Þjóðviljinn - 09.10.1990, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Sérkennsluvandi hinna stóru
skóla og fjölmennu bekkja
Föstudaginn 21. sept. birtist í
brennidepli Þjóðviljans grein eftir
Ragnar Karlsson blaðamann er
fjallaði um sérkennslumál í
Reykjavík.
Kjaminn í grein þessari var
lýsing á þeim alvarlegu erfiðleik-
um sem skólar í Reykjavík standa
frammi fyrir í sérkennslumálum
margra nemenda sinna. Fram
kom í greininni að 17- 18% nem-
enda þurfa á sérkennslu að halda,
vegna margvíslegra erfiðleika,
bæði námslega, félagslega og til-
finningalega. Sérstaða Reykja-
víkur, sem vaxandi stórborgar
með þeim félagslega vanda sem
því fylgir, var dregin fram í stuttu
máli.
Grein þessi verður síðan Guð-
mundi Inga Leifssyni, fræðslu-
stjóra á Norðurlandi vestra, tilefni
til vægast sagt undarlegrar rit-
smíðar í Þjóðviljanum 29. sept. sl.
Grein hans ber þess öll merki að
hún er skrifúð af vanstillingu. Þar
eru þung orð látin falla, sem betur
hefðu verið ósögð. Það sorglega
er, að greinin er byggð á misskiln-
ingi. Þó svo að sérkennsluvandi
Reykjavíkur sé dreginn fram í
blaðagrein, þá er svo langt því frá
að verið sé að „níða niður skó-
inn“ af Guðmundi Inga eða ein-
hveijum öðrum. Slíkum ásökun-
um vísa ég alfarið á bug sem
hveiju öðru asnasparki.
Við smíði nýrrar sérkennslu-
reglugerðar, er tók gildi nú 1. ág-
úst, lagði undirritaður ásamt öðr-
um áherslu á, að öll böm ættu rétt
á því að fá kennslu í sínum
heimaskóla, ef þess væri nokkur
kostur. Slíkt er auðvitað ekki gert
nema með markvissu þróunar-
starfi í hveiju fræðsluumdæmi
fyrir sig, þar sem tekið er á öllum
þáttum sérkennslunnar, ytra
skipulagi, menntun og gæðum
þeirrar sérkennslu sem veitt er.
Aldrei datt nokkrum okkar, sem
unnum að reglugerðinni, til hugar
að hægt væri að hrinda þessum
hugmyndum í framkvæmd án
þess að það kostaði aukin útgjöld
ríkisins til allra fræðsluum-
Arthur Morthens skrifar
dæmanna. Nauðsynlegt væri að
efla hvert fræðsluumdæmi sem
best til að leysa sinn sérkennslu-
vanda heima í héraði. Þessa af-
stöðu mína hefur Guðmundur
Ingi vitað lengi, enda hef ég
hvergi legið á henni, hvorki í
ræðu né riti. Vitandi þessa afstöðu
mína eru viðbrögð hans við um-
mælum mínum mér með öllu
óskiljanleg.
Sérkennsla
Grunnskólinn er fyrir öll böm
og unglinga á skólaskyldualdri og
skal leitast við að haga störfum
sínum í sem fyllstu samræmi við
eðli og þarfir nemenda og stuðla
að alhliða þroska, heilbrigði og
menntun hvers og eins. „Nem-
endur skulu eiga kost á að stunda
nám i almennum gmnnskóla í
sínu skólahverfi“ segir í nýrri sér-
kennslureglugerð.
Þrátt fyrir slíka stefnumörkun
í grunnskólalögum, aðalnámskrá
og sérkennslureglugerð, er skól-
inn um margt vanbúinn að veita
nemendum sínum kennslu og
uppeldi við þeirra þroska og getu.
Nemendur em jafn misjafnir og
þeir em margir, þeir koma úr
mjög mismunandi umhverfi og
þurfa því mismunandi námstil-
boð. Almenna kennslan fullnægir
því ekki, miðað við ríkjandi að-
stæður, þörfum allra nemenda.
Sérkennslan er tæki sem
fræðsluyfirvöld og skólafólk not-
ar til að reyna að fullnægja
ákvæðum laga um kennslu við
hæfi hvers og eins. Sérkennslan
er því nánari útfærsla á mark-
miðsgrein grannskólalaga. Hér er
um sérhæfða kennslu að ræða
sem krefst aukinnar menntunar
kennara og mikillar fæmi í starfi.
Sérkennsiuþörf
Sérkennsluþörf ræðst af sam-
spili einstaklinga og umhverfis og
er háð viðhorfúm og aðstæðum í
hverju tilviki. Ytri aðstæður, að-
búnaður, staða heimilis, viðhorf
skóla, kennsluhættir, félagslegt
samspil í bekk, stærð bekkjar
ásamt líffræðilegum þáttum
skipta mestu.
Erlendar rannsóknir, t.d.
OMJ-rannsóknin norska og sér-
kennsluathugun danska mennta-
málaráðuneytisins frá mars 1988,
sýna að þörfin fyrir sérkennslu er
mjög mismunandi eftir landsvæð-
um. Sérkennslukönnun ffæðslu-
skrifstofu Reykjavíkur sýnir að
2400 nemendur þurfa sérkennslu
um lengri eða skemmri tíma, sem
em um 17-18% af heildaríjölda
nemenda. Upplausn fjölskyld-
unnar og langur vinnudagur for-
eldra hefur vitaskuld áhrif á upp-
eldisskilyrði bama um allt land.
Félagsleg vandamál hrannast upp
og aukin starfsemi félagsmála-
stofnana sýnir svo ekki verður um
villst að staða bama hér á landi er
verri en æskilegt er. Vitaskuld
hafa þessir þættir áhrif á skólast-
starfið. Alvarleg hegðunar- og til-
finningaleg vandamál nemenda
em meiri nú en áður að mati
margra kennara. Jafnframt hefur
vanlíðan fleíri bama í yngstu
bekkjum vakið athygli þeirra.
Stórir skólar og fjöl-
mennirbekkir
Vissulega em stórir og fjöl-
mennir skólar, eins og tíðkast hér
í Reykjavík, oftast erfiðari í
stjómun og skipulagi en litlir og
fámennir skólar. Ég vil þó taka
fram, til að fyrirbyggja allan mis-
skilning, að litlu og fámennu
skólamir eiga svo sannarlega við
sinn vanda að etja með sam-
kennslu, tíð kennaraskipti og oft-
ar en ekki réttindalausa kennara.
í Reykjavík em 13 skólar
með yfir 500 nemendur og þar af
em þrír með yfir þúsund nemend-
ur hver. Fjölmennir bekkir em
einkennandi fyrir skólastarf í
Reykjavík. I skólunum em að
meðaltali 22 nemendur í bekk og
em allt að 29 nemendur í einstök-
um bekkjum. Fjölmennir bekkir
hafa margvíslegan vanda í for
með sér fyrir kennara og nemend-
ur. T.d. má Ijóst vera að í flestum
tilvikum er erfiðara að sinna nem-
endum með sérþarfir í fjölmenn-
um bekkjum, heldur en í fámenn-
um bekkjum. Kennarasamband
Islands lítur á fækkun í bekkjum
sem eitt af framskilyrðum þess að
hægt sé að framkvæma markmið
gmnnskólalaga um kennslu við
hæfi allra bama. Þessir Qölmennu
bekkir gera vanda Reykjavíkur,
til að sinna öllum nemendum sín-
um, enn meiri en ella. Til saman-
burðar má benda á að skólaárið
1988-1989 vom 15 nemendur að
meðaltali í bekk á Norðurlandi
vestra. Af 21 skóla í því fræðslu-
umdæmi vom 13 skólar með 14
nemendur eða færri að meðaltali í
bekk. (Jón Torfi Jónsson, mars
1989.)
I dag em í Reykjavík 21 sér-
deild og athvörf fyrir nemendur
sem eiga við að glíma alvarlega
náms- eða félagslega örðugleika.
I þessum sérdeildum og athvörf-
um em nú 230 nemendur af2400.
Tekið skal fram að öll em þessi
úrræði yfirfull og komast mun
færri að en sótt er um fyrir. Þessi
sérúrræði taka nálægt 36% af sér-
kennslukvótanum.
Að lokum þetta: A undan-
fomum áratug hefúr komið til
stórfelld aukning á fjánnagni til
sérkennslunnar í gmnnskólum.
Þessi aukning hefur nánast öll
farið til að jafha þann óeðlilega
mun sem orðið hafði milli
Reykjavíkur og annarra fræðslu-
umdæma. Það er auðvitað gleði-
leg þróun og liður í að styrkja
jafnrétti til náms hér á landi. (Það
skal þó tekið fram að þeir em því
miður sorglega margir sem sjá of-
sjónum yfir því fjármagni sem
varið er til sérkennslumála.)
A sama tíma og þessi gleði-
lega þróun hefur átt sér stað, með
aukið fjármagn til sérkennslu ut-
an Reykjavíkur, hefúr hlutur
Reykjavíkur nánast staðið í stað í
fjöldamörg ár. Á þessum tíma
hefur orðið stórfelld aukning á
þörf fyrir sérkennslu í Reykjavik
og mál þyngst. Slíkt getur ekki
gengið lengur án þess að aukið
fjármagn komi til. Það er gleði-
legt að Guðmundur Ingi Leifsson
skuli lýsa því yfir að hann skilji
vanda Reykjavíkur. Slíkan banda-
mann er nú gott að eiga að bak-
hjarli þegar farið verður fram á
lausn á þeim mikla sérkennslu-
vanda sem kennarar hinna stóm
skóla og fjölmennu bekkja standa
frammi fyrir í Reykjavík.
Arthur Morthens er sérkennslu-
fulltrúi Fræðsluskrifstofu Reykja-
víkurumdæmis.
Sérkennslukönnun frœðsluskrifstofu
Reykjavíkur sýnir að 2400 nemendur þurfa
sérkennslu um lengri eða skemmri tíma, sem
eru um 17-18% afheildarfjölda
nemenda.
Sameining Þýskalands
3. október - daginn er skipt-
ingu Þýskalands lýkur - em tíma-
mót mikils hugarléttis, gleðitími.
Það finnst öllum þorra samlanda
minna, karla og kvenna.
Framhjá því skyldi ekki horft,
að uppi eru aðrar skoðanir. Ofáum
ungmennum i Vestur- Þýskalandi
gengur illa að sætta sig við til-
hugsunina um einingu (landsins).
Nokkrir - sem em ekki úr hópi
sístu samborgara okkar - óttast,
að lagt verði út á villigötu þjóð-
emishyggju. Ymsum íbúum Sam-
bandslýðveldisins er væntanlegur
kostnaður af sameiningunni
áhyggjuefni. Og í hinu fyrra Aust-
ur-Þýskalandi hefur margt manna
ekki reiknað með að þeirra biði
atvinnuleysi eða samfélagslegar
þrengingar.
Eg er þess fullviss, að innan
fárra ára verði allt þetta að baki
okkur. Hins vegar er ég ekki viss
um viðbrögð evrópskra granna
okkar og annarra vinríkja við til-
komu stórs Sambandslýðveldis.
Eðlisþungi Þýskalands í Evrópu
er á ný orðinn íhugunarefni. Spurt
er: Neyta Þjóðverjar efnahagslegs
og stjómmálalegs máttar síns
skynsamlega?
Mér finnst ekki undarlegt að
slíks skuli spurt. En ég vona að
þeir sem horfa til Þýskalands í
dag missi ekki sjónar á þrennu,
sem miklu varðar: Uppskipting
Þýskalands með hervaldi gat ekki
verið síðasta orð sögunnar. Hún
varð trautt talin trygging stöðug-
leika.
í öðm lagi, sú lýðræðisskipan,
sem á var komið í Þýskalandi fyr-
ir rétt liðlega 40 ámm á vestur-
svæðunum, hefur sannað að hún
stendur af sér áveður. Sú skipan
lýðræðis og vestrænnar frjáls-
hyggju verður nú yfirfærð á fyrr-
eftir Willy Brandt
verandi hemámssvæði Ráðstjóm-
arríkjanna í Þýskalandi.
I þriðja lagi er Þýskaland ekki
lengur þjóðriki af hinum gamla
toga. Þvert á móti er á því sam-
bandsskipan - og verður enn frek-
ar í framtíðinni. Þýskaland á þeg-
ar sess í Evrópu, ekki einvörð-
ungu að samningum, heldur líka í
meðvitund fólks. Þýskaland getur
nú orðið frumkvöðull að evr-
ópskri einingu, sem lengra gengi
því sem þegar hefur verið á kom-
ið í hinu evrópska samfélagi.
Þeir, sem enn ala með sér
áhyggjur, skyldu leiða hugann að
þeim ytri þáttum, sem stuðluðu að
því að 3. október rann upp. Á lög-
mæti vesturlandamæra Póllands
hefur nú skýlaust verið fallist.
Þýskaland verður áfram í Atlants-
hafsbandalaginu, en með minni
herafla. Afsal kjamorku-, líf-
fræði- og efnavopna er að áliti
Þjóðverja sjálfra heillaráð, en
ekki nauðarráð þeim til auðmýk-
ingar.
Sovéskur her verður kvaddur
á brott og um stærð vestræns her-
afla verður á kveðið í samningi.
Þetta myndar tilhlýðileg skilyrði
til uppsetningar friðarskipanar í
Evrópu. Það er meira en vænst
var fyrir ári. Fyrir tólf mánuðum
átti enginn von á að svo fljótt yrði
endi bundinn á skiptingu Þýska-
lands - ég veit, að mér a.m.k. kom
það ekki til hugar.
Vissulega dylst mér ekki, að
þessar breytingar hefðu ekki get-
að orðið í landi okkar án bylting-
anna í austurblokkinni fýrrver-
andi. Mér er líka ljóst, að ótrygg
staða mála í Ráðstjómarríkjunum
og um miðbik Austur-Evrópu get-
ur valdið okkur öllum talsverðum
vandamálum - ekki aðeins okkur
í Þýskalandi.
En jafnvel gegnt þessu bak-
sviði trúi ég því, að hið útvíkkaða
Sambandslýðveldi auki á stöðug-
leika. Þýskaland mun leggja af
mörkum til breytingarferla á skip-
an mála í Austur-Evrópu. Það
framlag má ekki og mun ekki
verða til þess, að þess gæti síður í
öðmm hlutum Evrópu. Við mun-
um heldur ekki láta okkur úr
minni líða, að heiminum öllum er
búin kvöð af gjánni á milli norð-
urs og suðurs.
Aukin alþjóðleg ábyrgð hvílir
nú á Þýskalandi og ég efa ekki, að
ÞJóðveijar taki henni vel. Þegar
ég horfi í kringum mig, sé ég enga
ástæðu til að ég fagni ekki því,
sem dagur þessi færir okkur: Lok
tímaskeiðs tilbúinnar uppskipt-
ingar.
(Þýtt úr Financial Times.)
Þriðjudagur 9.október 1990 ÞJÓÐVIUINN — SÍÐA 5