Þjóðviljinn - 19.02.1991, Blaðsíða 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Bændurbíða
Það er ekki bara á íslandi sem bændur bíða nú í nokkru
ofvæni þess sem verða vill í málefnum landbúnaðar, og
það er víðar en í þingum íslensku sauðkindarinnar sem
ýmsir óvæntir aðilar hafa nú tekið að sér málafylgjuna og
rekast í erindum.
GATT-viðræðurnar hafa fært mönnum heim sanninn um
að bankakerfið, vefjariðnaðurinn og einkaleyfishafar reyna
nú allt hvað af tekur að knýja iðnríkin til lausnar í landbún-
aðarmálum, svo unnt sé að koma lagi á önnur svið fram-
leiðslu og þjónustu.
Á sama hátt má greina undirtóna margs konar hags-
muna og atvinnugreina í þeirri áfangaskýrslu um sauðfjár-
rækt, sem aðilar vinnumarkaðarins skiluðu landbúnaðar-
ráðherra í síðustu viku eftir tæplega eins árs umboð sitt.
Og sextugasta og þriðja Búnaðarþing var sett í gær í
Reykjavík, meðan kastljós fjölmiðla beinist enn að gerð
nýs búvörusamnings og áfangaskýrslu sjömannanefndar-
innar um framleiðslu sauðfjárafurða. í þeim umræðum um
sauðfjárræktina, sem nú hafa blossað upp, er fjallað um
róttækustu tillögur til kerfisbreytinga í landbúnaði um
margra ára skeið og hugmyndalínur lagðar á nær óþekkt-
um miðum. Þegar rýnt er í innviði áfangaskýrslunnar má
þó sjá að höfundar hennar hafa hliðsjón af straumum um-
heimsins og gera ráð fyrir breyttu umhverfi framleiðslu og
viðskipta innan tíðar. Þar segir m.a. orðrétt: „Tillögur um
kvótakerfi og verðmyndun skoðast því sem tímabundin
ráðstöfun og liður í undirbúningi búvöruframleiðslunnar að
frjálslegri viðskiptaháttum“.
Á öðrum stað er þess getið, að eftir verðlagningu sauð-
fjárafurða haustið 1992 verði „m.a. kannaðir kostir um-
boðsviðskipta". Loks má einnig nefna það atriði, þótt ýms-
um kunni að þykja smávægilegt, að gert er ráð fýrir því að
bændur geti framleitt kjöt utan opinberrar verð- eða magn-
ákvörðunar, upp á eigin ábyrgð og með samningi við af-
urðastöð, og njóti þá heldur í engu opinbers verðstuðnings.
Skýrt er tekið fram að sjömannanefnd álíti að ríkisvaldið
eigi að hætta með öllu greiðslu útflutningsbóta. En með
þessu ákvæði væri hins vegar haldið opnum möguleikan-
um til sérhæfingar og m.a. framleiðslu fyrir útflutnings-
markað, telji einhver sig ráða við hann.
Búnaðarþing mun að þessu sinni fjalla talsvert um innri
skipulagsmál, félagskerfi landbúnaðarins og tilhögun leið-
beiningaþjónustunnar. Þessi mál bar einnig á góma á
Ráðunautafundi Búnaðarfélagsins og Rannsóknastofnun-
ar landbúnaðarins 4.-8. febrúar sl. Þórólfur Sveinsson
bóndi á Ferjubakka í Borgarfirði, varaformaður Stéttarsam-
bands bænda, rökstuddi þar í erindi sínu, að þeir sem not-
færa sér leiðbeiningaþjónustu í landbúnaði eigi í auknum
mæli að greiða hana sjálfir. Ennfremur taldi hann, að ein-
taklingsbundin rekstrarráðgjöf mundi vega þyngst á met-
unum í framtíðarstarfi bóndans. En ekki síst hvatti hann
þar eins og fleiri til breytinga á félagskerfi landbúnaðarins
og uppbyggingar Búnaðarþings, svo það mætti enn styrk-
ara standa að baki þeirri þjónustu sem til framfara horfði í
landbúnaði nýrrar aldar.
•Margir óttast um framtíð sveitanna. Hjörtur E. Þórarins-
son, forseti Búnaðarfélags íslands, andmælti hins vegar
svartsýnisröddum og minnti á það við setningu Búnaðar-
þings í gær, að „grisjun sveitanna þarf ekki endilega að
boða byggðahrun", t.d. ef útgerðarbæirnir fá að dafna eðli-
lega. Hann taldi hins vegar hættu á því að menn mætu ekki
sem skyldi framfarir í samgöngum og fjarskiptatækni, sem
skapa öryggiskennd og möguleika á samneyti, þótt fjar-
læaðir séu miklar á fyrri tíðar mælikvarða.
I þessu sambandi má líka nefna, að í einum kafla
skýrslu sjömannanefndar er eins konar stefnuskrá hennar
og þar segir orðrétt:
„Valið stendur því engan veginn á milli þess að bænd-
um fækki eða þeim fækki ekki. Málið snýst um það að auka
hagkvæmnina svo að samkeppni frá öðrum vörum skaði
ekki kindakjötsneyslu enn frekar og eyðileggi þar með af-
komumöguleika sauðfjárbænda". Þeir sem hugleiða stöðu
bóndans og landbúnaðarins þessa dagana þurfa að gera
það á nýjum forsendum, með hugann við framtíðina, en
ekki skammtímalausnir. En umfram allt með þeirri bjartsýni
sem forseta Búnaðarfélagsins tekst einatt að glæða um-
hverfi sitt, með raunsæju mati á aðstæðunum. ÓHT
Moderaterna större án
socialdemokraterna
Ljósið sem brást
Margir höfðu spáð
því, að með falli ríkis-
kommúnismans um
austanverða Evrópu
mundi mikið og nýtt Hf
færast í flokka sósíal-
demókrata um alla Evr-
ópu. Það hefur ekki
gengið eftir.
I löndum Austur-
Evrópu hafa sósíal-
demókrataflokkar orðið
til eða verið endurreistir,
en þeir hafa staðið sig
mun ver i kosningum en
menn áttu von á. Ekki
nóg með það. í Vestur-
Evrópu hefur sósíal-
demókrataflokkum,
hvort sem þeir eru taldir
sigla með hægrislagsíðu
eða vinstrislagsíðu,
vegnað heldur illa, eða
þá að þeim er spáð lakri
útkomu í næstu kosning-
um sem þeir þurfa að
ráðast í.
Sænskir kratar
Til dæmis eru skörð
stór nú rofin í öflugasta
virki sósíaldemókrata í
Evrópu, Svíþjóð. Sænski
sósíaldemokrataflokkur-
inn hefúr, eins og kunngt
er, staðið lengi og nær
samfleytt við stjómvöl
og notið fylgis rösklega
40% kjósenda. Það hefúr
oftast nær dugað honum
til að fara einn með stjóm. En þeir
sæludagar em víst á enda, ef
marka má skoðanakanannir. Ný-
legar kannanir benda til þess að
flokkurinn sé nú kominn niður í
um 30% fylgi meðal kjósenda og í
sumum könnunum er stærsti
borgaraflokkurinn, sá sem kennir
sig við Hófsama samsöfnun, orð-
inn jafnstór eða stærri. Ymislegt
er þó í óvissu um fylgi flokka og
nú síðast gerir óánægjuflokkur
Berts Karlssons, Nýi lýðræðis-
flokkurinn sig líklegan til að
hrifsa til sin þó nokkuð stóra sneið
af vinsældakökunnni.
Hvers vegna
kreppa?
Einhveijar sérsænskar ástæð-
ur má vafalaust finna fyrir bágu
gengi flokks sænskra sósíaldemó-
krata. Flokkur sem lengi hefur
verið við stjóm er haldinn þreytu
og doða ef að líkum lætur og er
ekki viðbragðsfljótur og galvask-
ur í sinni málsvöm. í annan stað
hefur skattbyrði orðið svo þung í
Svíþjóð, að kurr hleypur í fólk,
ekki síst yngri kynslóðina, sem
sér fram á að þurfa lengi að borga
mikla skatta áður en hún fær að
njóta þess öryggis sem velferðar-
ríkið lofar mönnum þegar halla
fer undan fæti. Þá hefur sænska
velferðarkerfið, svo ágætt sem
það er að mörgu leyti, orðið fyrir
skakkafollum í almenningsálitinu
vegna þess hve hátimbmð skrif-
fmnska fylgir því, vegna þess að
það er helst til opið fyrir misnotk-
un af ýmsu tagi og fleira mæti til
nefna.
Vantrú á breytingar
En þetta nægir samt ekki til
skýringar, hvorki á vandkvæðum
sænskra sósíaldemókrata sér á
parti né heldur erfiðleikum
skyldra flokka annarsstaðar í álf-
unni.
Því miður verður ekki betur
séð en að það hrun ríkiskommún-
ismans í Austur-Evrópu og þá
Sovétríkjunum, sem fyrr var á
minnst, eigi vemlegan hlut í erfið-
leikum sósíaldemókrata og svo
ýmissa sósíalískra flokka annarra.
Það skiptir þá ekki höfúðmáli þótt
þessir flokkar hafi gagnrýnt
mannréttindabrot og valdeinokun
í Austur-Evrópu og löngu lagt fyr-
ir róða trú á allsheijarþjóðnýtingu
sem upphaf velsældar og réttlætis.
Hér koma önnur tengsl til skjal-
anna. Og þá fyrst og fremst þessi:
þegar „sovéska tilraunin“ kiknar
undir eigin þunga eftir sjötíu ára
baming i óviðmm sögunnar, þá
sverfúr um leið að trú manna á
gildi þjóðfélagslegra tilrauna yfir
höfuð. Trú á það að það taki því
að reyna að breyta heiminum.
Menn geta vitanlega sagt sem svo,
að margir sósíaldemókrataflokkar
(i misjöfnum mæli þó) hafi fyrir
alllöngu lagt til hliðar áform um
að skapa „nýjan heim“ þar sem
hagsmunir verkalýðs sitja í fyrir-
rúmi og einskonar samfélags-
stjóm er á ffamleiðslunni. Að
flokkar þessir hafi verið lengi á
hraðri leið til aðlögunar að rikj-
andi ástandi, sem aðeins þyrfti
smávægilegra leiðréttinga við. En
engu að síður er það staðreynd, að
sósíalískir og sósíaldemokratískir
flokkar hafa haft vemleg áhrif á
að breyta samfélögum, gera þau
að geðslegri dvalarstað og starfs-
vettvangi fyrir fólk og sá arfúr er
dijúgur hluti af þeirra sérleika í
tilvemnni.
Hvert skal
héöanhalda?
En nú fer tvennt saman:
kommúnistaflokkar sem ætluðu
að gjörbreyta öllu, þeir sigldu í
strand með valdseinokun sam-
nefndra flokka um austanverða
álfúna. Og sósíaldemókrataflokk-
ar náðu vissum árangri, sem varð
að einskonar sameign fleiri
flokka. Velferðarkerfin urðu að
þjóðarsátt sem þýðir að fólki
finnst að góðar hliðar þess séu
engum sérstökum að þakka - með-
an höfúndar þessara velferðar-
kerfa sitja öðrum ffemur uppi með
ásakanir um mistök þess. Og síð-
an hefúr tekið við visst ráðleysi:
hvert skal héðan halda? Það era
að sönnu ávallt til næg verkefni í
velferðarmálum, en þau hafa til-
hneigingu til að verða hvert og eitt
að einskonar tæknilegu úriausnar-
efni ffekar en pólitísku baráttu-
máli sem gæti hrifið menn, hleypt
þeim kappi í kinn.
Vinstriflokkar Evrópu era,
hver með sínum hætti, í nokkrum
tilvistarvanda. Eins og er virðast
þeir helst dæmdir til vamarstöðu:
við leyfúm ekki þeim ffekustu úr
hægriliðinu að eyðileggja velferð-
arkerfm. En vömin ein er lam-
andi. Þessir flokkar munu á næstu
ámm neyðast til að leggja mikið
starf á sig til að endurskoða sinn
boðskap og þá ekki síst í því skyni
að finna sér stað í vistkreppunni:
hvemig getum við lifað sómasam-
legu lífi án þess að stunda þá
háskalegu sóun sem fylgt hefúr
ffamfömm síðustu áratuga? Þessu
fylgir og að menn þurfa að endur-
skoða sjálft ffamfarahugtakið
með hagvaxtartrú og öllu saman.
Til em að sönnu sósíaldemó-
kratar sem vilja helst leysa sinn
tilvistarvanda með því að reyna að
sýnast enn hressari og harðfylgn-
ari markaðshyggjuflokkur en stór-
ir borgaraflokkar: dæmi um þær
hneigðir er nú að finna í Alþýðu-
flokknum íslenska. Skrýtin uppá-
koma það og líkast til skammgóð-
ur vermir, rétt eins og að pissa í
sinn skó. AB
ÞJÓDVIUINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandí: Útgáfufélagið Bjarki h.f.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir biaöamenn: Bergdls Ellertsdóttir, Dagur
Þorteifsson, Elías Mar (pr.), G. Pétur Matthíasson,
Garðar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Ólafur Glslason, Ragnar
Kartsson, Sævar Guðbjömsson.
Skrifstofustiórt: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigriður Sigurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir, Unnur Agústsdóttir.
Afgreiðslustjóri: Hrefna Magnúsdóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir,
Þorgerður Sigurðardóttir, Þórunn Aradótir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiösla, ritstjóm, auglýsingar:
Slðumúla 37, Rvik.
Simi: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð f lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuöi: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriójudagur 19. febrúar 1991