Þjóðviljinn - 16.01.1991, Qupperneq 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Verkefni næstu
ára
Ríkisstjórnin siglir um þessar mundir tiltölulega
lygnan sjó, eftir talsverðan öldugang á síðustu vikum
nýliðins árs. Þrátt fyrir það eru mörg stórmál í gerjun,
og liggur í loftinu að næsta ríkisstjórn, hvernig sem
hún verður skipuð, muni fá viðamikil viðfangsefni að
glíma við.
Um margt sýnist kosningabaráttan sem kemst í al-
gleyming áður en langt um líður, ætla að verða öðru
vísi en áður hefur tíðkast. Enda þótt ríkisstjórnarflokk-
arnir hafi ekki formlega lýst því yfir að þeir hugsi sér
áframhaldandi samstarf að kosningum loknum, þá
liggur í loftinu að A-flokkarnir og Framsókn vilji vinna
saman í nýrri ríkisstjórn. Vissulega getur hlaupið
snurða á þann þráð, en að svo stöddu virðist ekki
ástæða til að ætla annað en þeir hafi öll skilyrði til ár-
angursríks samstarfs áfram.
Samstarfið í ríkisstjórninni hefur skilað miklum ár-
angri á mörgum sviðum og hafa ráðherrar Alþýðu-
bandalagsins, sem nú hafa byrjað kosningabaráttuna
með sameiginlegri fundaherferð, haft á sinni könnu
mikilvæg verkefni í ríkisstjórninni. Á tímum þegar tak-
ast þarf á við tvennt í ríkisfjármálum: að lækka halla á
ríkissjóði og haldi í við skattahækkanir er ekki auðvelt
að stefna að stórverkefnum sem kosta mikla fjármuni.
Þetta blasir samt sem áður við: í samgöngumálum er
hafinn af fullum krafti undirbúningur að gerð mikilla
jarðganga á Vestfjörðum sem gerbreyta muni að-
stæðum í mörgum byggðarlögum, mótuð hefur verið
ný samgöngustefna þar sem tekin er upp samkeppni
milli flugfélaga innan vissra marka. I mennta- og
menningarmálum er unnið að mörgum aðkallandi
stórverkefnum, sem annars vegar varða öll stig
menntakerfisins og hins vegar þýðingarmiklar menn-
ingarstofnanir.
Á starfstíma ríkisstjórnarinnar hefur miklum skatta-
breytingum verið hrint í framkvæmd. Nokkuð vantar
enn á að ríkissjóður sé rekinn hallalaus, en lánsfjár-
þörf ríkissjóðs er nú allri mætt innanlands. Þegar það
svo bætist við að á þessum tíma hefur farið fram
gagnger uppstokkun í sjávarútvegi fýrir tilstuðlan rík-
isvaldsins, verður ekki annað sagt en að mörgu hafi
verið komið í kring á stuttum tíma.
Þetta eru verk sem leggja grunn að viðfangsefnum
næstu framtíðar. Tónninn sem forystumenn Alþýðu-
bandalagsins eru að byrja að slá þessa dagana er af
þessum sökum afar athyglisverður. Árangur ríkis-
stjórnarinnar og verkefni þeirrar næstu. Því er með
öðrum orðum slegið föstu að Alþýðubandalagið sé
reiðubúið til áframhaldandi stjórnarþátttöku á þeim
grundvelli sem lagður hefur verið á undanförnum
misserum.
Sagt hefur verið að stjórnmál séu list hins mögu-
lega. Þetta er örugglega rétt, en þar að auki eiga
stjórnmál að standa um annað og meira en það sem
er mögulegt í augnablikinu. Stjórnmálamenn og flokk-
ar verða að horfa til langrar framtíðar og sjá fyrir sér
að hugmyndir þeirra og tillögur í dag verði veruleikinn
á morgun. Það er þess vegna engin tilviljun að tals-
menn Alþýðubandalagsins skuli nú leggja áherslu á
að flokkurinn eigi að sækjast eftir að fara með ráðu-
neyti umhverfismála ef hann á aðild að stjórnarmynd-
unarviðræðum eftir næstu kosningar. Framtíð íslend-
inga í eigin landi ræðst af umgengni þeirra við náttúr-
una og nýtingu auðlindanna. í þeim efnum eiga þeir
að vera öðrum til fyrirmyndar, því framtíð allra jarðar-
búa ræðast af sömu þáttum.
hágé.
Thatcher ( dulargervi meþódista- prestsins: Tók það sem hentaði, sleppti
hinu.
Guðfræði TTiatchers
kvödd
„Það er ekkert samfélag til.
Það eru til einstaklingar af karl-
kyni og kvenkyni og það eru til
fjölskyldur". Þetta er ein ffægasta
yfirlýsing Margrétar Thatchers,
fyrrum forsætisráðherra Bret-
lands. I orðunum felst kjaminn í
trúaijátningu Thatcherismans, en
tilsvarið lét hún falla í viðtali við
tímaritið Woman’s Own 31. okt.
1987.
Hins vegar fann Thatcher
ekki sjálf upp þennan skilning á
mannheimum, heldur á hann eins
og fleira í boðskap hennar, djúpar
rætur í boðskap meþódista, en
Margrét Thatcher fæddist og ólst
upp innan Meþódistakirkjunnar
bresku. Og nú spyija sumir: Var
Thatcher kannski fyrst og fremst
hreinlínu-meþódisti, í ameríska
stílnum? Á þetta benda menn
núna þegar reynt er að gera upp
við stjómartímabil Margrétar og
meta það í heild. Því þótt Thatch-
er hafi skilið John Major eftir í
hugmyndafræðilegri spennitreyju
sinni, lítur hann á trúarbrögð að
eigin sögn sem „hefðir“ og „mik-
ilvæg gildi“ og vísar ekki til
þeirra á sama hátt og forveri hans.
Meþódistar em fjölmennastir
mótmælendaflokka í Bandaríkj-
unum, þótt fámennir séu í upp-
runalandi sínu, Bretlandi, þar sem
þeir telja nú um hálfa miljón
manna, miðað við tæpar 30 milj-
ónir í Biskupakirkjunni og rúmar
4 miljónir rómversk-kaþólskra.
Meþódistahreyfingin kvikn-
aði í Bretlandi sem angi af mót-
mælendakirkjunum á 18. öld og
vinsældimar í Bandaríkjunum má
rekja til þess hve andi hennar
samrýmdist vel landnemaþjóðfé-
laginu og ameríska draumnum,
þar sem hver er sjálfum sér næst-
ur. í meþódistasið var frá upphafi
lögð megináhersla á dyggðir eins
og ráðdeild, sjálfshjálp, iðjusemi
og einfaldleika í mataræði og
klæðaburði, svo dæmi séu nefnd.
Kenningar Max Webers (í „Die
protestantische Etik und Geist des
Kapitalismus") um að andi kapít-
alismans byggði á siðfræði mót-
mælenda, er auðvelt að skoða
með hliðsjón af því að meþódista-
söfnuðir urðu öflugustu kraflmið-
stöðvar og athvarf amerísku ein-
staklingshyggjunnar.
Að græða og gefa
Af þessum sökum er það
freistandi að reyna að skilgreina
Thatcher og stjómarstefnuna í
Bretlandi undanfarin ellefú og
hálft ár, með því að athuga mót-
unaráhrif Meþódistasiðar á hana.
Dr. John Newton, forystumaður
Meþódista á Liverpool-svæðinu,
ritaði í þessu skyni í desember sl.
grein í breska vikuritið Tablet, þar
sem hann fer inn á þessar brautir,
auk þess sem leiðarahöfúndur
blaðsins leggur út af efninu.
Nú er Thatcher reyndar ekki
lengur meðlimur í Meþódista-
kirkjunni, en samt sem áður sver
stíll hennar sig mjög í ættina. Dr.
Newton bendir hins vegar á, að
hún hafi margsinnis vitnað í orð
John Wesleys, stofnanda og hug-
myndafræðings meþódistahreyf-
ingarinnar, máli sínu til stuðn-
ings. Ennfremur hafi vinnustíll
hennar og skaphöfn verið ákaf-
lega keimlík því sem sagt er ffá
Wesley og öðmm merkisberum
meþódista. Siðprýði og fúllkomn-
un ber hátt í huga þeirra, þessir
ofvirkjar unna sér varla hvíldar og
standa fast við skoðanir sínar í
hveiju efni. Reyndar er siðffæði
vinnuþjarksins (jafnvel vinnu-
þrælkunarinnar) sameiginleg öll-
um mótmælendahreyfingum,
þegar ofan í kjölinn er skoðað.
En auk þessara fögm hug-
sjóna um vinnusemina (sjálfúm
sér í hag og í samkeppni við
aðra), þá felur siðffæði meþódista
í sér hvatningu til ráðdeildar og
peningaspamaðar, til þess annars
vegar að tryggja framtíð bamanna
og hins vegar til að geta látið eitt-
hvað af hendi rakna til samfélags-
ins. Thatcher vitnaði oft í orð
Wesleys: „Græðið eins og þið
getið. Sparið eins og þið getið.
Gefið eins og þið getið“. Fyrir
Wesley skipti síðasta atriðið
sköpum, en dr. Newton segir í Ta-
blet-grein sinni, að því miður hafi
einkenni Thatcher- byltingarinnar
fyrst og ffemst verið gróði og
eyðsla í stað spamaðarins og gjaf-
anna.
Dr. Newton bendir sem sé á,
að Thatcher hagnýtti sér siðffæði
meþódista í áróðrinum, en vék
síðan út af brautinni eftir hentug-
leikum. Thatcher minnti hvorki á
vamaðarorð meþódista- ffum-
kvöðulsins Wesleys um uppsöfn-
un auðs, né þótti henni ástæða til
að taka sér i munn orð hans um
málefhi fátækra.
Hijúf einstaklingshyggjan
einkenndi Thatcher og þeim for-
vígismanni meþódista sem hér er
vitnað til er greinilega lítið gefið
um það uppa-Bretland sem hún
kappkostaði að búa til. Hún lagði
áherslu á vinnusemi og sjálfsvirð-
ingu og minnti þjóðina á að auð
þyrfti að skapa til þess að unnt
væri að deila honum. „En í trúar-
játningu hennar er þagað um
hættur græðginnar og þarfir fá-
tækra“. Gmnntónn hennar fólst í
því að Guð hjálpaði þeim sem
hjálpaði sér sjálfúr.
Hins vegar bendir dr. Newton
á, að rekja megi til meþódista-
uppeldisins í foðurhúsum, hve
ósmeyk Thatcher var við að til-
heyra minnihlutanum, jafnvel ein
á báti í skoðunum sínum, tryði
hún á málstaðinn. Aftur á móti er
hugrekki ekki æðst kristinna
dyggða, og ofstopafull einstak-
lingshyggjan sem einkenndi
stjómarár hennar í litlu samræmi
við guðspjöllin. Dr. Newton af-
greiðir afneitun hennar á tilvist
„samfélagsins“ („það eru bara til
einstaklingar og fjölskyldur")
sem mgl bæði i félagsvísindaleg-;
um og guðfræðilegum skilningi. I
því sambandi vekur Newton at-
hygli á því að sjálf kenningin um
þríeinan Guð, föður, son og heil-
agan anda, sé kenning um samfé-
lag. Enda dregur t.d. uppbygging
meþódistasafnaðanna í „félög“,
„stéttir" og „svæði“ á vissan hátt
dám af því.
Niðurstaða Newtons er sú að
ákveðnir þættir úr medþódista-
uppeldinu hafi blómstrað á valda-
árum Margrétar Thatcher, vinnu-
harkan, sjálfsfómin, rík sjálfstæð-
isvitund og kjarkur til að standa
við skoðanir sínar. Hins vegar
hafi á annað skort, eins og sam-
stöðu með fátækum, vitund um
ógnir græðginnar og félagslega
vitund.
Þoldi ekki kaþólskuna
Leiðarahöfúndur Tablet, sem
er kaþólskt vikurit um alþjóða-
mál, tekur dýpra í árinni heldur en
dr. Newton í skilgreiningunni á
trúffæði Margrétar Thatcher og
neikvæðum afleiðingum hennar:
„Það valfrelsi sem Thatcherism-
inn gortar af er merkingarlaust
fyrir þann illa stæða hóp í þjóðfé-
laginu sem býr í pappakössum".
Leiðarahöfundurinn bendir síðan
á, að einstaklingshyggja Thatch-
ers sé skýringin á því, hve hún var
gersamlega upp á kant við Jacqu-
es Delors, framkvæmdastjóra
Evrópubandalagsins. Félagsleg
vitund Fransmannsins um sam-
stöðu og sameiningu sé byggð á
hugmyndum kaþólsku kirkjunnar
um samfélagið, en Thatcher sjái
púka sósíalismans á bak við allt
sem byrjar á „sam-“. Kenningar
kaþólikka í þjóðfélagsmálum fela
í sér að samvinna og samhjálp séu
óijúfandi þættir mannlegs samfé-
lags. I þeim skilningi eru „fátæk-
ir“ ein og óskipt stærð, en í vikt-
oríönskum anda Thatchers og
samkeppninnar skiptast fátækir i
þá „sem eiga það skilið“ (eru t.d.
latir, eyðslusamir, óforsjálnir,
ístöðulausir) og hina sem eiga rétt
á betri kjörum, ef þeir einhenda
sér í það verkefni.
Kannski erum við hér bara að
lesa um enn einn stjómmálafor-
ingjann sem hefur „notfært" sér
trúarbrögðin þegar það hentar, og
ffóðlegt væri einhvem tíma að
lesa slíka greiningu á slagorða-
smiðum íslenska einstaklinga-
hópsins (,,samfélagsins“). ÓHT
ÞJÓÐVIUINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandl: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ární Bergmann, Helgi Guðmundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdís Ellertsdóttir, Dagur
Þorleifsson, Elias Mar (pr.), G. Pétur Matthíasson,
Garðar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hildur Finnsdóttir (pr.t Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Ólafur Gíslason, Sævar
Guðbjömsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: öuðrún Geirsdóttir, Kristin Pétursdóttir.
Auglýsingastjórí: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigrlður Sigurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir, Unnur Ágústsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Hrefna
Magnúsdóttir.
Afgreiðsla: Bára Siaurðardóttir, Halla Pálsdóttir,
Þorgerður Sigurðardóttir, Þórunn Aradóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiösla, ritstjóm, auglýsingar:
Sfðumúla 37, Rvík.
Sími: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblaö: 150 kr.
Askriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4.SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 16. janúar 1991