á menntun og læsi í ræðu
sinni hjá Sþ. Svo mikil áhersla var lögð á þessa þætti hjá ís-
lendingum, að „það gat hent að menntunin nyti forgangs
fram yfir nauðsynlega heilsugæslu", eins og Steingrímur
Hermannsson komst að orði. En læsið pg menntunin varð
lykillinn að nútímaþjóðfélaginu, þar sem ísland hefur skipað
sér í fremstu röð meðal þjóða. Forsætisráðherra vék hins
vegar að mikilvægi eigin menningararfleifðar og þjóðar-
ímyndar, sem þyrfti að skjóta sterkari stoðum undir, „áðuren
alþjóðleg kerfi og tækni ná þar að hafa áhrif. Þjóðir þriðja
heimsins ættu einnig að hafa eigin menningu að leiðarljósi,
en ekki annarra, er þær byggja upp menntakerfi fyrir eigin
ungviði", eins og Steingrímur orðaði það. Þessi ábending á
að vísu fullt eins mikið erindi til okkar sjálfra og til þróunarríkj-
anna. Þótt við höfum að minnsta kosti til skamms tíma stát-
að af styrkri þjóðlegri hefð og menningu, sem verið hefur
bakhjarl bamamenningarinnar, er ekki laust við að sumum
þyki hin erlendu áhrif gægjast alltof víða fram og skyggja
jafnvel á það sem hingað til hefur verið talið traustast og
helgast í arfleifð íslendinga.
Menntamálaráðuneytið gengst fyrir átaki um þessar
mundir undir heitinu „Bömin skapa heiminn" og reynt er inn-
an ramma þess að virkja æskuna til frjórrar sköpunar, ekki
síður en að kynna þeim listir og menningu í návígi. Kynnin
við þjóðlegan arf eru sannariega mikilvæg, en sjálfur kjam-
inn í þjóðmenningunni er sköpunarmátturinn. Það er ekki
nóg að vemda eldri verðmæti og siði, nýsköpun á þjóðleg-
um grunni er hin eiginlega og eilífa sjálfstæðisbarátta.
ÓHT
Hverjum
skal trúa?
Þegar mikið er í húfi eins og
þegar tekist er á um álver, hvar
það eigi að rísa og með hvaða
skilmálum, þá kemur upp eilífð-
arspuming: hverjum ber helst að
trúa?
Sá sem vill trúa stjómmála-
mönnum fær fljótt á baukinn fyrir
sina trúgimi. Honum er sagt: Þeir
mæla svo sem atkvæðin vilja.
Þeir láta stjómast af sinni stöðu í
flokki og kjördæmi og gera þau
rök að sínum sem þeir þurfa á að
halda. Og sjá ekki önnur.
Vísaðá
sérfræðinga
Þar með er mönnum vísað á
sérfræðinga. Sérffæðinga í hag-
vexti, orkuverði, eftirspurn eftir
málmum. Þeir hljóti að sitja uppi
með sannleikann í málinu.
En sú trú er lika skammgóður
vermir.I fyrsta lagi er ekki eins
auðvelt að fínna „óhlutdræga“
sérfræðinga og menn halda. Þegar
miklar ffamkvæmdir em í vænd-
um getur fjöldinn allur af hag-
fróðum, verkfróðum og markaðs-
fróðum átt von á glaðningi í
ábatasömum verkefnum. Og látist
stjómas af þeirri von. Við vitum
líka að sérfróðum hefur oft skjátl-
ast eins og þegar verið var að gera
raforkusamninga við Alusuisse á
sínum tíma. Þá gengu margir sé-
fróðir hart fram í því, að heimta
að Islendingar gengju strax að
mjög gölluðuðm samningi á
þeirri forsendu að nú væri hver
síðastur að koma vatnsorku í
verð. Atómorkan væri að koma
og hún væri svo ódýr og hagstæð
að engu væri líkt.
Misvísandi
spár
Og svo er annað: Við heyrum
mjög misvísandi spár frá sérfróð-
um. Einn slíkur getur til dæmis
hamast mjög á því að verð sé hátt
á áli um þessar mundir og ffam-
tíðarhorfur góðar. Annar dregur í
Iand sem mest hann má og rekur
hátt álverð til tímabundinna að-
stæðna og útsmoginnar spákaup-
mennsku. (Það var til dæmis ver-
ið að vitna í hvorutveggja sjónar-
miðin i Reykjavíkurbréfi Morg-
unblaðsins nú um helgina.)
Tíminn er að velta þessum
hlutum fyrir sér í sínum helgar-
boðskap og leggur þá út af böl-
sýnisspá Þráins Eggertssonar um
ffamsókn fátæktar á íslandi. Tím-
inn rekur með nokkrum armæðu-
svip hvemig hver sérfræðingur-
inn af öðrum bombardérar lands-
menn með rökum með eða móti
tilteknum lausnum í orkupólitík,
stóriðju o.fl. svo enginn veit leng-
ur sitt ijúkandi ráð. (Klippari hef-
ur reyndar séð spáskýrslur eftir
einn og sama mann um þróunar-
horfur í stóriðju og i orkuffam-
leiðslu - sú fyrmefnda var svart-
sýn en hin síðamefnda bjartsýn,
blátt áfram vegna þess að mis-
munandi forsendur vom lagðar til
gmndvallar.) Nema hvað, Tíma-
bréfshöfundur dæsir nokkuð og
segir svo:
„Þeir sem reyna að fylgjast
með lærðum skrifum vel mennt-
aðra manna og trúa rökum þeirra
sveiflast því iðulega milli bjart-
sýni og bölsýni varðandi hinar
ýmsu atvinnugreinar, auðlindir,
byggðarlög, fijálsa markaðskerf-
ið, velferðina og hvaðeina sem
um er fjallað af sannfærandi rök-
hyggju.“
Stjórnmálamenn og
hagfræðingar
Við íslendingar emm svosem
ekki einir um að vera í nokkmm
vanda þegar menn ætla sér að
meta saman málflutning stjóm-
málamanna og svo sérfræðinga.
Merkileg dæmi um þetta sama
höfum við úr Sovétríkjunum um
þessar mundir, þar sem hart er
deilt um áætlun kennda við hag-
fræðinginn Shatalín og hans
starfshóp, en með henni á að
koma á markaðsbúskap í landinu
á 500 dögum. Gorbatsjov forseti
hallast á sveif með Shatalín, en
hefur samt hikað við að skrifa upp
á áætlun hans eins og hún er.
Þessi staða var til umræðu í
bandaríska vikuritinu Times á
dögunum. Þar vom menn spurðir
álits á áætlun Shatalíns og við-
brögðum stjómmálamanna við
henni. Einn þeirra sem svarar er
Robert Heilbroner hagffæðipró-
fessor. Hann kemst svo að orði
þegar hann ræðir um hið erfiða
einstigi milli bráðlætis og sein-
lætis í efnahagsmálum:
„Gorbatsjov hefur verið gagn-
rýndur fyrir of mikla varkámi og
hálfvolgar ráðstafanir, en hann
kemur fram eins og stjómmála-
maður sem verður að bera ábyrgð
á þeim erfiðleikum sem breyting-
amar hljóta að hafa í for með sér.
Shatalín er hagffæðingur og hag-
ffæðingar em ávallt reiðubúnir til
að taka mikla áhættu vegna þess
að þeir eiga lítið á hættu, þeir bera
reyndar ekki ábyrgð á nokkrum
sköpuðum hlut.“
Venind
og vitund
Hér er giska vel að orði kveð-
ið. Við emm vön því að stjóm-
málamenn séu þeir sem haldnir eu
óskhyggju, sjá eða sjá ekki það
sem þeim kemur vel. En í raun-
inni er stjómmálamaður þrátt fyr-
ir allt líklegri til að hugsa með
ábyrgð um afleiðingar breytinga
og nýmæla en hinir sérfróðu.
Hann þarf að taka mið af þver-
stæðum heildarhagsmuna um-
ffam hinn sérffóða, sem hefur til-
hneigingu til að hreinsa af borði
sínu allt sem tmflar hans útreikn-
inga. Og í því íslenska áldæmi
sem minnst var á í upphafi kemur
það þá í hlut nokkurra stjómmála-
manna að hafa markverðar
áhyggjur af byggðaröskun og tví-
sýnu í orkusölu og mengun, með-
an hinir bráðlátu úr sama hópi
sanka að sér þeim sérfræðinga-
álitsgerðum sem best falla í þeira
kram.
Og á nú vel við að vitna í Karl
gamla Marx sem sagði: „Vemnd
ákveður vitund“ - þeas. staða
manna í samfélaginu ræður ótrú-
lega miklu um það hvemig þeir
hugsa. Eða hugsa ekki.
þJÓÐVIUINN
Síðumúla 37 —108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdasfjóri: Hallur Páll Jónsson.
Rltstjórar: Ami Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaöamenn: Bergdls Ellertsdóttir, Dagur
Þorfeifsson, Elías Mar (pr.), Garöar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hiidur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Vilborg Davíðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigrfður Siguröardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guörún Gisladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdótör, Hrefna
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bflstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiðsla, ritstjóm, auglýsingan
Síðumúla 37, Rvlk.
Sími: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuöi: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 2. október 1990