Þjóðviljinn - 01.12.1990, Page 6

BÆKUR
Fróðleiksnáma úr Skagafjarðarhéruðum
Skagfirðingabók, 19. árg.
1990.
Nítjándi árgangur Skagfirð-
ingabókar, ársrits Sögufélags
Skagfirðinga, er kominn út þykk-
ur og fróðlegur sem endranær. Frá
því að ritið hóf göngu sína hefúr
þar birst mikið magn ritgerða og
frásöguþátta sem varða sögu og
mannlíf Skagafjarðarsveita og
mun óhætt að fúllyrða að sumt af
því efni teljist með því betra i hér-
aðssöguritun hér á landi.
Útgáfa héraðssögurita hefúr
víða verið ærið endaslepp. Svo
unnt megi vera að halda slíkri út-
gáfú úti árum saman án þess að úr
henni detti dampurinn þarf meira
að koma til en góður ásetningur.
Til verksins þurfa að veljast hæfir
menn og ekki er minna um vert að
stuðningur og áhugi sé tryggður
heima i héraði. Hvoru tveggja
hefúr Skagfirðingabók notið frá
fyrstu tíð.
Að þessu sinni hefur bókin að
geyma tíu greinar og frásöguþætti
eftir jafn marga höfunda. Að
venju skipa þar fræðilegar greinar
veglegan sess í bland við sagna-
fróðleik og minningaþætti.
Gísli Jónsson ritar þátt sem
nefnist„Nöfn Skagfirðinga 1703-
1845“. Þar skoðar og skýrir Gísli
nafngiftir Skagfirðinga skv.
manntölunum 1703, 1801 og
1845. Kemst höfundur að þeirri
niðurstöðu að nöfn Skagfirðinga
hafi að stærstum hluta verið af
germönskum uppruna þótt heldur
hafi tekið að halla undan fæti í
þeim efnum er kom ffarn á 19.
öldina og biblíuleg heiti og
„óþjóðlegar" nafngiftir færst í
vöxt. Höfundur gerir sér far um
að skýra sem best hann má merk-
ingu þeirra nafna sem tíðari voru í
Skagafirði en annars staðar á
landinu og er þar margt fróðlegt
tínt til. A stundum virðist þó sem
hann sé fúll ályktunarglaður og
hugi ekki nógsam-
lega að þvi að færa
rök fyrir máli sínu
s.s. um nafhliðinn
Finna og Finnur
sem Gísli vill
meina að sé af
lapplenskum upp-
runa ffernur en að
dreginn sé af sögn-
inni að finna eins
og einhverjir hafa
látið sér koma til
hugar. Þá gerir
Gisli heldur enga
tilraun til að skýra
hvers vegna ný
„tíska“ verður i
nafngiflum, né þá
athyglisverðu
staðreynd að tví-
nefni voru algeng-
ari í námunda við
Hofsós en annars
staðar í sýslunni.
Með greininni
eru birtar nokkrar
töflur um tíðni
nafna og er þar
margvíslegan fróð-
SKA(,II1U)1\(»VBÓK
Ri( Siigufélags Skagfirðiiigíi
19
1990
Verðlaunabækur:
Sjálfstætt framhald...
Það hefúr löngum tíðkast að
höfundur bamabóka fylgi ungum
söguhetjum sínum eftir á þroska-
brautinni með „sjálfstæðu fram-
haldi“ fyrstu bókanna um þær.
Þannig hélt Jóhanna Spyri áfram
að skrifa um Heiðu með góðum
árangri þar til hnátan í Ölpunum
var orðin amma. A hinn bóginn
hefur það tiðkast vestur í Holly-
wood að gjömýta vinsælar hetjur
með látlausri endursuðu, saman-
ber myndimar um hetjumar Roc-
ky og Rambó. Sé viðfangsefnið
rýrt i upphafi telst til undantekn-
inga að það öðlist aukið gildi með
sjálfstæðu framhaldi.
Tilefni hugleiðingarinnar hér
að ofan er útgáfa Vöku-Helgafells
á „sjálfstæðu framhaldi“ tveggja
bóka sem hafa hlotið íslensku
bamabókaverðlaunin. Áður hefúr
Kristín Steinsdóttir reyndar fylgt
sinni verðlaunuðu bók eftir. Að
þessu sinni kemur út bókin Emil,
Skundi og Gústi eftir fyrsta verð-
launahafann, Guðmund Ólafsson,
og Leitin að demantinum eina eft-
ir Heiði Baldursdóttur, sem hlaut
verðlaunin í fyrra.
Lítum fyrst á nýju söguna um
Emil og Skunda. Samanburður
við þá fyrri er óhjákvæmilegur,
því þar var á ferðinni eftirminni-
leg bók. Þar fylgdi lesandinn Em-
il eftir í vemleg og skiljanleg
átök. Að þessu sinni
segir frá Gústa, vini
Emils, sem á sér þung-
bært leyndarmál. Ekki
þótti mér nýja bókin
eins átakanleg og raun-
sönn og sú fyrri, ef til
vill vegna þess að les-
andinn fær ekki að lifa
sig inn i átökin, heldur
er honum (og Emil)
sagt frá þeim eftir á.
Þrátt fyrir þennan veik-
leika er heilmargt sem
gleður, ekki síst önnur
þungamiðja frásagnar-
innar, uppfærslan á
leikverki Gústa, svo og
ágætar lýsingar á heim-
ilishögum og fjöl-
skyldulífi beggja félag-
anna. Frásögnin er
krydduð græskulausri
kímni sem léttir heil-
mikið á henni. Þessi
bók kallar eiginlega á
framhald, því höfundur
kýs að .Skilja eftir ýmsa
enda ófrágengna í sögulok. Mað-
ur bíður bara eftir Emil, Skunda
og Gústa og...?
Víkur sögunni til sjálfstæðs
ffamhalds Álagadalsins ffá því í
fýrra. Sú bók þykir mér síst verð-
launabóka í þessum flokki, og
kemur þar margt til. Fantasían er
vandmeðfarið form. Henni verður
ekki beitt svo vel sé nema kjöl-
festan sé góð, forsendur hennar
vandlega grundaðar. Annars
breytist hún í marklausan ratleik
sem stendur að baki fjölda fantas-
íuleikjaforrita sem nú eru fáanleg.
Þar fær neytandinn þó að vera
þátttakandi! Svo er ekki í bókum
Heiðar, þar sem leikreglur virðast
nánast ákveðnar á leiðinni frá A
til B. Ekki nægir að sagan fjalli
um „baráttu góðs og ills“ eins og
segir á bókarkápu. Þau hugtök eru
of almenns eðlis, að ekki sé
minnst á þegar þau renna saman í
eitt eins og hér gerist. Fantasíuna
verður að undirbyggja, hún verð-
ur að hvíla á veigameiri stoðum
en hér er til að dreifa. Samt er
Leitin að demantinum eina að
mínu viti betri en fyrri bókin,
þrátt fyrir allt. Frásögnin er tals-
vert heilsteyptari og málfar sýnu
betra. Reyndar þótti mér
skemmtilegast að lesa um við-
skipti Krúsu við vinkonu sína og
nýju stelpuna, en þau áttu sér stað
í hversdagsleikanum. Hann getur
líka verið skemmtilegt yrkisefhi.
Sem áður eru bækur í þessum
flokki í skemmtilegu, handhægu
broti, með góðu letri og greinilega
vandlega prófarkalesnar. Bæk-
umar sem hér voru til umræðu eru
ekki myndskreyttar, en hefðu að
ósekju mátt vera það. Hvað um
það, þetta er finn bókaflokkur!
leik að hafa. En heldur em þessar
töflur tafsamur lestur og hefði að
ósekju mátt matreiða þær með
öðmm hætti til að gera lesendum
samanburðinn auðveldari.
Már Jónsson gerir skagfirska
hórkarla og bamsmæður þeirra á
fyrri hluta 19. aldar að athugunar-
efni í fróðlegri grein.
Már hefúr um nokkurt skeið
fengist við rannsóknir á ástum ut-
an hjónabands frá 1550-1850 og
er þessi ritgerð væntanlega meið-
ur af því verkefni. Már tilfærir
ýmis dæmi úr frumheimildum um
stapp hórkarla, en svo nefnir hann
þá menn sem tóku fram hjá eigin-
konum sínum, við yfirvöld út af
syndsamlegu atferði sínu. Niður-
staða Más er sú að yfirvöld heima
í héraði hafi gjaman séð í gegnum
fíngur við sveitunga sína þótt
hrasað hafi á þröngum vegi
dyggðarinnar. Við öðm hafi vart
verið að búast þegar alsiða var að
yngri karlar gengu að eiga sér
mun eldri konur sem jafnvel vom
lagstar í kör áður en hjónabands-
sælan var úti. Öðm máli gegndi
um konungsvaldið og æðri emb-
ættismenn sem héldu dauðahaldi í
aldagömul lög og reglur.
I grein sem nefnist „Upp-
vakningur í kirkjugarði?" segir
Guðrún S. Magnúsdóttir frá því
hvemig munnleg geymd um-
breytir raunvemlegum atburði á
skömmum tíma í þjóðsögu.
Fjórða fræðilega þáttjnn í rit-
inu ritar Siguijón Páll ísaksson
um legstein Vigfúsar Schevings
sýslumanns Skagfirðinga í Við-
eyjarkirkjugarði. Fléttar höfúndur
ýmsan fróðleik saman við frásögn
sína.
Skagfirðingar hafa löngum átt
margt dánumanna í klerkastétt.
Magnús H. Gíslason gerir einn
slíkan að umtalsefni, - séra Láms
Amórsson á Miklabæ. Stiklar
Magnús þar á stóm í lífshlaupi
Lámsar og dregur upp sannverð-
uga mynd af honum sem kenni-
manni og stórbrotinni persónu.
Þátturinn er fjörlega ritaður eins
og Magnúsar er vísa. Að skað-
lausu hefði Magnús mátt vera
ódeigari við flytja lesendum ein-
hveijar af þeim græskulausu
sögnum sem af Lámsi gengu þeg-
ar í lifanda lífi. Virðing Magnúsar
fyrir minningu Lámsar hefði ekki
sett niður fyrir það.
Þá em einnig í bókinni fjórir
frásögu- og minngarþættir. Em
þeir allir ágætlega fallnir til að
veita lesendum innsýn inn i
hversdagslegt amstur manna á
fyrri tímum. Að síðustu skal getjð
þáttar Sölva Sveinssonar „Úr
gömlum blöðum III“, en þar tínir
Sölvi saman ýmis tíðindi úr
Skagafirði sem getið var um í
blöðum laust fyrir síðustu alda-
skipti. -rk
Þríhymingur á
þríhyrning ofan
Carol Clewlow:
Leiðbeiningar fyrir konur
um framhjáhald.
Sverrir Hóimarsson þýddi.
Iðunn 1990.
Viðfangsefnið kemur ræki-
lega ffarn í heiti bókarinnar. Hún
segir af fjómm vinkonum, fijáls-
um miðstéttarkonum á fertugs-
aldri, sem allar hafa flækt sig illi-
lega í ástarinnar sterka silkinet.
Og hvemig greiðist úr því? Jo
heldur við giftan þingmann en
losar sig við hann vegna þess að
hún hyggur sjálf á frama í pólitík.
Helen hefúr hent út eiginmannin-
um og bíður eftir því að giftur ást-
maður fari frá konu sinni og til
hennar (sem hann gerir ekki).
Jennifer, hún tekur aftur á móti
sinn ástmann frá elju sinni og læt-
ur hann gíftast sér. Rose, sem sög-
una segir, tekur upp ástarsamband
við bókmenntakennara sinn Paul
(það er mikið um bókmenntanám
í samtímasögum!) og elskar hann
svo mikið að hann missir fljótt
áhugann. Þannig er nú það.
Konumar em sífellt að ræða
málin og það koma fram mismun-
andi kenningar um það, hvers
vegna þær standi í slíkum sam-
böndum. Ein kenningin er sú, að
þær vilji þjást, vilji ófijálsa ást-
menn „til að valda okkur kvölum
svo hreinum og ljúfum og þókn-
anlegum að þær veita unað um
leið“. Önnur kenningin er sú, að
giftu mennimir séu (þegar hér er
komið aldri) skástu eintökin af
karlpeningi, þeir einhleypu skelf-
ing hallærislegir.
Hvemig sem það er: hér er
ekki beinlínis verið að leita að
sökudólgum, skipta hlutverkum
milli kynja með einfoldum hætti:
hér em fómarlömbin (konumar)
þama úlfamir (karlamir). Það er
margt laglega orðað og athugað í
sögunni, ekki síst kemur ágætlega
ffam þversögnin í Rose sjálfri,
sögukonunni. En hún er í senn á
móti framhjáhöldum (vill ekki
valda annarri konu sársauka) og
með þeim í reynd, þegar þær
stundir koma að ástin breytir
heiminum. Það er líka rakið af ör-
yggi hvemig þráðurinn milli
þeirra Rose og Pauls raknar og
slitnar - og breytist í efhi í skáld-
sögu!
Sagan er um margt skynsam-
leg athugun á siðum okkar tíma,
þegar sársaukinn dugar ekki i
tragedíu og gleðin varla i lofsögn
og allt er skilgreint fram og aftur,
aftur og ffam. Þýðing Sverris
Hólmarssonar er prýðilega læsi-
leg. ÁB.
Carol Clewlow
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 1. desember 1990