Þjóðviljinn - 10.11.1990, Blaðsíða 5

Heimur batnandi fer
Já án gagnrýni og nei
án umhugsunar
Stjómmál á Islandi eru oftar en ekki
hneppt í fjötra ómerkilegrar þrætu um
efhahagsmál. Stundum hellast yfir þjóðina
löng tímabil þar sem stjómmálamenn hafa
ekkert að segja henni annað en hvemig
leysa skuli þetta eða hitt efnahagsvanda-
málið; í einn tíma verða vextir að hitamáli,
þrætur um halla á ríkissjóði taka við af
karpi um fastgengisstefnu og rifrildi um
viðskiptahalla og skuldir við útlönd þykja
sjálfsagt krydd í endalausar stælur um lög-
mál hins ftjálsa markaðar.
Hvort sem mönnum þykir það ljúft eða
leitt heíur markaðshyggjan náð mikilli út-
breiðslu, heilu kynslóðimar hugsa á nótum
hennar. Mörgum vinstri sinnum og sósíal-
istum gengur erfiðlega að fóta sig í þessum
nýja hugsunarhætti. Annars vegar fara þeir
sem halda að þeir hafi höndlað nýjan stór-
asannleik, þeir tengja markaðshyggjuna
við nýja alþjóðahyggju og segja: við eigum
að demba okkur út í slaginn, sameinast hin-
um stóm heildum þar sem frelsið ríkir. Hin
gömlu gildi em orðin úrelt, við lifiim í
heimi þar sem kaup og sala em í hásæti,
annað leysist af sjálfu sér. Ekki þarf að hafa
miklar áhyggjur af sósíalismanum, hann er
einfaldlega dauður. Þeir sem hæst tala á
þessum nótum halda því fram að ef Islend-
ingar helli sér ekki út í hina alþjóðlegu
markaðshringiðu af fullum þrótti sé þeim
beinlínis voðinn vís, þeirra hlutskipti verði
fátækt og ræfildómur með sultardropum á
nefi.
Á hinn bóginn em svo þeir sem segja:
Frelsi markaðarins er bara frelsi fyrir hina
ríku. Peningar em afl þeirra hluta sem þeir
auðugu ætla sér að koma í kring en það er
ævinlega hið sama, að sanka að sér meiri
auðæfum. Hinir snauðu verða snauðari og
hinir ríku ríkari. Þess vegna verðum við á
móti öllu því sem tengja má við markaðs-
hyggjuna.
Mönnum er auðvitað nokkur vorkunn
þegar þeir tapa áttum í umróti tímans og
hneigjast til að taka við án gagnrýni eða
segja nei án umhugsunar. Það er auðvitað
ekkert vit í að láta markaðsöflin ein ráða
ferðinni, en það er heldur ekki ástæða til að
snúa sér undan og segja að óathuguðu máli:
þetta er ekkert fyrir okkur. Og svo er það
hugmyndin um að sósíalisminn sé dauður,
hann hafi hrapað fyrir björg frá Evrópu
austur um til Kyrrahafs. Satt er það að
stjómkerfi þeirra landa sem kenndu sig við
sósíalismann er hmnið en gmndvallar-
hugsunin um félagslega ábyrgð, samhjálp
og samvinnu sem felst í hugmyndafræði
sósíalista er fjarri því dauð. Félagslegt ör-
yggisnet verður aldrei byggt upp af hinum
ftjálsa markaði og ennþá síður stefnir hann
að efnahagslegum jöfhuði.
Mestu eyðsluseggir
jarðarinnar
Eins og gefur að skilja em breytingam-
ar í Evrópu flestum ofarlega í huga þegar
um þetta er fjallað. Það blasir við hveijum
manni að vesturhluti álfunnar er að sam-
einast. Hugsunarháttur Evrópubúa er ör-
ugglega að breytast um leið. Enda þótt
hvatinn að breytingunum hafi upphaflega
komið frá stórauðvaldinu og í hönd fari
uppskemhátíð stórfyrirtækjanna með þeim
afleiðingum að raunvemlegt vald yfir Iífs-
kjömm þjóðanna þjappast á æ færri hend-
ur, þá er líka ýmislegt jákvætt á ferðinni.
Þannig er verkalýður Evrópu með vissum
hætti að sameinast, samtök launamanna
um alla álfuna bera nú saman bækur sínar á
annan hátt en áður og það kemur í Ijós að
nota má hagstæða þróun í einu landi til að
lyfta undir í öðru. Það er til að mynda lær-
dómsríkt fyrir íslendinga að átta sig á því
að félagsmálasáttmáli Evrópu tekur í
mörgum atriðum frarn íslenskri félags-
málalöggjöf, og við sem héldum að við
væmm best á því sviði eins og öðmm!
Þar sem áður var girðing og múr em að
komast á eðlileg landamæri í margvísleg-
um skilningi. Vestan megin em auðug iðn-
vædd ríki en handan landamæranna er iðn-
aður í molum, í báðum hlutunum býr að
mestu leyti vel menntað fólk. Lífskjara-
munurinn milli vel settrar miilistéttar í
Vestur- Evrópu og hins breiða fjölda aust-
an megin er mikill og það er hann sem
skiljanlega stingur í augu. Vandamálin sem
fylgja fátækt, félagslegu öryggisleysi og
atvinnuleysi em af sama toga og af þeim
vandamálum er meira en nóg, líka þar sem
ríkidæmið er mest.
Hvemig mál þróast í Austur-Evrópu er
auðvitað óljóst en margt bendir til að þjóð-
imar muni koma á hjá sér nýju hagkerfi,
ekki áfalla- eða átakalaust, en án vemlegra
blóðsúthellinga. Öðm máli gegnir um Sov-
étríkin. Þar hafa losnað úr læðingi kraftar
sem líklegast er að leiði til enn meiri bar-
daga og blóðfóma en hingað til. Því er
haldið fram að efnahagskerfið sé gersam-
lega komið að fótum ffarn, framleiðsla og
dreifing er í molum sem leiðir til versnandi
lífskjara samfara þjóðemis- og trúar-
bragðadeilum. Staðbundin átök geta auð-
veldlega leitt til meiriháttar styijaldar i
landinu og það er talandi tákn um þá
merkilegu mótsögn sem blasir við okkur
Vesturlandabúum að Gorbatsjof fékk frið-
arverðlaun Nóbels á sama tíma og óffiðar-
blikumar verða sífellt dekkri heima hjá
honum.
Framleiðslurisamir í vestri sjá nú fyrir
sér geysistóran markað í austri þar sem þeir
geta selt allt milli himins og jarðar. I þess-
ari afstöðu felst í rauninni ný ógn fyrir
heiminn. Vesturlandabúar eru mestu
eyðsluseggir jarðarinnar og ef allir sambýl-
ingar þeirra i heiminum höguðu sér eins,
væmm við búin að vera. Fari svo að þeir
breiði lifsstíl sinn austur um öll Sovétríkin,
að ekki sé nú talað um Kína og afganginn
af heiminum, þá verður vissulega mikið að
gera við að framleiða allt sem vantar, en
það verður heldur ekki lengi gert að klára
bæði hráefni og orku sem til þeirrar fram-
leiðslu og neyslu þarf.
Að
gefnu
tilef rii
Satterþað að
stjórnkerfi þeirra
landa sem kenndu
sig við sósíalismann
er hrunið
en
grundvallarhugsunin
um félagslega
ábyrgð, samhjálp og
samvinnu sem felst í
hugmyndafræði
sósíalista er fjarri
því dauð.
Skapandi pólitík
Að breiða neysluþjóðfélag Vesturlanda
um allan heiminn er ekki skapandi pólitík,
heldur hið gagnstæða. Tækifærið sem
Vesturlandabúar hafa er á hinn bóginn
ákaflega heillandi. Þeir ráða nú yfir tækni
og búa yfir þekkingu sem getur gert þeim
kleift að umskapa ekki einungis Evrópu
heldur stóran hluta heimsins á hvom veg-
inn sem er, til eyðingar eða björgunar. Velji
þeir leið björgunar með því að einbeita
kröflum sínum að betri umgengni við
heiminn, er ekki víst að ferðafélagamir,
Japanir og Bandaríkjamenn, rói með þeim.
Til að beina þróuninni á rétta braut, þar
sem saman fer félagslegt öryggisnet og
þolanleg skipting auðæfanna i heiminum,
þarf að halda fram gildum samhjálpar og
samstöðu, sem að sönnu em ekki ný af nál-
inni og ekki í tísku eins og sakir standa,
vegna þess að markaðsöflin hafa engum
slíkum skyldum að gegna.
Líkumar á því að komið verði á Evr-
ópsku efnahagssvæði fara minnkandi og
við tekur að ná samkomulagi við Evrópu-
bandalagið. Evrópa er orðin stærsti mark-
aður fyrir íslenska ffamleiðslu og tengslin
við Evrópu eiga að fara vaxandi, en á þeim
forsendum sem við setjum sjálf. Þannig
eigum við að aðlaga fjöldamargt í þjóðlíf-
inu að Evrópu, einfaldlega til þess að okk-
ur vegni betur, en við höfum enga þörf fýr-
ir að ganga í Evrópubandalagið. Islending-
ar verða ekki ömggir um að geta lifað líf-
inu hér á þann hátt sem þeir kjósa eða nýtt
auðlindimar á réttan hátt, nema því aðeins
að þeir ráði ferðinni í þeim efnum algerlega
sjálfir. Þannig verða þeir að hafa fyllsta
svigrúm til að geta snúið viðskiptum sínum
annað ef þau verða óhagstæð í Evrópu. Að
aðlaga ýmsa þætti þjóðlífsins að Evrópu
þýðir að við bjóðum upp á jafn góða
menntun, félagslegt þjónustukerfi okkar
verði að minnsta kosti jafn gott, ffarn-
leiðsluvörur okkar taki mið af kröfum sem
gerðar em í Evrópubandalaginu, við verð-
um með sambærilegar reglur og kröfur á
mörgum sviðum og svo ffamvegis. Þetta
verk verðum við að vinna af fyllsta mynd-
ugleik og i samræmi við okkar eigin þarfir.
Það er skapandi pólitík þar sem við ráðum
sjálfir framvindunni með eðlilegu tilliti til
þess sem er að gerast í umheiminum.
Islendingar era varla hálfur dropi í því
mikla hafi en þeir eiga alla möguleika á að
vera réttu megin á vogarskálinni og þeir
hafa miklum skyldum að gegna í samfélagi
þjóðanna. Þeir ráða yfir tiltölulega hreinu
landi og hafsvæði sem samanlagt er marg-
falt stærra en það svæði sem margar millj-
ónaþjóðir ráða yfir. Þeir eiga mikla orku í
landi og gríðarlegan mat í sjónum. Nýting
þessara auðlinda verður í framtíðinni mæli-
kvarði á það hvort landsmenn hafi rekið
skapandi pólitík, hafi tekið þátt í umsköpun
heimsins til batnaðar eða skemmt sér á
dansleiknum í Hruna.
hágé.
(ef rétt er á haldið)
Laugardagur 1ft nóvember 1990 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5