Þjóðviljinn - 21.03.1991, Blaðsíða 4

Umræðan
á villi'
♦ ♦
gotum
Pétur Pétursson er doktor í
guðfræði og félagsfræði
og dósent í félagsfræði
við Háskóla íslands. Und-
ir hann voru bomar spumingar sem
varða félagslegt og trúarlegt gildi
fermingarinnar.
Mér finnst umræðan um ferm-
inguna svolítið stöðnuð og þá sér-
staklega þessi umræða í Qölmiðl-
unum. Því er nú þannig háttað að
kirkjuna og hennar athafnir er ekki
hægt að slíta úr samhengi við sam-
félagið og því síður úr samhengi
við Qölskylduna.
Guðfræðilega séð er fermingin
staðfesting á skímarsáttmálanum.
Skilningur kirkjunnar á skíminni
er sá að hún sé heilagt sakramenti.
Sú guðshugmynd sem þar liggur
að baki er að Guð sé algóður og al-
máttugur og að hann taki til sín
þetta bam sem þar með verði bam
Guðs og tilheyri söfnuði hans.
Þetta gerist allt með skíminni og
samkvæmt lútherskum skilningi er
fermingin ekki sakramenti heldur
aðeins staðfesting á þessum skím-
arsáttmála. Fermingin er því frem-
ur hefð en sakramenti. Sú hefð
byggist á því að söfnuðinum ber
að uppfræða barnið í trúnni og
þess vegna tengist fermingin
fræðslu eða trúfræðslu. Slík
fræðsla var áður eina alþýðu-
fræðslan sem fram fór á íslandi.
Það var píetisminn eða hrein-
trúarstefnan frá Danmörku, sem
kom i gegnum konungstilskipanir
á miðri átjándu öld, sem lagði ein-
mitt mest upp úr þessu fræðslu-
gildi fermingarinnar. Þangað má
rekja upphaf alþýðufræðslu á ís-
landi. Sem dæmi um fræðsluna má
nefna að ekki mátti ferma börn
nema þau væru læs.
Stafa ekki villur umrœðunnar
sem þú nefnir, af öllum þessum
SÍGILDAR
FERMINGARGJAFIR \
BIBLIAN
OG
Sálmabókin
Fást f bókaverslunum og
hjá kristilegu félögunum.
HIÐ ÍSL. BIBLÍUFÉLAG
(P>ul)l)rnnbssírofii
Hallgrimskirkju ( Reykjavík
Sími 17805. Opið 3-5 e.h.,
föstud. 10-12 f.h.
V
þáttum sem tengjast fermingunni í
dag?
Umræðan gengur út á að það
sé orðið svo mikið veraldlegt í
kringum ferminguna; allt þetta
gjafastand og hátíðarstand. Það er
hins vegar ekki kirkjan sem aug-
lýsir ferminguna sem gjafahátíð.
Slíkt er á ábyrgð viðskiptalífins og
verslana sem nota sér ferminguna
og auglýsa hana upp. Kirkjan legg-
ur að sjálfsögðu ekki slíkar áhersl-
ur. En eins og kemur fram í könn-
un sem ég gerði íyrir Fermingar-
Viðtal við Pétur Pétursson doktor I félagsfræði og guðfræði um gildi fermingarinnar og þá umræðu sem um
hana spinnst. Mynd: Kristinn
þroskaður er hann ekki orðinn
menningarlega og félagslega gjald-
gengur á vinnumarkaðnum. Ég
held til dæmis að stúdentsprófið sé
frekar orðið þessi fúllorðinsvígsla.
Áður var fermingin vígsla inn í
heim fúllorðinna og henni tengdust
ákveðin borgaraleg réttindi eins og
að ganga í hjónaband og svo fram-
vegis. Fermingin var áður meiri
Trúaráhrif eru ekki bara vitræn
heldur eru þau ekki síður tilfinninga-
legs eðlis og snúast um að hrífast
með.
starfanefnd Þjóðarkirkjunnar, þá
eru prestamir ekkert mótfallnir því
að fjölskyldan haldi hátíð þegar
barnið hefur hlotið þessa vígslu
sem fermingin er í sjálfu sér.
Fermingin er blessun kirkjunnar.
Söfnuðurinn kemur saman og
barnið staðfestir það skírnarheit
sem foreldramir gáfu. Síðan safn-
ast fjölskyldan saman og það er
eðlilegt út frá sjónarmiði kirkjunn-
ar að tjölskyldan hittist, gleðjist
saman og kalli á sína nánustu til að
vera við þessa athöfn. Á þetta
bentu prestarnir einmitt og þeir
leggja jafnvel upp úr því að vera
með í þessum hátiðarhöldum hjá
fólkinu. Gleði og trúarbrögð eru
alls ekki neinar andstæður - hátíðir
og trúarathafnir hafa í gegnum
söguna verið nátengdir hlutir.
Kaupmenn hafa hins vegar spanað
upp þetta gjafa- og auglýsingaflóð
sem fer í fólk og verður til þess að
það gagnrýnir ferminguna á þeim
forsendum að hún sé orðin of ver-
aldleg. Þetta ástand er semsagt
ekki sök kirkjunnar heldur er það
afleiðing af því samkeppnissamfé-
lagi sem við eigum við að búa.
Er fermingin eins konar vigsla
í heim fullorðinna, samhliða því
að vera trúarleg athöfn?
Það virðist gjarnan vera litið
þannig á. Fermingin er tímamóta-
atburður, en sem slík er hún þó á
undanhaldi. Hún er tímamót í lífi
fjölskyldu sem hefur alið upp
barnið, það er orðið fjórtán ára,
foreldramir bjóða til sín ættingjum
og vinum, opna heimili sitt og
sýna afrakstur sinn sem er þá að
finna í þessu hálf fullorðna bami.
Ættingjamir gleðjast með foreldr-
unum yfír baminu. Baminu er tek-
ið líkt og nú sé það að komast í
heim fullorðinna. En í okkar sam-
félagi er æskuskeiðið orðið svo
langt. Menntun tekur til dæmis
mjög langan tíma. Jafnvel þó ein-
staklingurinn sé líkamlega full-
manndómsvígsla ímynda ég mér.
Þegar viðkomandi var fermdur
hafði hann lært að lesa og kunni
kverið og ef hann gat það ekki þá
var það mikil niðurlæging að ferm-
ast bara upp á faðirvorið. Slíkur
einstaklingur var lægra metinn.
Hér áður var hið opinbera félags-
lega hlutverk því miklu meira en
það er í dag. Nú er fermingin
miklu meiri fjölskylduhátíð en
samfélagsatburður. Ferminging er
fyrir fjölskylduna og fyrir ættina.
Þetta sjáum við líka í þeim aragrúa
af ættarmótum sem haldin eru, ætt-
sitt og um þrettán af hundraði
segja að áhrif fermingarinnar hafi
komið ffarn seinna.
Ná athafnirnir og trúarupplif-
unin til barnanna?
Trúaráhrif eru ekki bara vitræn
heldur eru þau ekki síður tilfinn-
ingalegs eðlis og snúast um að
hrífast með. Skálholtsferðir ferm-
ingarbarnanna geta einmitt haft
mikil áhrif því bömin þekkja sögu
staðarins úr íslandssögunni, fara út
úr skarkala borgarinnar í þetta
samfélag í Skálholti, læra um
hefðina og komast inn í tíðagerð
sem höfðar til tilfmninga, reynslu
og upplifana. Ég held að það sé
mjög jákvæð og skynsamleg stefna
að nota Skálholt í þessum ferming-
arundirbúningi því Skálholtskirkja
pg hefð staðarins höfðar mjög til
íslendinga. Margir hafa orðið fyrir
trúarreynslu í tengslum við helgi-
hald í Skálholti.
Hreintrúarstefnan lagði mikla
áherslu á innri upplifun trúarinnar.
Við skímina hefur bamið auðvitað
ekki tækifæri til að upplifa þetta
sjálfl svo að með fermingunni má
segja að það endurupplifi og stað-
festi skírnarsáttmálann sem for-
eldramir gerðu fyrir þess hönd.
Nú gera foreldrar sáttmálann
en oft koma þeir ekki nærri fræðsl-
unni?
I þessu er viss mótsögn og í
raun er það fúrðulegt þegar sumir
foreldrar segjast ekki reyna að hafa
Kaupmenn hafa hins vegar spanað
upp þetta gjafa- og auglýsingaflóð sem
fer í fólk og verður til þess að það
gagnrýnir ferminguna á þeim forsend-
um að hún sé orðin of veraldleg.
arbókum og ættfræðiáhuga íslend-
inga. Slíkt er grein af sama meiði.
Samfélagið er miklu stærra,
viðameira og niðurhólfaðra og við
ferminguna er ástæða til að kalla
saman fólk sem maður mundi ann-
ars ekki hitta. Ættarböndin eru
sterk og ég held að fermingin hafi
því hlutverki að gegna að halda
ættunum eða fjölskyldunum sam-
an.
Telur þú að fermingarathöfnin
sjálf skipti mikli máli?
Það er erfltt að meta mikijvægi
athafnarinnar fyrir bömin. Ég og
Björn Björnsson könnuðum það
óbeint í trúarlífskönnun. í þeirri
könnun kemur í ljós að um þriðj-
ungur svarenda á aldrinum átján til
sjötíu og sex ára segir að ferming-
in sjálf hafi haft áhrif á þau. Um
fjömtíu af hundraði segja að ferm-
ingin hafi ekki haft áhrif á trúarlíf
áhrif á bömin sín varðandi trúna.
Þá kemur inn í þessi þáttur að það
em bömin sjálf sem eiga að taka
þessa ákvörðun, það em þau sjálf
sem eiga að staðfesta sáttmálann,
en ekki foreldramir. En auðvitað
hafa foreldramir mjög mikil áhrif á
trúarlíf barnanna óbeint, með
hegðun sinni. Trúarlífssálarfræðin
sýnir fram á það að bænir með
bömum hafa mikil áhrif á þau og
ekki bara meðan þau eru börn
heldur er þetta eitthvað sem við-
helst í trúarlífinu alveg fram á fúll-
orðinsár og elliár. Þessi miklu til-
finningalegu áhrif sem börnin
verða fyrir em lífsseigust og svo
koma hinir vitrænu þættir síðar.
Það er svo furðulegt að það er
í raun og vem eins og fermingin sé
endapunkturinn á trúamppeldi ein-
staklingsins hvað varðar þetta
vitræna stig en það er einmitt á
fimmtánda og sextánda aldursári
sem hinn vitsmunalegi þroski ger-
ist. Segja má að það sé galli á
þessu fyrirkomulagi að ferming-
unni sé ekki fýlgt eftir með meiri
fræðslu. Kirkjan reynir að vísu að
gera það með æskulýðsfélögum og
ýmis félagasamtök eins og KFUM
og K taka við bömunum. Reyndin
er að langflestir líta á ferminguna
sem endapunkt á trúfræðslunni.
Það er alger misskilningur út frá
skoðun kirkjunnar. I hugum fólks
er það oft þannig að eftir fermingu
er þessi trúarlífsþáttur afgreiddur
en það er alls ekki hið trúarlega
viðhorf til fermingarinnar. Þvert á
móti er ætlast til þess að með
fermingunni tengist bamið söfnuð-
inum og trúarlífinu betur. Safnað-
arvitundin er bara því miður mjög
óljós í vitund fólks. Ætt og íjöl-
skylda er í miðpunkti og með
fermingunni tengist presturinn
fjölskyldunni en söfnuðurinn eða
safnaðarvitundin hverfur alveg i
skuggann af ættarsamfélaginu.
Er þá einstaklingsvitundin og
sérhæfingin að yfirgnœfa hið sam-
félagslega?
I raun er það hið kristna samfé-
lag sem á að taka við börnunum
sem fúllgildum þegnum. Reyndar
skortir mikið á þessa safnaðarvit-
und og nú er einmitt í gangi verk-
efni hjá kirkjunni sem heitir „safn-
aðaruppbygging" og segja má að
kirkjan sé sér meðvituð um þennan
skort. Þessi skortur sést ekki síst á
fermingunni eða því að ekkert
skuli taka við af fermingunni fyrr
en við giftingu eða skírn fyrsta
bams viðkomandi einstaklingsins.
Þetta er í samræmi við það sem ég
sagði, fermingin er ekki mann-
dómsvígsla heldur íjölskylduhátíð,
ástæða til að koma saman og
gleðjast. Fermingin er hins vegar
ekkert sérstakt fagnaðarefni fyrir
samfélagið sem síkt.
Felst þetta vandamál ekki ein-
faldlega í því hve stór, flókin og
sérhæfð vestræn samfélög eru í
dag?
Jú því auðvitað er þetta hluti
af „prívatíseringunni". Búið er að
greina allt niður í afmörkuð svið á
svo margvíslegan hátt að samþætt-
ingin og samfélagsvitundin er
horfm eða orðin svo óhlutstæð að
einstaklingamir einangrast hver frá
öðrum. Þeir einangrast einnig trú-
arlega með spumingar sem varða
gildi lífsins, um meiningu með líf-
inu. Fermingin á einmitt að vera
upphafið að fullorðinsfræðslu inn-
an kirkjunnar, þar sem tekið er á
þessum spurningum um hver sé
meiningin með tilverunni, eðli
mannverunnar og afstöðuna til
Guðs.
ÞJÓÐVILJINN - Fermingarblað
Síða 4