Þjóðviljinn - 27.11.1990, Qupperneq 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagri sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Lífeyris-
réttindi
Launamunur milli vinnandi fólks er afar milli á (slandi.
Af misháum launum greiðir fólk síðan í lífeyrissjóði til að
tryggja sér eftirlaun að starfsdegi loknum. Markmiðið er
að sjá til þess að vinnandi fólk fái eftirlaun í hlutfalli við
þær tekjur sem aflað var á meðan það var á vinnumark-
aði. Um þetta fyrirkomulag má deila, og heyrst hafa
raddir um að allt eftirlaunafólk ætti að fá sömu eftirlaun.
Þetta myndi væntanlega í aðalatriðum leiða til þess að
flestir eftirlaunaþegar hefðu svipaðar tekjur, kjaramis-
munurinn kæmi þá fram í mismunandi eignum sem
skapast hefðu af ævistarfinu. Ekki er líklegt að í bráð
verði þjóðarsátt um svo róttæka breytingu á eftirlauna-
kerfinu enda myndi hún hafa í för með sér margvíslega
röskun og breytingu á högum hinna betur settu.
Þrátt fyrir að ekki yrði gengið svo langt til tekjujöfnun-
ar sem hér hefur verið nefnt verður varla undan því vik-
ist til frambúðar að búa svo um hnúta lífeyriskerfis og al-
mannatrygginga að allir þegnar þjóðfélagsins geti
áhyggjulaust farið á eftirlaun í fyllingu tímans, og það
sem skiptir ekki minna máli: fái nokkurnveginn sambæri-
leg réttindi fyrir framlag sitt til lífeyrissjóðanna á meðan
það er á vinnumarkaði. Á hinu síðarnefnda er mikill mis-
brestur.
Eitt hróplegasta dæmið um þennan mismun er á milli
ófaglærðs launafólks annars vegar og hálaunaðra emb-
ættismanna hinsvegar, ekki síst stjórnmálamanna. Fyrir
greiðslur í lífeyrissjóði öðlast greiðandinn rétt til lífeyris
síðar, en samanlagðar greiðslur atvinnurekenda og
launþega nema yfirleitt 10% af launum. Fyrir hvert ár
sem ófaglærður verkamaður er á vinnumarkaði og
greiðir til lífeyrissjóðs fær hann rétt til 1,45% af launum í
eftirlaun, þingmaður fær 3,33% og ráðherra 6% fyrir
hvert ár sem hann hefur verið ráðherra. Þetta felur í sér
að eftir 12 ára greiðslu til lífeyrissjóðs á verkamaður rétt
á 17,4% af launum í eftirlaun, en þingmaður, sem jafn-
framt hefur verið ráðherra helminginn af tímanum, á rétt
á 76% af launum, en báðir hóparnir hafa greitt sama
hlutfall af launum til lífeyrissjóðs. Ofan á þetta bætist svo
sú staðreynd að lífeyrissjóður þingmannsins eða ráð-
herrans borgar ekki nema hluta af lífeyrinum, ríkissjóður
ábyrgist og greiðir mikinn hluta hans beint til eftirlauna-
þegans, iðgjaldið hrekkur með öðrum orðum hvergi
nærri til þess að standa undir þeim lífeyri sem sama ið-
gjald veitir rétt til.
í annan stað blasir við að lífeyrir er tvískattaður, fyrst
með því að skattar eru greiddir af þeim tekjum sem fara
í greiðslu lífeyrisiðgjaldsins þegar teknanna er aflað og
aftur þegar viðkomandi fer að fá greiddan lífeyri úr
sjóðnum. í þessu efni kemur enn að því máli sem nýlega
var hreyft í leiðara Þjóðviljans að tekjur af vöxtum eru
ekki skattlagðar eins og tekjur af vinnu. Mikill hluti þeirra
tekna sem lífeyrissjóðirnir hafa til að greiða lífeyrinn
fæst með ávöxtun þeirra í ríkisskuldabréfum eða á ann-
an sambærilegan hátt. Sjóðfélagi er því að taka út vexti
af því fé sem hann hefur sparað með því að greiða til
sjóðsins. Hefði hann sjálfur keypt ríkisskuldabréfin eða
ávaxtað fé sitt á sambærilegan hátt hefði hann engan
skatt greitt.
Hér hefur aðeins verið drepið á fáein atriði sem sýna
að þörf er á miklum lagfæringum á lífeyriskerfinu á
næstu árum ef það á að tryggja stærri og stærri eftir-
launahópum þolanleg lífskjör. Er þá geymt til betri tíma
að fjalla um þessa spurningu sem oft hefur heyrst und-
anfarin misseri: stefnir að óbreyttu í gjaldþrot lífeyris-
kerfisins? Og ef svo er, hvaða leiðir eru færartil að koma
í veg fyrir það og tryggja um leið sæmilegan lífskjara-
jöfnuð eldri kynslóðarinnar innbyrðis.
hágé.
Við höfum
staðið í orða-
hnippingum
við Morgun-
blaðið út af
bjartsýni og
hagvexti. A
föstudaginn
var þessari
þörfu iðju
haldið áfram í
Staksteinum
með því að
vitna í skýrsl-
ur um feikna-
lega mengun í
Austur-Evr-
ópu og var lát-
in uppi um
leið sú spá, að
markaðsbú-
skapur í þeim
löndum muni
bæði auka
hagvöxt og
umverfis-
vemd. Síðan
segir í Stak-
steinum:
„Gengur sú
skoðun þvert á
kenningar
vinstrisinna
hér á landi
sem síðast var
haldið fram í
forystugrein
Þjóðviljans í gær, að markaðsbú-
skapur og hagvöxtur stangist á
umhyggju fyrir umhverfmu“.
Óbomir eru ekki á
mancaði
Hér er rangt með farið. I umrædd-
um leiðara var eina ferðina enn
minnt á að það hefúr haft háska-
Ieg áhrif á náttúm og auðlindir að
hagvöxtur hefur hingað til verið
reiknaður út án þess að tekið sé
tillit til meðferðar viðkomandi
þjóðfélaga á mold, vatni, lofti og
gróðri. Því var svo fram haldið að
markaðsbúskapur leysti ekki
þennan vanda af sjálfu sér. Hér er
um að ræða svipuð viðhorf og
komu fram í viðtali, sem Þjóðvilj-
inn birti í síðasta helgarblaði við
bandaríska blaðamanninn og um-
hverfísmálasérfræðinginn Lloyd
Timberlake. En hann var einmitt
spurður að því, hvort ekki væri
hægt að virkja markaðslögmálin
til að hindra rányrkju. Svar hans
var á þá leið, að það mætti gera að
vissu marki, en „takmarkanir
markaðshyggjunnar sjást best á
því, að ókomnar kynslóðir eiga
ekki hlutdeild í þessum markaði“.
Það sem vantar
Sannleikurinn er vitanlega sá að
þegar einungis er að því keppt að
framleiða sem mest með sem
minnslum tilkostnaði í peningum
og takmarkið er hámarksgróði, þá
vantar í það kerfi þá kurteisi sem
stefnir að því sem kallað er „sjálf-
bær þróun“. En þar er átt við þró-
un sem ekki gengur á náttúruauð-
lindir jarðar með þeim hætti að
lífsskilyrði ófæddra kynslóða séu
skert. Þetta hefur margsinnis
sannast í sögu umhverfísvemdar-
umræðunnar allrar.
Rómantísk íhaldssemi!
Þegar hún fór af stað voru þeir
sem á vaðið riðu einatt taldir ut-
anveltubesefar, rómantískir sér-
vitringar sem hefðu andúð á fram-
P .
forum (svipaðar nafngiftir og
Morgunblaðsmenn hafa verið að
gefa „grænum“ íslenskum vinstri-
sinnum). Talsmenn „atvinnulífs-
ins“, þeas stórfyrirtækjanna, iðn-
aðarins, voru lengi hinir fúlustu.
Þeir sögðu að ef markaðsfjand-
samlegir
náttúruvemdarmenn hefðu sitt
fram mundi þurfa að loka svo og
svo mörgum fyrirtækjum, iðnað-
ur viðkomandi þjóðar yrði ekki
samkeppnisfær, tekið væri fyrir
hagvöxt, atvinnuleysi mundi
magnast.(Og það var hið síðast-
nefhda sem gerði ýmsa verklýðs-
sinna tvístígandi_ í umhverfis-
vemdarmálum.) I framhaldi af
þessu hafa víða um lönd farið
fram hatrömm upplýsingastríð,
þar sem þeir með „grænu“ hugs-
animar hafa reynt að finna högg-
stað á sjálfshóli iðnfyrirtækja,
sem reyna að sanna að hjá þeim
sé allt í besta umhverfisvemdar-
lagi.
Fólkið tókviðsér
Svo em það ekki markaðslögmál
sem slík, heldur sú staðreynd, að
það tekst að vekja almenning til
vaxandi skilnings á umhverfis-
vandanum sem fær t.d. iðnfyrir-
tækin og þá gróðafúsu til að
breyta um aðferð. Þeir verða varir
við að almenningur tekur (af
beiskri reynslu náttúrlega) æ
meira mark á hinu óhagsýna tali
umhverfisvemdarmanna. Og þá
komast þeir einnig að því, að það
getur borgað sig að sýna lit í um-
hverfismálum, gefa til þeirra mála
fé, hreinsa upp fúla pytti kringum
verksmiðjur, koma blómabeðum
ínn í auglýsingamar og svo fram-
vegis.
En vel á minnst: Þetta er oft mest
á yfirborðinu, partur af að skapa
sér jákvæða imynd. Um leið og
þau sömu fyrirtæki reyna að
draga sem mest lappimar þegar
komið er að dýrum mengunar-
vömum hjá þeim sjálfum. Ef þau
barasía ekki flytja mengunina til
einhvers fátæks þriðjaheims-
lands, þar sem neyð og atvinnu-
leysi em svo mikil, að enginn
þorir að gera mengunarvamakröf-
ur á hendur erlendum fjárfesting-
araðilum.
Dæmi Austur-Evrópu
Það er rétt hjá Staksteinum að
umhverfisvemdarmál em orðin
stórmál í stjómmálum Austur-
Evrópu. En einkavæðing og
markaðsbundið verðmyndunar-
kerfikoma því máli lítið við.
Þessi þróun tengist bæði háska-
legu ástandi á ýmsum svæðum og
svo blátt áfram málfrelsinu, lýð-
ræðinu. Aður þögguðu stjómvöld
í skjóli valdseinokunar og fjöl-
miðlaeinokunar niður í umhverf-
isvemdarmönnum, héldu upplýs-
ingum leyndum osfrv. Nú hafa
menn fengið málið og beita því
og ekki síst á þessu sviði. Það er
reyndar merkilegt til þess að vita,
að aðdragandi glasnost í Sovét-
ríkjunum var sá, að rithöfúndar
og vísindamenn rifu glufúr á rit-
skoðunina með ádrepum sínum
um glæpsamlegar framkvæmdir
sem valdið höfðu miklum spjöll-
um á náttúrunni.
Ekkert gerlst af sjálfu
ser
Hvorki stjómmálamenn í at-
kvæðaleit, ríkisskriffinnar í fram-
kvæmdaham né heldur kapítalísk-
ir forstjórar bregðast af sjálfsdáð-
um rétt við umhverfisvandanum.
Ef ekki er herjað á þá alla með
öflugri gagnrýni, með því að
virkja almenningsálitið, þá munu
þeir láta sér fátt um finnast (nema
gjalda málstaðnum einhverja
varaþjónustu öðru hvom). Þeir
munu hugsa um eigin hag til
skamms tíma: Syndaflóðið kemur
eftir minn dag, sagði Lúðvík
fimmtándi.
ÁB.
ÞJÓÐVIUINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvaemdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdls Ellertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Elias Mar (pr.), G. Pétur Matthíasson,
Garðar Guðjónsson, Guömundur Rúnar Heiðarsson,
Hildur Finnsdóttir(pr), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Ólafur Gislason, Sævar
Guðbjömsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristin Pétursdóttir.
Auglýsingastjórí: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigriður Sigurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir, Unnur Ágústsdóttir.
Útbreiöslu- og afgreiöslustjóri: Hrefna
Magnúsdóttir.
Afgreiösla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir,
Þorgerður Sigurðardóttir, Þórunn Aradóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiðsla, ritstjóm, auglýslngar:
Siðumúla 37, Rvík.
Sími: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð i lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblaö: 150 kr.
Áskriftarverö á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 27. nóvember 1990