Þjóðviljinn - 01.12.1990, Page 9

Miðbær Neskaupstaðar á stríðsárunum. Næst er hús PAN, Pöntunarfé-
lags alþýðu Neskaupstað. Sósfalistar réðu PAN frá þvf á sögulegum að-
alfundi félagsins árið 1939 þangað til félagið var lagt niður árið 1960.
Á bak við PAN er hús Kaupfélagsins Fram og ofan við það Gúttó, sam-
komuhús góðtemplara. Ungir kommúnistar leigðu herbergi f húsinu sem
nefnt var Rauða stofa. Lengst til hægri, á hafnarbakkanum, er svokallað
Bæjarhús sem Hinar sameinuðu fslensku verslanir áttu á sinni tfð. Hús-
ið hinu megin götunnar er Sómastaðir, en þar voru bæjarskrifstofumar í
Neskaupstaö um árabil. Gúttó, Pan og Sómastaðir eru nú öli horfin.
(Ljósmynd: Björn Björnsson)
Þeir voru bæjarstjórar f Neskaupstað, en eru nú báðir látnir. Karl Karls-
son t.v. var bæjarstjóri 1938 -1939, en Bjarni Þórðarson varð bæjarstjóri
árið 1950 og gegndi starfinu óslitiö á þriðja áratug.
þýðu, Sósíalistaflokksins hófst
24. október 1938. Af hálfii Norð-
firðinga sátu þingið Alfons
Pálmason, Páll Sigurðsson, Ing-
ólfur Sigfusson, sem kjömir
höffðu verið til setu á þingi ASI og
Ásmundur Jakobsson og Bjami
Þórðarson ffá Kommúnista-
deildinni.
Þeir sem sátu þing Alþýðu-
sambandsins gerðu grein fyrir
störfum sínum á félagsfundi i
Verklýðsfélaginu 22. nóvember.
Margir tóku til máls. Alþýðu-
flokksmenn voru mjög óánægðir
og gagnrýndu stjóm félagsins
harðlega. Jóhannes Stéfánsson,
formaður félagsins, lagði fram til-
lögu í nokkrum Iiðum þar sem
lýst var stuðningi við gerðir þing-
fiilltrúanna, mótmælt breytingum
á lögum sambandsins og skorað á
Verkamannafélagið Dagsbrún að
beita sér fyrir stofnun nýs verka-
lýðssambands. Þá lagði Jóhannes
til að fúndurinn fordæmdi þá sem
gerðust svo ósvífnir að hvetja til
sundrungar verkalýðssamtakanna
með því að kljúfa Verklýðsfélag-
ið.
Fundarstjóri ákvað, að
beiðni Ólafs Magnússonar og
jleiri, að bera upp hvem lið
ályktunarinnar fyrir sig. Þegar
atkvœðagreiðslan var að hefjast
fór allt i upplausn. Eyþór Þórð-
arson bæjarstjóri, sem jafnframt
var félagsmaður, mótmælti at-
kvœðagreiðslunni og sagði fund-
arstjóra ekki hafa vit á að stjóma
henni. Varð uppi fótur og fit, há-
reysti og hark. Fundar- stjóri bað
menn að taka lífinu með ró, en
allt kom fyrir ekki. Fundarmenn
ruku á fætur og kallaði hver upp í
annan.
Nú var allt komið í uppnám
og sagði fundarstjóri fundi slitið,
en bað lögreglustjórann og lög-
regluþjóninn, sem voru meðal
fundarmanna, að segja fólki að
fara út. Gerðu þeir það og
reyndu ásamt mörgum öðrum
fundarmönnum að stilla þœr æs-
ingar i salnum, sem nú voru mikl-
ar, vegna þess að fundinum var
hleypt upp með frammiköllum og
afskiptasemi um atkvæðagreiðsl-
una.
Leið nokkur stund, þar til
tókst að fá alltfólkið út úr salnum
og honum var lokað. Urðu stymp-
ingar nokkrar og háreysti úti fyr-
ir fundarstaðnum, eftir að menn
komu út.
Kl. tœplega 24 héldu menn
heim til sin, en fundinn sátu á
þriðja hundrað manns.
segir í fundargerð ffá fúndinum.
Stjómin boðaði til allsherjar at-
kvæðagreiðslu um tillöguna sem
ekki fékkst afgreidd liðlega viku
síðar. Hún var samþykkt með 121
atkvæði gegn 6.
Sýnist nú rétt að huga aftur að
bæjarstjóravandræðum, enda
skammt til þeirra tíðinda sem
menn áttu kannski síst von á.
„Sögulegar sættir“
Þjóðviljinn og Alþýðublaðið
spöruðu ekki stóm orðin um
Norðfjörð haustið 1938. í báðum
blöðunum er mikið skrifað um
bæjarstjóramálið og oftast á þeim
nótum að nú sé hvor um sig að
svíkjast aftan að verkalýðnum
með því að hefja samvinnu við
íhaldið. Morgunblaðið lét sér aft-
ur á móti fátt um málefni Norð-
firðinga finnast flesta daga þetta
haust. Þó birtir blaðið allstóra
ffétt á þriðju síðu þann 24. nóv-
ember. Þar segir frá ólátafúndin-
um í Verklýðsfélaginu, sem ann-
arstaðar er frá sagt. Næstum eins
og í ffamhjáhlaupi er þess getið
að líklega væri mögulegt að ná
meirihluta í bæjarstjóm um að
Þórður Einarsson verði bæjar-
stjóri, en málið strandi hins vegar
á Þórði sem vilji alls ekki stöð-
una. Daginn eftir segir blaðið að
bæjarstjóm vilji ekki bæjarstjór-
ann aftur. Tilefhið var að Eyþór
Þórðarson hafði sagt upp starfinu
af skyndingu nokkm áður, meðal
annars með þeim afleiðingum að
ekki var hægt að halda bæjar-
skrifstofúnni opinni um tíma. 15.
september buðu sameiningar-
menn Alþýðuflokknum upp á
samkomulag um að kjósa séra Ei-
rík Helgason í Bjamanesi í stöðu
bæjarstjóra. Alþýðuflokksmenn
svömðu að bragði:
Við höfum i engu breytt þeirri
ákvörðun okkar að Eyþór Þórð-
arson verði bœjarstjóri áfram.
Þetta vissu kjósendur allt fyrir
kosningar.
Sé ykkur áhugamál að losa
bœjarbúa við nýjar kosningar er
ykkur opin leið að styðja bæjar-
stjóraefni okkar, en að öðru leyti
teljum við allt samtal um þessa
hluti þýðingarlaust vegna undan-
genginnar reynslu.
Bæjarstjóm var búin að vera
meira og minna óstarfhæf allt árið
og engar líkur til þess að úr rættist
sjáanlegar, nema einhver brytist
út úr sjálfheldunni. Það gerðist
loksins þann 26. nóvember með
því að Karl Karlsson var kosinn
bæjarstjóri með atkvæðum sósíal-
ista og sjálfstæðismanna. Jóhann-
es Stefánsson segir:
Þegar Ijóst var að allt vœri
komið í upplausn, náðum við
saman um að kjósa Dalla sem
bœjarstjóra. Við vissum að þeir
myndu aldrei fallast á neinn frá
okkur og þetta ástand gat ekki
gengið lengur. Dalli var ekki
harður sjálfstæðismaður eða
ihaldssamur og alveg ágætt að
starfa með honum. Það var hluti
af samkomulaginu að ég var ráð-
inn á bæjarskrifstofuna og Ólafur
Magnússon hætti. Ég hafði lœrt
litillega bókhald hjá dr. Kristni
Guðmundssyni þegar ég var í
Menntaskólanum á Akureyri. Ég
kunni þó lítið fyrir mér í byrjun
og varð að fikra mig áfram.
Daginn áður gaf Þjóðviljinn í
skyn að sósíalistar gætu unnið
með sjálfstæðismönnum og er
það í eina skiptið sem blaðið svo
mikið sem ýjaði að þeim mögu-
leika.
Þann 27. nóvember segir
Morgunblaðið ffá ráðningu Karls
Karlssonar og birtir jafnffamt yf-
irlýsingu sem bæjarfúlltrúar sósí-
alista gáfú út af þessu tilefni, en
segir ekki orð um málið umffam
það.
Sósíalistaflokkurinn var ný-
stofnaður og með því að kosning-
amar höfðu stórpólitíska þýð-
ingu, mátti reikna með að foringj-
ar flokksins heffðu áhyggjur af til-
tækjum sinna austfirsku flokks-
bræðra. Lúðvík Jósepsson segir:
Eg held að það sé enginn vafi
á því, að eftir seinni kosningam-
ar 1938 vorum við aðal áhrifa-
mennimir í bœjarmálum. Milli
okkar og kratanna gat ekki orðið
um neitt samstarf að ræða, og
heldur ekki milli hinna innbyrðis,
þegar til lengdar lét. Við hringd-
um suður og áttum langt samtal
við Einar Olgeirsson og Brynjólf
Bjamason og spurðum: Er hætta
á því, ef við gerum þetta, að við
séum að vinna flokknum ogykkur
mikið tjón þar sem þviyrði slegið
upp að kommamir á Norðfirði
vinni með íhaldinu? Einar var til-
búinn eins og vant var, en Brynj-
ólfur hikandi, fannst þetta
skringileg uppákoma. Niðurstaða
beggja var þó þessi: Efþið teljið
að þetta sé sterkast hjá ykkur, þá
eigið þið að gera þetta.
Við töldum okkur standa
nægilega sterkt að vigi til þess að
semja, en auk þess var Karl
Karlsson þœgilegur maður og
velviljaður í samstarfi. Hann var
eldri en við, en við vorum mjög
kunnugir.
Forystumönnum Sósíalistaflokks
og Sjálfstæðisflokks hefúr senni-
lega þótt skást að hafa í bili ffem-
ur hljótt um það sem gerðist í
Neskaupstað. Þjóðviljinn og for-
ystumenn Sósíalistaflokksins
vom a.m.k. I nokkurri klípu, þar
sem blaðið hafði mánuðum sam-
an skammað Alþýðuflokkinn fyr-
ir að svíkja verkalýðinn og svikin
voru bara ein: að vinna með
íhaldinu. Brynjólfúr Bjamason sá
sig greinilega knúinn til að rétt-
læta ákvörðunina með greinarstúf
í Þjóðviljanum þann 1. desember,
þar sem hann leggur áherslu á að
Karl Karlsson sé alveg ópólitísk-
ur maður. Eftir það skrifar blaðið
ekkert um Norðfjörð i langan
tíma.
(Millifyrirsagnir em blaðsins)
Laugardagur 1. desember 1990 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9