Þjóðviljinn - 16.03.1991, Qupperneq 11

Jóhanna Kristín Yngvadóttir
myndlistarmaður
F. 31. október 1953 -D. 10. mars 1991
Móðir: Guðrún Hallfriður f. 4/10
1916 d. 20/7 1984 Pétursdóttir, f.
2/10 1893 á Hjarðarbóli í Eyrarsveit
d. 1942 Jóhanneson, f. um 1859 og
Pálína Jónsdóttir f. um 1860. Bæði
úr Bjamarhafnarsókn. Móðir: Guð-
rúnar Hallfriðar var Jóhanna Kristín
f. 16/4 1894 í Nýjubúð í Eyrarsveit
Guðmundsdóttir bónda í Nýjubúð, f.
1863 Guðmundssonar f. um 1824 og
Guðrúnar Hallgrímsdóttur f. 1863 í
Helgafellssókn.
Faðir: Ingvi Pétursson Hraun-
Qörð, f. 29/10 1914 d. 8/10 1955.
Hann var fæddur í Stykkishólmi,
sonur Péturs J. Hraunfjörð frá
Hraunsfirði, skipstjóra og síðar
verkamaður f. 14/5 1885 d. 5/3
1957. Móðir: Yngva var Kristjáns-
sína Sigurást f. 6/6 1891 d. 27/7
1980 Kristjánsdóttir, f. um 1833 á
Gunnarsstöðum í Hörðudal Athanas-
íusson og Björgu Guðnadóttur frá
Hlaðhamri í Hrútafirði. Kona Krist-
jáns var Jóhanna f. 1853 í Litla-Lóni
í Bervík Jónasdóttir Jónssonar og
Sigríðar Jónsdóttir f. 1822, greind
kona og vel hagmælt.
Foreldrar Jóhönnu Kristínar
stofnuðu heimili á kreppuárunum.
Þá var hart í ári, en með elju og
dugnaði þeirra beggja blessaðist
þeim allt. Arið 1943 gátu þau fest
kaup á sumarhúsi er var upp með
Elliðaám og bar heitið Heima-
hvammur. 1 þeirra augum var þetta
sannkallaður unaðsreitur sem þau
endurbættu og gerðu að ársíbúð. Þar
var Jóhanna Kristín fædd og sleit
bamsskónum umvafin ómengaðri
náttúru í skjóli brekkunnar og í
hvarfi fyrir augum nágrannanna.
Engin hraðbraut eða umferðaræð,
aðeins troðningar eflir ótal fætur og
einstaka bíl sem áræðinn ökumaður
lagði í melinn. Við fætur þeirra nið-
aði árstraumur, það er að segja Ell-
iðaámar í Reykjavík sem hvergi eiga
sinn líka í höfuðborgum annarra
landa. Lengra til sást yfir Elliðaár-
dalinn og til Esjunnar. Þetta var
heimur útaf fyrir sig og Jóhanna
Kristín gat ekki slitið sig frá þessum
stað, þó henni hefði verið boðið gull
og grænir skógar.
Snemma á sunnudagsmorguninn
barst mér sú sorgarfrétt að hún Jó-
hanna Kristín bróðurdóttir mín væri
dáin. Eg varð sem lömuð og gat ekki
hugsað, hvað þá talað. Hún sem átti
svo bjarta framtíð fyrir sér. Ég vissi
að hún hafði ekki gengið heil til
skógar í mörg ár og oft verið þungt
haldin, ýmist á sjúkrahúsum eða
heima. En að hún hyrfi svo snöggt
og svo ung frá dóttur sinni og list-
sköpuninni, sem að hún hafði lagt
alla sina sál í.
Jóhanna Kristín, þessi hugljúfa
stúlka sem var alltaf eins og hugur
manns en hafði þó sterka skapgerð
og vissi hvað hún vildi, 5 ára gömul
dvaldi hún á heimili mínu ásamt
ungum bróður sínum sem hún reyndi
að vemda. Móðir þeirra var á sjúkra-
húsi. Faðirinn hafði látist af slysfor-
um frá 9 börnum á ýmsum aldri,
yngsta bamið var drengur, nokkurra
vikna gamall. Móðirin hafði því orð-
ið að leggja hart að sér við það að
afla heimilinu bjargar. Hún vann alla
þá vinnu er til féll. Fór í síld á sumr-
in, gekk í hús og þvoði þvott. Hún
fór einnig í Þvottalaugarnar og
reiddi þvottinn á reiðhjóli fram og til
baka, því að kolin vom dýr. Eldri
bömin hjálpuðu til hvert eftir sinni
getu.
Jóhanna Kristín saknaði móður
sinnar mikið og á slíkum stundum
hvarf hún, jafnan fannst hún þó á
sama stað, hafði þá gengið niður
með læknum sem rann um bæjar-
hlaðið, sest þar í grasigróna brekk-
una og horfði síðan niður í vatnið
sem liðaðist áffam, áfram og til sjáv-
ar, þegar komið var að henni, varð
hún eitt sólskinsbros, hana hafði að-
eins vantað athygli og hlýju móður
sinnar og hoppaði nú og skoppaði
heim á leið.
Hún var mjög hugmyndarík á
unglingsárunum, en þó datt víst fá-
um i hug að þessi hæfileiki blundaði
með henni. Éftir hefðbundna skóla-
göngu, var hún dulítið óráðin með
framhaldið.
Svo var það árið 1972 að hún
innritaðist í Myndlista- og handíða-
skóla Islands. Þaðan útskrifaðist hún
árið 1976 með miklum væntingum.
A þeim tíma hafði hún kynnst Ivari
Valgarðssyni myndhöggvara. Þau
fóru í framhaldsnám til Hollands
1976-1980, voru í De Vrjie Aca-
demie den Haag 1976-1977 og
Rijksakademie Van Beeldende
Kunsten 1977-1980 í Amsterdam.
Kennari Jóhönnu Kristínar var pró-
fessor Kakob Kuyper.
Jóhanna Kristín hlaut styrk frá
menntamálaráðuneytinu og einnig
frá Hollenska rikinu í eitt ár, jafn-
ffamt var henni boðið að vera eitt ár
til viðbótar í skólanum í Amsterdam
og hljóta þá annan styrk. Það taldi
hún sig ekki geta þegið, því hún
treysti sér ekki til að vera lengur og
hafa aðeins námslán til að halda uppi
fjölskyldu. Ums umarið fór hún til
Islands til þess að heimsækja sjúka
móður sína. En er hún kom aftur til
Amsterdam í skólann, hafði hann
verið hreingerður og 15 bestu mynd-
unum hennar fleygt. Það var mikið
áfall fyrir Jóhönnu Kristínu.
Þó hún færi víða um lönd, bæði í
námi og einnig er hún var búsett er-
lendis, var draumurinn um Heima-
hvamm alltaf ofarlega í huga hennar.
Þar vildi hún búa og mála. Þegar Jó-
hanna Kristín kom heim frá námi
ásamt ívari Valgarðssyni sambýlis-
manni sínum og dóttur þeirra Björgu
f. 10/8 1977 tryggði hún sér fljótlega
réttinn yfir þessu langþráða húsi, og
þau hófúst handa um viðbyggingu til
þess að hafa starfsaðstöðu. Það var
torsótt leið, svo þau urðu að gefa það
frá sér um stundarsakir og útvega sér
vinnu til þess að lifa af.
Á miðjum níunda áratugnum
hlaut Jóhanna Kristín Sveaborgar-
styrk til Grænlandsferðar og var
vinnustofa og fargjald innifalið. Þar
gerði hún margar skissur, sem hún
nýtti sér þegar heim til íslands kom.
I þessasri ferð hófust kynni hennar
og Matthíasara Fagerholm grafik-
listamanns. Samband þeirra leiddi til
þess að þau bjuggu jöfnum höndum í
Svíþjóð og á Islandi og unnu að
verkum sínum.
Á síðasta ári hafði tekist að end-
urbyggja hið langþráða hús Heima-
hvamm, svo þau fluttu öll 3 heim til
íslands. Jóhanna Kristín, Björg og
Matthías Fagerholm.
Með náminu hafði Jóhanna
Kristín alla tíð unnið og komið heim
á sumrin til að afla peninga fyrir vet-
urinn. Þó hafði hún um árabil verið
þungt haldin af öndunarfærasjúk-
dómi og oft orðið að dvelja á sjúkra-
húsum. Hún lét því ekki bugast og
átti stóra drauma um að geta nú snú-
ið sér alfarið að myndsköpun er hún
væri komin heim.
Systkini Jóhönnu Kristínar eru:
Ölver látinn, Guðmundur, m. Mar-
grét Kolbeinsd., Guðrún Lára, m.
Gunnar Eyjólfsson, Yngvi, m. Óla
Þorbergsd. Atli, m. Sigríður Guð-
mundsd. Ásta Hallfríður, m. Njáll
Sigurjónss., Guðmundur Yngvi, m.
Þrúður Gíslad. Systkini hennar elsk-
uðu öll litlu systur sína og vildu allt
fyrir hana gera. í gegnum tíðina
höfðu þau staðið við bakið á henni
og stutt hana með ráðum og dáð.
Jóhönnu Kristínu og Matthíasi
Fagerholm hafði verið boðið að sýna
í Hollandi og Þýskalandi á þessu ári,
jafnframt boðin vinnuaðstasða í
Berlín á meðan að þau dveldu þar og
væntanlegur var listgagnrýnandi til
þess að velja verkin. Vegna veikinda
Jóhönnu Kristínar treysti hún sér
ekki. Þessvegna afþökkuðu þau boð-
ið um vinnuaðstöðuna. Matthías gat
ekki hugsað sér að fara frá henni
veikri og jafnvel ósjálfbjarga aleinni
í húsinu.
Vinkonur Jóhönnu Kristínar
sögðu henni nýlega að til þes að
verða „ekta snobb“ á Islandi þyrfti
manni í fyrsta lagi að vera boðið
heim til Vigdisar forseta og í þriðja
lagi að eiga mynd eftir Jóhönnu
Kristínu. Jóhanna Kristín hló, það
var svo fjarlægt henni að miklast af
list sinni.
Listgagnrýnandi sem ég ræddi
við fyrir stuttu, lét þess getið við
mig, að sér hefði fundist Jóhanna
Kristín bera af öðrum ungum mynd-
listamönnum.
Umsagnir blaðanna segja meir
en mér er unnt að tjá um list Jóhönnu
Kristínar. „Þama eru ástriðufull verk,
sem gerð eru af mikilli innlifun og
tækni, það verður að segjast eins og
sannast er, að þessi verk Jóhönnu
Kristínar vöktu mér traustvekjandi
vonir um framhald íslenskrar mynd-
listar". Morgunblaðið 17/4 '83, Ný-
listasafnið, Valtýr Pétursson.
„Jóhanna Kristín er mjög gott
dæmi um listamann sem meðvitað
eða ómeðvitað málar samkv. nor-
rænu upplagi.... en um leið eru þær
gæddar miklu innra líFi og sálrænum
víddum. Það sem helst hrifur er hve
hin myndræna taug virðist samgróin
eðli listakonunnar“. Morgunblaðið
15/5, '84 Bragi Ásgeirsson.
„Hún á því samleið með málur-
um sögunnar sem haldið hafa sig ut-
an við stefnu og strauma og notað
hafa pensilinn á hreinan og beinan
máta. Það eru menn á borð við
Goya, Von Gogh eða Munch en ein-
hvers staðar meðal þeirra stendur Jó-
hanna Kristín". Þjóðviljinn 20/5 '84.
Listmunahúsið Halldór B. Runólfs-
son.
Það gengur kraftaverki næst að
Jóhanna Kristín skuli hafa afrekað
svo miklu á þeim fáu árum sem
henni auðnaðist að starfa að listsköp-
un sinni.
Mig langar að geta héma um það
helsta. Nýlistasafnið einkasýning
1983. Landspitalinn einkasýning
1983. Ungir Listamenn samsýning
Kjarvalsstöðum 1983. Gullströndin
andar v/Selsvör samsýning 1983.
Listmunahúsið v/Lækjargötu einka-
sýning 1984. Sviss samsýning 1984.
14 listamenn Listasafni Islands sam-
sýning 1984. Sýning 9 myndlistar-
kvenna Hallveigarstöðum samsýning
1984. Samsýning íslenskra myndlist-
armanna í Lundi í Svíþjóð 1984.
Samsýning íslenskra myndlistar-
manna í Kaupmannahöfn 1984. Qaq-
ortoq, Kúltúrhúsinu einkasýning
1986 í ágúst. Galleri Borg einkasýn-
ing 1987. Sjálfsmyndir samsýning
1988.
íslenska þjóðin sér nú á bak ung-
um og efnilegum listamanni. í okkar
fjölskyldu em sterk ættartengsl. Við
höfum því öll misst mikið er Jó-
hanna Kristin var burt kölluð.
Deyrfé
deyja frœndr
deyr sjálfur it sama;
en orðstir
deyr aldregi
hvem sér góðan getr.
Hávamál.
Útförin fer fram mánudaginn
18/3 1991 frá Bústaðakirkju kl.
13.30.
Aðeins guð einn getur veitt styrk
í sorginni. Við hjónin vottum Björgu
litlu dóttur hennar, Matthíasi, systk-
inum hennar og öðrum vandamönn-
um innilega samúð.
Hulda Pétursdóttir
Útkoti
„Tant qu' il y a de la vie il y a de
l'espoir".
Elsku Stína, mín einasta Stína!
frænka og vinkona -
Svo erfitt að ímynda sér að þú
ert farin veg allra vega. Við sem átt-
um eftir að gera svo margt saman og
víst er um það, að mikið var á döf-
inni núna á næstunni. Eftir sit ég ein
og hrópa nafn þitt í auðnina um
ókomna framtíð.
Stína svo bjartsýn, hláturmild og
lifandi en samt svo veik, aldrei hugs-
aði maður útí að þú gætir dáið! Þú
varst svo góð við alla, gjafmildi þín
var einstök, alltaf varstu að gefa
fólki gjafir. Stína var einstakur per-
sónuleiki sem leiftraði af góðleik,
næmni og eldheitum áhuga. Mörg
voru þín áhugamál og hjartans mál.
En þó ber eitt hæst, brennandi áhugi
þinn á fólki, enda málaðirðu allaf
flgúratíft. Þú sagðist nota dökku lit-
ina, svart þegar þér leið mjög vel,
varst í góðu formi en ljósari liti ann-
ars, því þá varstu ekki fær um að
mála með svörtu. Eitt af þínum hjart-
ans málum var Heimahvammur,
æskuheimili þitt. Mikil hefur barátta
þín verið til þess að halda því og
margar hindranir og ljón á veginum.
Þú bjóst við þunnt og þykkt í Heima-
hvammi, við hin ótrúlegustu skilyrði.
Núna í haust hjálpuðu bræður þínir
þér og lagfærðu húsið og vist er um
það, að þér leið reglulega vel núna.
Þú vildir sofa í þínu æskuherbergi og
heyra niðinn í Elliðaánum.
Það eru ófá augnablik sem koma
uppí hugann og ekki pláss fyrir nema
lítið brot svo neinu nemi héma. Ofl
hef ég orðið hrædd um þig en samt
aldrei sem núna en þá ertu horfin!
Fyrir tveimur ámm sátum við i ró-
legheitum inní Heimahvammi og
dmkkum kaffi sem oftar, þá fékkstu
skyndilega heiftarlegt astmakast
varst eldrauð í framan og tókst and-
köf, ég varð svo logandi hrædd um
þig og hélt að þú myndir deyja. Þú
raukst út og komst til baka skelli-
hlæjandi og gerðir stólpa grín að
mér, sagðir að þetta væri ofureðlilegt
og kæmi oft fyrir þig. Mér þykir
verst til þess að vita núna að það
skyldi vera á þennan hátt sem þú yf-
irgafst okkur. Eitt veit ég þó, að þú
hefðir ekki viljað deyja annars staðar
en í Heimahvammi i faðmi móður
þinnar og foður þíns.
Okkur var ekki skapað að vera
langdvölum saman á sama stað. Þú
varst í Hollandi, ég í Frakklandi í
fjölda mörg ár. Á þeim tímum var
síminn ekki orðinn svo handhægt tól
og langt fyrir ofan fjárgetu náms-
manna, því skrifuðumst við á, send-
um hvor annarri kort svo útskrifuð,
því hver auður blettur var svo dýr-
mætur. Það var alltaf svo mikið að
gerast, svo mikið í fréttum og ann-
ríkið svo mikið að við komumst
aldrei yfir að skrifa allt. Svo ég vitni
í þig sjálfa, Reykjavík 12. júní 1980
„Það er margt í fréttum og ekki pláss
svo neinu nemi á snepli sem þess-
um.“
Reykjavík, 13. mars 1984 „Ég
gæti sagt svo margt en segi því sem
minnst vegna tímaskorts, sjaldan eða
aldrei hef ég verið svo upptekin sem
nú. Ég varð af ofangreindum ástæð-
um að sleppa því að fara með sýn-
ingunni minni til Sviss, (flugfarið
kostaði 2000 kr. ísl) grátlegf ekki
satt.“ Kortin urðu færri með tilkomu
símans en þó skrifuðum við alltaf
við og við frá Amsterdam, Reykja-
vík, Kaupmannahöfn, Aix-en-Pro-
vence, Paris, Qaqortoq, Stokkhólmi,
Taormina.
Það er líka margt sem síminn
hefur umfram bréfaskriftir þó að
hann skilji engin sjáanleg merki eftír
sig nema í hugum okkar. (Augna-
blikið hefur þó ætíð hafl sinn sess).
Símalínumar voru rauðglóandi hve-
nær sólarhringsins sem var hvar sem
við vorum. Vegalengdin hefúr aldrei
skipt okkur neinu máli né heldur
himinháir símareikningar því við
vomm alltaf svo nálægt hvor annarri,
tengdar óijúfanlegum böndum. Við
vorum sem tvær hliðar á sama pen-
ingi. Rödd þín og hlátur þinn hljóm-
aði eins við mismunandi veður og
móttökuskilyrði milli landa og lands-
hluta.
Það er ekki ofsögum sagt að
næmleiki þinn var ótrúlegur (gífur-
legur) og þú virtist alltaf vita allt áð-
ur en það gerðist. Þú sagðir alla tíð
að þú myndir rétt verða fertug en þú
varst bara þijátíu og sjö ára. Það er
næsta ömggt að þú hefúr fúndið það
á þér; að þú hyrfir á braut núna.
Arið 1986 fékkstu styrk til
Grænlands. Svona fórust þér orð um
þá dvöl:
„Qaqortoq 27. júlí 1986. Svo
margt væri hægt að segja annað væri
hins vegar betur ósagt. Ég hafði það
af að fara til Grænlands fyrir þig og
mömmu þína. Mér hefur liðið með
eindæmum vel héma, landið er fal-
legt og fólkið spennandi viðfangs-
efni svo eins og þú sérð sé ég ekki
eftir því að hafa lotið þínum vilja og
forlaganna. Þessi ferð mun hafa af-
gerandi áhrif á líf mitt en á allt annan
hátt en við mátti búast. Ég hef unnið
mjög mikið undanfarið, lesið fagur-
fræði, farið á barina, í gönguferðir
og bátsferðir á slóðir íslenskra fom-
manna. Betra getur það varla verið i
2700 manna samfélagi, á hjara ver-
aldar. Farið hefur verið fram á það
við mig að halda sýningu hér í Kúl-
túrhúsinu sem opnarþ. 10. ágúst n.k.
Fjárhagurinn er í óreiðu! hringi í þig
frá íslandi þegar mér græðist fé.“
tilv. lýkur.
Peningar skiptu okkur frænkum-
ar litlu máli. Það nægði okkur að
önnur ætti, til þess að geta notið
augnabliksins. Þó em peningar oft
örlagavaldur því þeirra vegna gátum
við ekki hist jafn oft né talað jafn
mikið saman.
Á ferðum okkar 1 Amsterdam,
Aix, Taormina, Catana, Syracusa,
Palermo, Reykjavik, Kópavogi hefúr
lífsgleðin og hið dýrmæta augnablik
alltaf verið hafl í heiðri.
Og víst er um það að þessi brýna
ljárþörf knúði þig oft og einatt til
þess að selja málverk þín langt undir
verði. Veikindi þín komu líka í veg
íyrir að þú gætir málað eins og hug-
ur þinn stóð til.
Núna í sept. s.l. barst sgvo sið-
asta kortið þitt frá Stokkhólmi. „Nú
er endirinn á dvöl minni hér í sjón-
máli. Ég kem heim þ. 10. þ.m., mjög
gaman eða hvað, alla vega sakna ég
þín og hlakka til að sjá og heyra í
þér. Bið að heilsa, þín eina Jóhanna
Kristín Yngvadóttir“ tilv. lýkur.
Aldrei hefði mig órað fyrir því
að 6 mánuðum síðar myndu þessi
orð öðlast aðra og afgerandi merk-
ingu fyrir líf okkar beggja.
Ég vona að dætur okkar, Björg
og Móheiður megi bindast samskon-
ar böndum til þess að halda á lofti
minningunni um vináttu okkar. Mér
segir svo hugur um að um þig verði
sagt eins og Lilju forðum: „Allir
vildu Lilju kveðið hafa“.
Ég votta þér Björg mín, þér
Matthías, nöfnu þinni litlu Stínu
Bergholt Hraunfjörð, systkinum og
öðrum aðstandendum mínar innileg-
ustu samúðarkveðjur. Ég kveð þig í
hinsta sinn með þínum eigin orðum:
„Sjáumst í blíðu og striðu á iskalda
„Landinu" hinu megin“.
Spegill sálar minnar
endurvarpar fortiðina
í Ijósi framtíðarinnar
þreyttar hugsanir minar
framkalla drauma
framtíðarinnar -
í Ijósi fortiðarinnar
égerþreytt
éger
ég-
JKY“
Þín eina Rós
(Petrína Rós Karlsdóttir).
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 16. mars 1991
Síða 11