Þjóðviljinn - 28.08.1991, Blaðsíða 9

VlÐTALIÐ
Baráttan ber árangur
Ef við lítum yfir farinn veg og reynum að meta árangurinn af
landgræðslustarfinu þá hugsum við náttúrlega til fyrirrenn-
ara okkar hér í Gunnarsholti og við Sandgræðslu íslands,
segir Sveinn Runólfsson, landgræðslustjóri. Við Ólafur Vil-
hjálmsson erum staddir austur í Gunnarsholti og sitjum þar á tali
við Svein landgræðslustjóra.
Af bókunum Sandgræðslan 50
ára og árbókum Landgræðslunnar,
Græðum Island, má sjá, hvemig
þessu starfi var háttað og þá ekki
síður hvemig ástatt var um gróður-
farið víða um land upp úr síðustu
aldamótum, heldur Sveinn áfram.
En það, sem mér er kannski einna
efst í huga þegar ég hugsa til þess-
ara árdaga í sandgræðslustarfinu
em ýmsir þættir, sem maður verð-
ur mjög var við að fólk gerir sér
enga grein fyrir nú. Þar á ég ekki
hvað síst við það hversu óskaplega
illa landið okkar var leikið, t.d. við
lok síðustu aldar, og hversu gríðar-
leg verkefni biðu þá Sandgræðsl-
unnar og að landgræðslustarfið
hefur beinlínis bjargað heilu
byggðarlögunum ffá algerri eyð-
ingu.
Það er alveg ljóst, að aðgerðir
Landgræðslunnar hér á Rangár-
völlum og i Landssveitinni, með
friðun sandfokssvæðanna, hleðslu
gijótvamargarða og síðan sáningu
melffæs í skjóli garðanna hafa
forðað þessum sveitum frá algerri
eyðingu. Það var einkum á síðari
hluta siðustu aldar, sem sandfokið
var ægilegt á þessum slóðum. Árin
1860-1890 vom mjög köld, meðal-
hiti þeirra talinn svipaður og kalda
árið 1979. Það þarf ekki að fara í
grafgötur um hvemig 30 slík ár í
röð hafa leikið gróðurinn. Og þá
höfðum við ekki þá möguleika til
ræktunar og heyöflunar, sem við
höfum nú: aðeins frumstæð tæki til
heyskapar, ekkert grasffæ og eng-
an tílbúinn áburð til þess að örva
sprettuna.
Sem dæmi um gróðureyðing-
una hér á Rangárvöllum má nefna
páskahretið 1882. Þá gerði hér gíf-
urlegt norðaustanbál, sem stóð í
þijá sólarhringa. Þessum ógnum
hefúr Matthías skáld Jochumsson
lýst mjög vel, en hann var þá prest-
ur í Odda. Matthías segir m.a. ffá
því, að á Reyðarfelli, sem er bær
hér rétt austan við Gunnarsholt,
hafl sandrokið staðið í þvínær þijá
sólarhringa og þegar fólk loks vog-
aði sér út úr bæjarhúsunum, - því
það birti nánast aldrei af degi í
sandfokinu, - þá kom það að
hrossum og nautgripum köfnuðum
í sandi í húsunum, sauðfé hrakið
og kafnað í sandstorminum út um
allt og Reyðarvatnið, sem bærinn
dregur nafn af, fúllt af sandi og sil-
ungurinn lá dauður ofan á sandin-
um.
Margar slíkar sagnir eru til af
eyðingunni hér á Rangárvöllum og
í Landssveit. Vitað er um hartnær
70 jarðir hér í hreppi, sem farið
hafa í eyði á síðustu öldum, flestar
vegna sandfoks, en einnig nokkrar
vegna öskufalls frá Heklu. Og bara
innan landamerkja Gunnarsholts er
vitað um a.m.k. 14 býli, sem farið
hafa i eyði vegna sandfoks. Gunn-
arsholt lagðist í eyði um skeið.
Það var ekki fyrr en 1912, þeg-
ar Sandgræðslan fór að girða þessi
svæði og sá í þau melfræi, sem
eyðingin stöðvaðist, en þá náði
hún orðið langt niður í Landssveit.
Nær allir Rangárvellirnir voru
meira og minna undirlagðir upp-
blæstri og víða komnir í kaf í sand
þegar uppgræðslustarfið hófst hér.
Á Landeyjamar, sem em ein blóm-
legasta og búsældarlegasta sveit
landsins, sótti sandfokið einnig
mjög. Kom það bæði frá flæðar-
málinu og Þveráraumm. Þessa
sjást þó ekki mikil merki nú, því
fyrirrennarar okkar hér í Gunnars-
holti girtu verstu sandfokssvæðin
og sáðu í þau melfræi.
Rætt við
Svein
Sæmundsson
Runólfsson
landgræðslustjóra
Um 1950 var ekki annað sýnt
en að Meðallandið myndi leggjast
alveg í eyði vegna sandfoks. Þá var
gífúrlegt sandfok í norðanverðum
hreppnum - hjá Leiðvöllum - og
stefndi það niður á jarðimar, bæði
Melhól, Langholt, Lynga, Efri-Ey
og Hnausa og fóm þama nokkrar
jarðir í eyði. Feikna sandfok var
þama einnig frá sjónum og æddi
sandstormurinn marga km inn á
gróðurlendið, þannig að um 1950
var aðeins eftir mjó gróðurræma í
miðju Meðallandinu. Þá vom allir
sandamir með sjónum friðaðir og
byijað að sá þar melfræi, önnur
stór girðing sett upp í norðanverðri
sveitinni og melfræinu komið þar
af stað. Síðan er Meðallandið orðið
mjög grösugt, og þó að byggð þar
standi því miður höllum fæti þá er
það ekki af skorti á gróðurlendi.
Auðvitað mætti minna hér á
mörg fleiri byggðarlög. Ég á t.d.
ekki von á þvi, að nokkur byggð
væri nú í Þorlákshöfn ef sand-
græðslunnar og melfræsins hefði
ekki notið við. Svipuðu máli gegn-
ir um Kelduhverfið og Öxarfjörð-
inn. Þar var eyðingin geysileg af
völdum sandfoks, bæði frá sjónum
og ofan af Hólsfjöllum. Nú er hins-
vegar ákaflega ánægjulegt að fara
um þessar gróskumiklu sveitir. I
Þingeyjarsýslunum hefúr gróður-
framvindan verið tiltölulega örari
en hér sunnanlands. Þegar sáð hafi
verið þar melffæi og síðan grasffæi
og landið ffiðað fóm ýmsar aðrar
plöntur að nema þar land í skjóli
melgresisins. Fyrst var það kannski
mosi en síðan lynggróður, þá loð-
víðir og gulvíðir og svo birkið. Það
er ólýsanlega ánægjulegt að sjá þar
hundmð eða jafnvel þúsundir hekt-
ara af landi, sem fýrir fáum áratug-
um var eyðimörk, en er nú að
verða þakin birki- og víðikjarri. Ef
til vill er þessi gróðurþróun örari í
Þingeyjarsýslunum vegna þess, að
þar er miklu meira af kjarri og
birki, sem em öflugir ffægjafar.
Víða á Suðurlandi sjáum við raun-
ar þessa sömu þróun á ffiðuðum
landssvæðum, sem við höfum
grætt upp með áburði og grasfræi.
Við eigum skemmtilegt dæmi um
þetta á svæði hér norðan við Gunn-
arsholt. Þar var æðandi mold- og
sandrok um 1960. Þá sáðum við
þama melgresi og grasffæi og bár-
um á. Siðan hefúr ekkert frekar
verið að gert. En smátt og smátt
breyttist gróðurfarið yfir í valllend-
isgróður. Nú er svo komið að þama
er mikið af loðvíði og miljónir
smáplantna af birki. Birkið hefúr
sáð sér þama og ffæið greinilega
borist alllangt af því það em a.m.k.
7-8 km í næstu birkifrægjafa.
Nefna má svo Haukadalsheiðina,
sem er í mikilli ffamfor. En landið
er enn að blása upp og við megum
hvergi slaka á í baráttunni.
Þegar fjölmiðlar em að fjalla
um þessi mál finnst mér þess
stundum gæta um of, að litið sé
einkum á dökku hliðamar á gróð-
urreikningi okkar. Horft er meira á
uppblásturinn en viðnámið, sem
veitt er. Vissulega em vandamálin
stór, en engan veginn óyfirstígan-
leg. Og það vill oft gleymast í um-
ræðunni, að víða er griðarlega
mikið land að gróa upp, sem betur
fer. Það em t.d. ákaflega miklar
gróðurframfarir í Skaftafellssýsl-
unum og þá ekki hvað síst í Aust-
ur-sýslunni. Ber þar einkum tvennt
til: vötnin hafa verið hamin og svo
er mikil sjálfgræðsla í skjóli vam-
argarðanna.
Við megum heldur ekki horfa
framhjá því, að það hefúr orðið al-
gjör bylting í búskaparháttum.
Vetrarbeit sauðfjár hefur alveg
lagst af. Vorbeit á úthaga er að
verða óþekkt og haustbeit einnig.
Ræktunarbyltingin hefúr leitt það
af sér, að búfé er í síauknum mæli
beitt á ræktað land. Allt miðar
þetta í rétta átt.
Hér sláum við, nú um sinn,
botninn í þetta spjall okkar Sveins
landgræðslustjóra, en umræðunni
er ekki lokið.
Menntaskólinn
við Sund
Skólastarf hefst mánudaginn 2. september.
Nemendur 2., 3. og 4. bekkjar komi í skólann kl.
9.00.
Nemendur 1. bekkjar komi í skólann kl. 10.00.
Almennur kennarafundur kl. 13.00.
Rektor.
Auglýsing!
Alþýðubandalagið Akureyri
Bæjarmálaráð
Fundur ( Lárusarhúsi 2. sept. kl. 20.30.
Fundarefni:
1. Dagskrá bæjarstjórnarfundar 3. sept.
2. Onnur mál
3. Stjórnin
Tónlistarskólinn á Kirkjubæjarklaustri
auglýsir eftir skólastjóra.
Við skólann er kennt á hljómborðshljóð-
færi, gítar, blokkflautur og málmblásturs-
hljóðfæri, auk tónfræðigreina.
Nemendur skólans eru þrjátíu.
Gott húsnæði er í boði.
Umsóknarfrestur er til 1. september.
Umsóknir, ásamt upplýsingum um mennt-
un og starfsreynslu, sendist til skrifstofu
Skaftárhrepps, Klausturvegi 10, 880
Kirkjubæjarklaustri.
Nánari upplýsingar veitir: Bjarni Matthías-
son í síma 98-74840 og 98- 74647.
ÓNSKÓLI
SIGURSVEINS D. KRISTINSSONAR
I Hellusundi 7 - IS-101 Reykjavtk
Nemendur þurfa að staðfesta umsóknir
um nám á haustönn. Skrifstofa skólans
verður opin sem hér segir:
í Hellusundi 7:
í dag, miðvikudag 28., fimmtudag 29. og
föstudag 30. ágúst kl. 13.00 til 17.00
í Hraunbergi 2:
Laugardag 31. ágúst kl. 10.00 til 15.00.
í Árbæjarskóla:
Mánudaginn 2. september kl. 17.00 til
19.00.
Skólinn getur bætt við nokkrum
nemendum á málmblásturshljóðfæri.
Skólastjóri.
RAFRÚN H.F.
Smiðjuvegi 11 E
Alhliða rafverktakaþjónusta
Allt efni til raflagna
Sími 641012
GLÓFAXI HF.
ÁRMÚLA 42 108 REYKJAVlK SlMI: 3 42 36
Orkumælar
fri
KAMÖTHITP MITRO AJH
UR HF.
Innflutnlngur — Tfcknlpjónust*
Rennslismælar
fri
HYDROMETER
Sími652633
Síða 9
ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 28. ágúst 1991