Þjóðviljinn - 10.10.1990, Page 5

ÞJOÐMAL
Már Guðmundsson
Sífellt
sannfærðari
um kostina
Már Guðmundsson hagfræð-
ingur, efnahagsráðgjafi Ólafs
Ragnars Grímssonar fjármála-
ráðherra, var frummæíandi um
álmálið hjá Alþýðubandalaginu
í Kópavogi í fyrrakvöld ásamt
Sigurbjörgu Gísladóttur efna-
verkfræðingi og ræðir einnig
um það ásamt Hjörleifi Gutt-
ormssyni alþingismanni á fundi
Alþýðubandalagsins í Reykja-
vík í kvöld.
- Þú gagnrýnir allharkalega
niðurstöður í trúnaðarskýrslu
ónefndra hagfræðinga um óhag-
kvœmni samninganna við Atlant-
sál.
- Það er erfitt að leggja mat á
skýrslu sem maður hefur ekki séð
enn þá. Öllum er ljóst að þessi
fjárfesting er áhættusöm eins og
allar meiri háttar atvinnuvegafjár-
festingar. Sjálfur hef ég reynt að
sloða alla þætti álmálsins með
gagnrýnum huga, en því meira
sem ég skoða það, þeim mun
vænlegri finnst mér þeir kostir
sem nú bjóðast. Hagnaður okkar
mundi felast í fjórum liðum, af
sköttum, af launagreiðslum í ál-
veri og störfum tengdum þvi,
vegna kaupa á innlendum aðföng-
um og vegna orkusölunnar.
Ahættuþættimir tengjast fyrst
og fremst orkusölunni. Hins veg-
ar era sterk rök fyrir því að álverð
muni haldast og að minnsta kosti
vera nálægt söguiegu meðaltali
sl. 30 ár og jafnvel hækka.
Jafnvel þótt raunvextir verði
5,5%, sem ég tel of hátt mat sem
líklegt meðaltal á 25-35 áram, og
jafnvel þótt álverð reynist allt að
10% lægra en spáð er, þá verður
hagnaður af orkusölunni sam-
kvæmt samningsdrögunum. En
það þarf að fara gegnum allt mál-
ið með vönduðum hætti, því þetta
er ein mikilvægasta ákvörðun
sem þjóðin hefur staðið frammi
fyrir í fjárfestingarmálum. Væn-
leg leið til að draga úr áhættunni
fyrir Landsvirkjun, ríkið og al-
menning, er að stofnað verði sér-
stakt hlutafélag
sem mundi
reisa orkuver-
in, en tryggi-
lega þarf að
ganga frá því
að það sé með
takmarkaðri á-
byrgð og hefði
eignir sínar
sem tryggingar
fyrir skuldbindingum, en ekki
ríkisábyrgð. Nýja fyrirtækið
þyrfti sjálft að annast lántökur er-
lendis til að byggja orkuverin, og
þá mundi reyna á mat alþjóðlegra
sérfræðinga á hagkvæmni alls
málsins.
Hugsanleg þyngri lánskjör
yrðu þá tryggingariðgjaldið sem
við greiðum til að losna við á-
hættuna af álverðstengingunni.
Þetta er sama leið og Atlantsál-
fyrirtækið ætlar sjálft að fara,
mynda hér hlutafélag og taka á-
hættulán sem bera ekki meiri á-
byrgðir en nemur hlutafé og eign-
um fýrirtækisins. Með þessum
hætti mætti búa þannig um hnút-
ana að íslenska þjóðin gæti notið
arðsins af þessum ffamkvæmd-
um, en þyrfti ekki að bera allar
klyfjamar, ef allt færi á versta
veg.
Sigurión Pétursson
Fjórða lægsta
orkuverð
íheimi
Sigurjóni Péturssyni, borgar-
fuiltrúa í Reykjavík og stjórn-
armanni í Landsvirkjun, líst
illa á hugmyndir um nýtt orku-
sölufyrirtæki og hann telur
samningsdrögin við Atlantsál
afleit. Hann vitnar í nákvæmar
tölur Landsvirkjunar frá öðr-
um löndum, en Halldór Jón-
atansson forstjóri Landsvirkj-
unar kannst ekki við að þekkja
þær.
I Sjónvarpsfréttum í gær-
ALMALIÐ
kvöldi sagðist Siguijón hafa gögn
undir höndum um orkuverð til ál-
vera, sem sýndu að samnings-
drögin við Atlantsál fælu í sér
fjórða lægsta orkuverð í heimin-
um 1990, og annað lægsta verð á
Vesturlöndum, aðeins Isal-samn-
ingurinn væri lægri. Gólf og þak
væra langtum hærri en hér er ráð-
gert, afsláttartímabilið væri
lengra í Atlantsál-samningnum
en annars staðar, og að tengingin
við álverð ætti að standa þangað
til álverð risi veralega á ný, skv.
spám. Og annars staðar væri
orkuverð 20% af álverði, en væri
16% í okkar samningsdrögum.
Halldór Jónatansson tjáði Sjón-
varpinu, að hann gæti ekki tjáð
sig um þær tölur sem Sigurjón
nefhdi í einstökum samningum
fyrirtækja í Kanada, á Ítalíu og
víðar, þekkti þær ekki, enda væra
þær yfirleitt viðskipta- eða ríkis-
leyndarmál. Sigurjón Pétursson
tjáði Þjóðviljanum hins vegar í
gærkvöldi að þessar tölur heföi
hann úr gögnum Landsvirkjunar.
- Til þess að stofna nýtt orku-
sölufyrirtæki vegna Atlantsáls
þyrfti miklu meiri lántökur en
ella, segir Sigurjón, því nú er gert
ráð fyrir því að Landsvirkjun
leggi fram hlut af sínu eignarfé.
Nýja fyrirtækið mundi þurfa að
taka yfir Blönduvirkjun, upp á
12,5 miljarð. Annað væri eigna-
upptaka. Þessi hugmynd er i raun
gamla fossasölustefnan endurbor-
in.
Vissulega era dæmi um það
annars staðar við stóriðjufram-
kvæmdir, að erlendir aðilar byggi
og reki orkuverin og afhendi þau
síðan heimamönnum í lok samn-
ingstímans. Þetta er ekki aðlað-
andi fyrir okkur, en hentar þróun-
arríkjum sem
ekki kunna fót-
um sínum for-
ráð. Eftir að hafa
séð drögin að
orkusamningn-
um við Atlantsál
má reyndar líkja
okkur við þróun-
arríki. Ef Lands-
virkjun treystir
sér ekki til að ganga að núverandi
drögum, þá er vonlaust að nýtt
fyrirtæki geti það. Og það er fá-
ránleg hugmynd að við séum laus
allra mála, ef nýtt orkusölufyrir-
tæki fer á hausinn. Þá yfirtaka er-
lendir aðilar orkumarkaðinn og
við verðum þeim háðir.
Halldór Jónatansson
Erfittí
framkvæmd
Halldór Jónatansson, forstjóri
Landsvirkjunar, gerir margar
athugasemdir við „hagfræð-
ingaskýrsluna” sem Sjónvarpið
sagði frá á sunnudagskvöld og
er efins um að hugmyndin um
nýtt orkusölufyrirtæki sé raun-
hæf.
- Stærstu annmarkamir era að
nýtt orkusölufyrirtæki heföi ekki
sama lánstraust og Landsvirkjun,
vegna sterkrar fjárhagsstöðu
hennar, og fengi því ekki jafnhag-
kvæm lán, og ennffemur að það
heföi ekki sama aðgang að vara-
aflsvirkjunum og við. Oiyggið er
meira í samtengdu neti okkar.
Með virkjanaáætlun okkar eram
við heldur ekki bara að virkja fyr-
ir Atlantsál, heldur almenna
markaðinn líka. Oneitanlega væri
það samt heppilegt markmið að
skilja á milli sölu til hans og stór-
iðjunnar. En það era til leiðir til
þess að hindra að verð til hennar
mengaðist yfir á almenna mark-
aðinn.
- Hagfræðingaskýrslan sem
Sjónvarpið vitnaði í er röng í
mörgum atriðum. Söluverð mið-
að við 25 ár yrði 18 mills en ekki
17. Álverðsspáin er varkár, gerð
af virtum sérfræðingum og miðar
við að álverð verði ekki hærra en
að meðaltali sl. 20 ár, þótt líkur
séu á að það fari hækkandi. Nýt-
ing ísal hefur reynst 97% sl. 5 ár
og Alumax-verksmiðjan í Mount
Holy hefur haft 100% nýtingu frá
upphafi. Á tímum hás álverðs era
öll álver rekin á fullu. ísland not-
ar einna stystan afskriftartíma
virkjana í heiminum, 40 ár, víða
er hann 50-60 ár. Raunvextir af
lánum Landsvirkjunar hafa verið
3,6% að meðaltali sl. 20 ár og
raunvextir á öllum skuldum þjóð-
arinnar 1,7% sl. 30 ár. 5,5% raun-
vextir sem við notum í útreikn-
ingum era í hærra lagi og fela í
sér varúðarálag. Atlantal greiðir
fyrir umframorkuna sem fyrirséð
er í Blönduvirkjun, þvi hún er
inni í útreikningum okkar um 18-
18,3 mills meðalverðið í 25-35 ár.
Atlantal er ekki að ræna okkur
vænlegustu virkjunarkostunum,
því þess er gætt að orkuverðið
sem almenningur býr við á samn-
ingstímanum miðist við hagstæð-
ustu virkjunarröð sem völ er á
fýrir almennan markað eingöngu.
Loks hafa kostnaðaráætlanir
Landsvirkjunar staðist, því í þeim
er innifalið 14-20% varúðarálag.
Ástæða er til að ítreka vegna
misskilnings, að aðeins 1% líkur
era samkvæmt líkindareikningum
á þvi að arðsemi eiginfjár verði
neikvæð með orkusamningnum
við Atlantsál. Hins vegar era lík-
umar á að arðsemi eiginfjár verði
meiri en 5% metnar 73%. Það
þýðir að 27% líkur era á að við
fengjum minna en 5% arð miðað
við það að við heföum sama íjár-
magn á 5% raunvöxtum í banka.
Álsamningurinn hefur mikið
þjóðhagslegt gildi og mesta á-
hætta okkar núna er að gera ekk-
ert. ÓHT
HM - einvígið í New York
Kasparov teflir ekki undir sovéska fánanum
Kasparov og Karpov hafa teflt 130 skákir, staðan 66:64 þeim fyrr-
nefnda í vil.
Að loknum fjórum heimsmeistara-
einvígjum og nokkrum skákum öðr-
um samtals 130 viðureignum eru þeir
loksins staddir á Manhattan eyju
Garri Kasparov og Anatoly Karpov
og halda áfram við sitt kalda strið sem
hófst fyrir alvöru í Moskvuborg
haustið 1984. Og stórkarlalegar yfir-
lýsingar eru ekki sparaðar: „Það er
kominn tími til að ég gangi frá honum
í eitt skipti fyrir öll,“ sagði glað-
hlakkalegur heimsmeistari í sjón-
varpsviðtali eigi alls fyrir löngu og
bætti því við að hann fyndi blóðlykt.
„Sé hann velkominn,“ svaraði Karp-
ov drjúgur með sig að vanda. Hann er
ekki maður orða en hefur orðið að
svara ásökunum um að reyna að múta
aðstoðarmönnum Kasparovs, lyfja-
notkun og misbeitingu pólitískra áh-
rifa.
Einvíginu verður tvískipt. Fyrri
hlutinn fer fram í New York og seinni
hlutinn í Lyon í Frakklandi þar sem
heimsmeistarinn verður krýndur.
Skiptingin hefur verið ákveðin þann-
ig að nái annar 6Vi vinning í færri en
12 skákum mun einvígið flytjast til
Lyon. Þannig er ekki loku fyrir það
skotið að aðeins fari fram tíu eða
ellefu skákir í New York.
Einvígið var sett við hátíðlega at-
höfn í hinu sögufræga Waldorf Ástor-
ia hóteli og þar var dregið um liti og sá
David Dinkins borgarstjóri í New
York um þá athöfn að hluta. Það kom
í hlut Karpovs að stýra hvítu mönnum
en það hefur verið hlutskipti hans í
öllum fyrstu skákum fyrri einvígja að
öðru einvíginu undanskildu.
Kl. 22 að íslenskum tíma sl. mánu-
dagskvöld settust þeir svo að tafli í
Hudson leikhúsinu sem er á 44.
stræti. Kasparov gaf atburðinum há-
pólitfska merkingu með því að neita
að tefla undir sovéska fánanum, held-
ur kaus þann rússneska og vildi þann-
ig undirstrika óbeit sína á sovéska
kommúnistaflokknum.
Verðlaunaféð sem lagt er í þennan
atburð nemur 3 miljónum bandaríkj-
adala (tæplega 180 miljónir ísl.) en
lítill hluti þeirrar upphæðar rennur til
alþjóðaskáksambandsins FIDE og
GMA, samtaka stórmeistara. Þetta
er hæsta upphæð sem keppt hefur
verið um í skáksögunni en árið 1975
buðust Filippseyingar til þess að
borga 5 miljónir bandaríkjadala fyrir
einvígi Fischers og Spasskís en Fisc-
her reyndist ófáanlegur að taflborð-
inu. Hefur sáralítið til þess glataða
sonar New York-borgar spurst.
Svo við snúum okkur að skiákinni
þá beitti Kasparov kóngsindverskri
vörn sem sáralítið hefur sést í einvígj-
um um heimsmeistaratitilinn. Hann
jafnaði taflið örugglega og virtist vera
að ná yfirhöndinni er Karpov tókst
með nokkrum nákvæmum leikjum að
veikja peðastöðu hans drottningar-
megin. Sérfræðingar í skáksalnum
gengu meira að segja svo langt að
halda því fram að ÍCasparov væri í
taphættu, en hann reiknaði dæmið
allt til enda, lét peð af hendi um
stundarsakir en náði því aftur með
þvingaðri leikjaröð.
1. einvígisskák:
Anatoly Karpov - Garrí Kasparov
Kóngsindversk vörn
1. d4
(Karpov lék fyrsta leiknum umsvifa-
laust.)
1. .. Rf6
2. c4 g6
3. Rc3 Bg7
(Kasparov ætlar sýnilega að gera
kóngsindversku vörnina að aðalvopni
sínu í þessu einvígi. Hann beitti
Grúnfelds vörn, sem kemur upp eftir
3. .. d5, í þriðja og fjórða einvígi en
þau voru háð í London/Leningrad og
Sevilla á Spáni.)
4. e4 d6
5. D
(Karpov velur Samisch-afbrigðið úr
fjölmörgum leiðum. Það hefur
löngum verið talið eitt besta vopn
hvíts gegn kóngsindverskri vörn.)
5. .. 0-0
6. Be3 c6
(Kasparov hefur margoft mætt
Samisch-afbrigði og er íslenskum
skákunnendum í fersku minni hin
glæsilega sigurskák hans yfir Jan Tim-
man á heimsbikarmóti Stöðvar 2.
Hann hefur hins vegar aldrei valið
þessa áætlun sem byggist á peðaárás á
drottningarvæng.)
7. Bd3 a6
8. Rge2 b5
9. 0-0 Rbd7
10. Hcl e5
11. a3 exd4
12. Rxd4 Bb7
13. cxb5 cxb5!
(Karpov hefur tcflt byrjunina var-
færnislega eins og hans er von og vísa
og svartur á við enga erfiðleika að
etja eftir byrjunina.)
14. Hel Re5
15. Bfl He8
16. Bf2 d5
(Langnærtækasti leikurinn. Svartur
hefur jafnað taflið fyllilega og senni-
lega gott betur.)
17. exd5 Rxd5
18. Rxd5 Dxd5
19 a4!
(Með þessum leik setur hvítur skyndi-
lega pressu á drottningarvænginn.
Kasparov getur leikið 19. .. b4 sem
má svara með 20. Rb3! Til greina
kemur að leika 19. .. bxa4 með u.þ.b.
jafnri stöðu en Kasparov velur annað
framhald.)
19. .. Bh6!?
20. Hal
(Freistandi var 20. Hc7 en svartur á
svarið 20. .. Rc4 með betri stöðu.)
20. .. Rc4
21. axb5 axb5
22. Hxa8 Hxa8
23. Db3 Bc6
(Karpov hefur á lipurlegan hátt náð
að snúa taflinu dálítið við, en ekki
nóg. Hér kemur til greina að leika 24.
Rxcó en eftir 24. .. Dxc6 er jafntefli
líklegustu úrslitin. Hins vegar strand-
ar 24. Hdl á 24. .. Re3!)
a b c d e f g h
24. Bd3 Rd6!
25. Dxd5 BxdS
26. Rxb5
(Vinnur peð um stundarsakir, en
Kasparov hefur reiknað dæmið til
enda.)
26. .. RxbS
27. Bxb5 Bg7
28. b4 Bc3
29. Hdl Bb3
30. Hbl Ba2
- Jafntefli.
Næsta skák verður tefld í kvöld en
kapparnir tefla þrisvar í viku, þ.e. á
mánudögum, miðvikudögum og
föstudögum.
Helgi
Ólafsson
Miðvikudagur 10. október 1990 ÞJÓÐVILJINN—SÍÐA 5