Þjóðviljinn - 18.12.1990, Blaðsíða 10

X
Heimir Már Pétursson skrifar um bækur:
Gestur í rokk-
sögu íslands
Hljómar settu mark sitt á sjöunda áratuginn. Á sviðinu I Austurbæjarblói þegar hippatískan réð ferðinni.
Gestur Guðmundsson
Rokksaga íslands
Forlagið 1990.
Gestur Guðmundsson félags-
fræðingur hefur ráðist í það stór-
virki að skrifa bók með þeim
djarfa titli „Rokksaga íslands“ og
undirtitlinum „Frá Sigga Johnnie
til Sykurmolanna“. Þessi tilraun
Gests er fyrst og fremst djörf fyrir
þá gífurlegu heimildavinnu sem
hlýtur að fylgja verkefhi sem
þessu. Ekki bætir síðan úr skák að
prentaðar heimildir um íslenskar
rokkhljómsveitir og meðlimi
þeirra eru mjög takmarkaðar.
En Gestur setur sér ekki ein-
ungis það verkefni að rekja þessa
sögu með skírskotunum til þeirra
þjóðfélagsbreytinga sem átt hafa
sér stað í hinum vestræna heimi
ffá árunum í kring um 1955 ffam
til okkar daga. I viðfangsefninu
sjálfu felst sú tilgáta höfundar að
rokktónlist endurspegli á ein-
hvem hátt tíðarandann hverju
sinni og sé í röklegu samhengi við
þær þjóðfélagslegu breytingar
sem átt hafa sér stað.
Þessa tilgátu reynir Gestur
ekki að sanna eins og félagsfræð-
ingur sem er að skila vísindalegri
greiningu í fagtímarit. Það er
heldur ekki ætlun hans að ná ein-
ungis til þröngs hóps manna sem
hefur það að atvinnu að velta sér
upp úr ffæðunum, heldur að skrifa
alþýðlegt rit um það hvemig al-
þjóðlega fyrirbærið rokk þróast
og festir rætur á Islandi.
Þetta tekst Gesti að mestu
leyti. Þegar lestri bókarinnar lýk-
ur greinir lesandinn ákveðinn
þráð islenskrar rokkmenningar
þótt skrykkjóttur sé og misjafn-
lega merkilegur. Gesti hættir þó
til að endurtaka sig of þannig að
út alla bókina er lesandinn að
hnjóta um sömu hlutina. Endur-
tekningar geta verið góðar ef und-
irstrika þarf samhengi eða minna
lesandann á eitthvað sökum flók-
innar atburðarásar, en þessar for-
sendur em langt í ffá alltaf til
staðar í „Rokksögu íslands".
Rokksagan hefst í Bandaríkj-
unum og setur Gestur upphafs-
punktinn á árið 1955. A ámnum í
kring um 1977 fer að blandast
saman sveitatónlist hvítra Banda-
ríkjamanna og rythmablús svartra
Bandaríkjamanna. En á þessum
tima var í raun og vem aðskilnað-
arstefna kynþátta í fullu gildi í
Bandaríkjunum. Rokkið er því að
þessu leyti sameinandi fyrirbæri.
Hins vegar endurspeglar rokkið
síðan í vaxandi mæli menn-
ingu æskufólks sem hafði meiri
Qárráð en foreldramir áttu að
venjast á sínum unglingsámm og
lengra æskuskeið sem fylgdi fjöl-
breyttari menntunarmöguleikum.
Þegar rokkið kom fyrst ffam á
sjónarsviðið var það afgreitt sem
tískubóla sem myndi hjaðna og
eldri kynslóðin, ekki hvað síst
tónlistarmenn og útgefendur sem
skefldust þetta nýja og grófa fyr-
irbæri, hugguðu sig við það. En
rokkið var ekki komið til að deyja
snöggum dauða, þótt upprunalegu
rokkgoðin væra lögð að velli með
ýmsum hætti eins og Gestur
greinir frá.
Hann rekur þróun rokkmenn-
ingarinnar áfram til okkar daga.
Það er áberandi hvað breytingar í
rokkinu og menningu þess berast
seint til íslands og hvað kraftur-
inn er miklu minni hér á landi,
alla vega fýrstu árin. Enda átti
unga kynslóðin nánast ekkert
sameiginlegt með jafnöldrum sín-
um í útlöndum, annað en meiri
fjárráð og að eiga fleiri æskuár
ffamundan en fyrri kynslóðir. Hér
vantaði ýmsa átakaþætti sem vom
til staðar í stærri samfélögum og
hér vantaði fjöldann.
Þá sýnir Gestur fram á hvað
íslenskum tónlistarmönnum gekk
illa að laga íslenskuna að rokkinu
og ná fram því grófa og töffara-
lega orðbragði sem fylgdi því á
fmmmáli þess, enskunni. Þetta
endaði með þvi að íslenskar rokk-
hljómsveitir settu enska texta við
rokkið á ámnum upp úr 1970,
sem þó var horfið ffá vegna þess
að þar reyndust textahöfundar
engu meiri skáld og andstaðan við
enskuna var mikil af málræktar-
ástæðum. Islenskan fær síðan
ekki notið sín að marki í íslensku
rokki fyrr en Megas, Spilverkið
og Bubbi og fleiri koma fram á
sjónarsviðið.
Með skýrskotunum í íslenskt
samfélag nær Gestur að sýna
nokkuð sannfærandi fram á að til
sé eitthvað sem kallast megi „ís-
lenskt rokk“. Tilraun til að sanna
slíkt hefur þó takmarkað gildi að
minu mati. Rokkið var og er al-
þjóðlegt fyrirbrigði. Þjóðleg ein-
kenni koma hins vegar fram út frá
þeim aðstæðum sem ríkja í hveiju
þjóðfélagi þótt undirtónninn sé
alltaf hinn sami. Gestur leiðir lík-
ur að því að rokkið hafi verið
sameiningartákn æskunnar í ára-
tugi, en hafi hætt að vera það i
eins ríkum mæli með tilkomu
diskósins. Þetta skrifar hann á
þann reikning að samfélagið sé
orðið flóknara og línur óskýrari
og þar af leiðandi sé rokkflóran
fjölbreyttari eftir tímabil diskós-
ins en hún var fyrir það. Um þetta
skal ekki fjölyrt, en gæti ekki líka
verið að það vanti um þessar
mundir háskann og spennuna sem
fylgir því þegar ein kynslóð finn-
ur til samkenndar sem er gerólík
heimsmynd eldri kynslóða sem
finnst sér og sínu gildismati ógn-
að með þessari nýju samkennd?
Rokkið eins og margt annað fylg-
ir hringrás tilvemnnar. Ungt fólk í
dag mínnir um margt á foreldra
hippakynslóðarinnar, sem vom á
kafi í fjárfestingafylliríi. í dag er
það ég og BMW-inn minn,
skuldabréfin, ég og BMW-inn
minn, ergó; einstaklingshyggjan.
„Roldcsaga íslands“ er mjög
gott heimildarit um sögu íslenskra
rokkhljómsveita. Það gerir þetta
rit skemmtilegra að höfundur hef-
ur sterkar skoðanir á viðfangsefh-
inu og býr yfir vitneskju sem hann
hefur ekki bara lært af skræðum
og munnmælum, heldur áralöng-
um áhuga á fyrirbærinu rokki. I
bókarlok er mjög vel unninn við-
auki sem hefur að geyma lista yf-
ir þau hundrað nöfn sem Gestur
telur þau helstu í islenskri rokk-
sögu, ásamt lista yfir plötur
þeirra. Þá er góð nafnaskrá eða
index á siðustu síðunum, sem gef-
ur bókinni aukið gildi sem upp-
sláttarrit.
-hmp
Margrét Eggertsdóttir skrifar um bókmenntir:
Einsemd - og ást á lífinu
Undirleikarinn
Höfundur: Nina Berberova
Þýðandi: Árni Bergmann
Mál og menning, 1990.
Undirleikarinn eftir Ninu Ber-
berovu er ein af fjórum bókum
sem Mál og menning sendir nú frá
sér í nýjum bókaflokki sem nefn-
ist Syrtlur. Þetta er falleg bók, ffá-
gangur allur mjög góður og inni-
haldið ekki síðra. Á bókarkápu
kcmur m.a. ffam að höfundur
hennar, Nina Berberova, fæddist í
Pétursborg 1901, settist að í París
1925 og hefur búið í Bandaríkjun-
um frá 1950. Hún nam listfræði
og kenndi lengi rússneskar bók-
menntir við bandaríska háskóla.
Það er mjög gott og nauðsynlegt
að hafa slíkar upplýsingar með
þegar verið er að þýða í fyrsta
sinn verk eftir erlendan höfund.
Undirleikarinn er stutt saga
með fáum persónum. Þetta er
dagbók stúlloi sem heitir Sonja.
Hún segir ffá æsku sinni og upp-
vexti í Rússlandi en meginat-
burðarásin spannar um það bil tvö
ár. Þá gerist hún undirleikari
frægrar söngkonu og flyst með
henni og eiginmanni hennar tij
Parísar. Lok sögunnar em óljós. I
upphafi er stuttur inngangur. Það
er sá sem kom sögunni á prent
sem hann ritar. Þar kemur fram að
konan sem skrifaði dagbókina er
látin en ekki er vitað hvemig
dauða hennar bar að höndum, að-
eins að það gerðist skyndilega.
Frásögn þessi er á einhvem
undarlegan og hrífandi hátt í senn
hæg og hröð. Lýsingar á ytri at-
burðum era oft mjög stuttar og
laggóðar eins og t.d. þessi:
„Ferðalag okkar var leyndar-
dómsfullt og hættulegt, það kost-
aði mikið fé og marga skartgripi
og stóð í um það bil mánuð. En
jafnvel á fágætum augnablikum
var það of líkt öðmm og sams-
konar ferðum, og ef okkur fannst
á meðan á þvi stóð að við ein
hefðum lent í því að týna af okkur
lýs, láta ræna öllu af okkur, fela
okkur í vömvagni... þá komumst
við að því þegar til Rostov kom
að tugir og hundruð manna höfðu
reynt það sama...“ (40). Meiri
rækt er lögð við að lýsa tilfinning-
um Sonju - þó án allra málaleng-
inga - tilfinningum hennar til
söngkonunnar, Mariu Ni-
kolajevnu, löngunum, vonum, ást
og einsemd og ekki síst forvitni
hennar sem beinist að söngkon-
unni og því leyndarmáli sem hana
grunar að hún eigi.
Móðir Sonju var píanókennari
sem eignaðist hana 37 ára gömul
með ungum nemanda sínum.
Smánin sem þessu fylgdi, ein-
manaleiki móðurinnar og fátækt
móta líf dóttininnar: „Ég var átján
ára gömul. Ég hafði lokjð námi
við tónlistarskólann. Ég var
hvorki greind né falleg; ég átti
hvorki dýra kjóla né frábæra
hæfileika. I einu orði sagt: ég var
ekki neitt.“ (13) En skömmu síðar
er eins og það rætist úr fyrir
henni, svo virðist sem lífið og
gæfan blasi við. Henni býðst að
verða undirleikari söngkonu, sem
er rík og fogur og hefur allt til
alls. Og Sonja nýtur góðs af því
öllu saman, er tekin inn á heimilið
eins og ein af fjölskyldunni.
Þetta er saga um tvær konur
og samband þeirra. Önnur er fal-
lég, gengur allt í haginn og er eins
og fædd til að vera í sviðsljósinu,
hin sannfærð um að hún sé ófríð
og dæmd til að vera í skugganum.
Þegar Sonja kynnist söngkonunni
fyrst, em þetta hugsanir hennar:
„Getur það verið að allt þetta sé í
raun og vem til, og nær ekkert
réttlæti yfir það? Þama er hún ein
á móti okkur mömmu, söngvaran-
um mínum, þúsundum annarra,
sem kelur á fingrum, sem tenn-
umar molna í, sem missa hárið af
hungri, kulda, ótta og skít...“ (21)
Hér er þó ekki um neina einfalda
afbrýðisemi að ræða heldur mjög
blendnar tilfinningar eins og frarn
kemur í þessum hugsunum Sonju
um söngkonuna: „Má vera að á
kveðjustundinni hafi hún í fyrsta
skipti hugsað um mig, um líf mitt,
um ást mína á henni“ (83).
Þótt saga þessi fjalli um konu,
sem fer einhvem veginn á mis við
allt, er enginn vælutónn eða
sjálfsvorkunn í dagbókinni. Það
eina sem Sonja þráir en hlýtur
ekki er að kynnast lífinu og lifa
því. Og ekkert er lífinu fjær en
„vær svefn milli hvítra rekkju-
voða“ eins og segir í Vefaranum
mikla frá Kasmír. Þegar fullur
hermaður kyssir hana í lest um
nótt segir: „Lestin þaut áfram. Ég
fann að það var lífið sem sótti að
mér og að ég þaut inn í það, inn í
flauelsmjúka óvissuna“ (36).
Spennan sem knýr þessa frásögn
áfram er áðumefndur gmnur sem
vaknar snemma hjá Sonju um að
söngkonan eigi sér eitthvert
leyndarmál (sem tengist ,,lífinu“)
og það er hlutur Sonju í þessu
leyndarmáli, vitneskja hennar og
hvemig hún notar þá vitneskju,
sem gæti ráðið úrslitum um henn-
ar eigin tengsl við lífið.
Hið tragíska við söguna er að
leyndarmálið kemst upp án hjálp-
ar Sonju, atburðir fara af stað án
þess að hún eigi nokkum þátt í
þeim, sem breyta lífi henar þann-
ig að hún verður meiri einstæð-
ingur en nokkm sinni fyrr. Svo
mikill að hún trúir því varla sjálf:
„Það er óhugsandi að ég sé ein í
heiminum, alein, án mannlegrar
vem, án draums, án einhvers þess
sem gerir það mögulegt að lifa
meðal ykkar“ (83). Þetta er saga
um mjög djúpan einmanaleika og
þótt hún sé skemmtileg aflestrar
er efin hennar í raun mjög dapur-
legt. í síðustu orðum bókarinnar
er samt falinn ofurlítill vonar-
neisti: „Og þó... hætti ég samt
ekki að bíða og segja við sjálfa
mig: þú mátt ekki deyja, þú mátt
ekki leggjast til hvíldar, enn er ein
manneskja á göngu um heiminn.
Enn er ein skuld sem þú munt ef
til vill heimta til greiðslu ein-
hvemtíma... ef Guð er til“ (85).
Ámi Bergmann hefur þýtt
þessa bók og gert það með mikl-
um sóma. Þýðingin er lipur, mál-
far gott og eðlilegt, ekki nema ein
og ein málsgrein ofurlítið löng og
snúin. Andblær sögunnar, trega-
fullur en aldrei væminn, kemst
vel til skila.
10.SÍÐA— ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 18. desember 1990