Þjóðviljinn - 01.10.1991, Blaðsíða 6

FiÉmrn
Vistheimili fyrir ósak-
hæfa silast í gegnum kerfið
Höskuldur Jónsson, forstjóri ÁTVR, tekur við framlagi Heineken- verksmiðj-
anna úr hendi Hans Willems. Mynd: Jim Smart.
ÁTVR og Fríhöfnin
stofna Fjallasjóð
F[jármálaráðuneytið hefur
gert SÁÁ og Náttúrulækn-
ingafélaginu kauptilboð í
húseignir þeirra í Ölfusi. Fyrir-
hugað er að framkvæma breyt-
ingar á húsunum fyrir a.m.k. 25
miljónir, svo þar megi starf-
rækja „vistheimili fyrir ósak-
hæfa afbrotamenn“ eins og það
er nú kallað.
Frestur til að svara tilboðinu
rennur út fljótlega eftir mánaða-
mótin. Framkvæmdir geta þó ekki
hafist fyrr en bygginganefnd Ölf-
ushrepps hefur afgreitt heimild til
breytinganna, en á því hefur orðið
talsverð töf. Búið er að semja við
Dr. Jón Bragi Bjarnason pró-
fessor er formaður sérstakrar
aðgerðanefndar sem umhverfis-
ráðherra hefur skipað vegna
mengunaróhappa á sjó.
Aðrir nefndarmenn eru þeir
Davíð Egilsson verkfræðingur, Jón
Olafsson haffræðingur, Sigurður
Magnússon eðlisfræðingur og dr.
Ævar Petersen fúglafræðingur.
Hlutverk nefndarinnar er að
koma saman þegar meiri háttar
mengunaróhöpp verða eða þegar
hætta er á slíku, meta mengunar-
tæknideild Rikisspítalanna um að
hún sjái um framkvæmdimar.
„Bygginganefndin hefur verið
að Qalla um málið síðan í ágúst og
tekið það fyrir þrisvar sinnum, en
er ekki ennþá búin að afgreiða það
frá sér. Við áttum ekki von á að
þetta myndi dragast þar,“ segir Páll
Sigurðsson ráðuneytisstjóri í heil-
brigðisráðuneytinu. „Þessu hefur
seinkað um fimm vikur og það
strandar bæði á samþykki bygg-
inganefndar og að gengið verði frá
samningum við eigendur."
Hann sagði gert ráð fyrir að
hægt yrði að fá starfsfólk til að
hægt væri að bjóða einhveija með-
hættu, skipuleggja rannsóknir á líf-
ríki, leiðbeina um viðbrögð og
samræma aðgerðir einstakra stofn-
ana.
Nefndin á einnig að meta
árangur aðgerða sem gripið er til
og gera tillögur til umhverfis-
ráðherra um úrbætur eftir því sem
þörf krefur.
Þá er nefndinni einnig falið að
fara yfir og meta viðbrögð við
grútarnebguninni fyrir Norð-
urlandi.
-vd.
ferð á heimilinu, en engir læknar
hafa sótt um ennþá. Annað fagfólk,
m.a. sálfræðingur, hafa þó spurst
fyrir um vinnu.
Tveir ósakhæfir afbrotamenn
bíða hérlendis eftir vist á heimilinu
og sagði Páll að vonast væri til að
hægt væri að senda heim fjóra,
sem dvelja á stofhunum erlendis,
þegar heimilið tæki til starfa. Einn
af þeim þremur sem dæmdir voru
ósakhæfir á þessu ári hefúr verið
sendur á stofnun erlendis.
Guðmundur Hermannsson,
sveitarstjóri og formaður bygg-
inganefndar Ölfúshrepps segir það
ekki sök nefndarinnar heldur ráðu-
neytisins að heimild til breytinga
hefur ekki verið afgreidd. í upphafi
hafi vantað greinargerð um hvaða
starfsemi yrði rekin í húsunum og
einnig hafi vantað yfirlýsingu frá
eigendum húsanna um að þeir
heimili breytingamar fyrir sitt
leyti. „Okkur var fyrst sagt að við
gætum lesið um það í blöðunum
hvaða starfsemi yrði þama,“ sagði
Guðmundur. „Nú er greinargerðin
komin, en okkur vantar enn skrif-
legt samþykki frá SAA og Náttúru-
lækningafélaginu. Þegar það er
komið mun bygginganefnd af-
greiða málið eins fljótt og hún hef-
ur tök á.“
-vd.
í fengis- og tóbaksverslun
ríkisins og Fríhöfnin á
JL V.Keflavíkurflugvelli hafa
stofnað sérstakan landverndar-
sjóð, sem hlotið hefur nafnið
Fjallasjóður. Tekjur sjóðsins eru
vaxtatekjur og frjáls framlög
viðskiptavina stofnenda sjóðsins.
Hans Willeins, fulltrúi Heinek-
en- verksmiðjanna í Hollandi, af-
henti sjóðnum fjórar miljónir ís-
lenskra króna á miðvikudag og var
framlagið veitt í tilefni þess að í
ágúst hafði selst _ein miljón lítra af
Heineken-bjór á Islandi.
Tvö framlög hafa verið ákveð-
in úr sjóðnum. Hið fyrra til útgáfú
á gróðurkortum yfir Snæfellsnes,
en það verkefni hefur verið í
vinnslu hjá RALA um alllangt
skeið og gerir þetta framlag kleift
að ljúka verkinu.
Hitt framlagið rennur til við-
halds og endurbóta á Gullfoss-
svæðinu á vegum Ferðamálaráðs
og Náttúruvemdarráðs.
Nefnd vegna mengunaróhappa
___________VIÐHOIF
Húmanismi í stað
A Helei M. Sierurðsson skrifar
trúar
dag, þriðjudaginn 1. október, verður haldinn í Norræna hús-
inu fyrirlestur sem ber nafnið „Húmanismi í stað trúar“. Flytj-
andi er Kari Vigeland, lektor við Oslóarháskóla. Kari er jafn-
framt framkvæmdastjóri norska félagsins Human-Etisk For-
bund og varaformaður alþjóðasamtaka húmanista, IHEU. Hún
mun tala á ensku og verður aðalumræðuefnið húmanisminn og
alþjóðahreyfing húmanista. Að loknum fyrirlestrinum, sem hefst
kl. 20.30, verða umræður.
Orðið húmanismi hefur verið
skilgreint á marga vegu í gegnum
tíðina því að margir hafa viljað
skreyta sig með honum ef svo má
segja. Undantekning var þó 68-
kynslóðin, eða hluti hennar. Hún
sagði húmanista gjarnan vera
gervilegir og loftkenndir. Meðal
hinna mörgu sem hafa viljað eigna
sér húmanismann eru hins vegar til
að mynda ýmsar stjómmálahreyf-
ingar. Þær segja sem svo að stefna
sín stuðli að friði og velferð í
heiminum. Sumir guðfræðingar
líta einnig svo á að kristnin boði
húmaníska siðfræði: elska skaltu
náunga þinn o.s.frv. Alþjóðahreyf-
ing húmanista tengist þó hvorki
trúarstefnum né stjómmálastefn-
VINNINGAR FJÖLDI VINNINGSHAFA UPPHÆÐÁHVERN VINNINGSHAFA
1. 5af 5 2 1.354.024
4> 4af 5™ 4” 117.690
3. 4al5 96 8.459
4. 3at5 3.758 504
Heildarvinningsupphæð þessa viku: 5.884.904
upplýsingarsImsvari91 -681511 lukkul!na991002
991002;
um. Innan hennar er beinlínis litið
svo á að húmanismi sé andstæða
trúarhyggju. Og markmið húman-
ismans varðandi stjómmál eru al-
mennari en svo að þau megi tengja
einstökum stjómmálastefnum.
Samtök húmanista hafa verið
við lýði í heiminum síðan á 19. öld
og starfa þau nú í yfir 40 löndum,
þar á meðal á öllum Norðurlönd-
unum. Þeirra yngst er íslenska fé-
lagið, sem nefnist „Siðmennt, félag
áhugafólks um borgaralegar at-
hafnir". Það hefur starfað í á annað
ár og hefur um eitt hundrað félags-
menn. I Noregi, heimalandi fyrir-
lesarans Kari Vigeland, nefnist fé-
lag húmanista „Human-Etisk For-
bund“ (skammstafað: HEF). Hum-
an-Etisk Forbund hefur náð því að
verða gífurlega fjölmennt og
áhrifamikið. Fundi þess og sam-
komur sækja árlega nálægt eitt
hundrað þúsund manns. Þegar um-
ræður fara fram í fjölmiðlum um
skóla- og menntamál eru þau einn-
ig nær sjálfsagður þátttakandi.
Sömuleiðis er leitað ráðgjafar hjá
þeim ef samin eru frumvörp eða
reglugerðir sem tengjast lífsskoð-
unarmálum. Aðstæður í Noregi eru
að mestu leyti þær sömu hérlendis,
en þó ekki öllu. Trúaráhugi Norð-
manna er mjög lítill, eitt til tvö
prósent sækja kirkjur reglulega.
Vel er þó búið að kirkjulegu starfi
með opinberum íjárframlögum
engu síður en hér. En þjóðkirkjan
norska er meira bókstafstrúar en
við eigum að venjast og sama gild-
ir um hinn almenna Norðmann.
Human-Etisk Forbund var
stofnað árið 1956 og taldi lengi að-
eins nokkur hundruð félaga. Fjölg-
unin í félaginu hefur einkum átt sér
stað á undanfömum 15 ámm. Árið
1976 vom félagsmenn um 1600,
en em nú um 44000. HEF er nú
stærsta lífsskoðunar- eða trúfélagið
í Noregi utan þjóðkirkjunnar og
raunar stærsta félag sinnar tegund-
ar í heiminum. Ástæður þessa
mikla uppgangs hafa menn rakið
meðal annars til lífseiglu bókstafs-
trúarinnar í Noregi. Fríþenkjarar
þar hafi fundið hjá sér sterkari þörf
en ella að þjappa sér saman. Önnur
ástæða og ekki síður mikilvæg er
hæfir forystumenn og öfiugt og
markvisst starf. Sagt er að í hvert
skipti sem norska kirkjan gengur
fram af almenningi þá fjölgi í
Human-Etisk Forbund. En það ger-
ist þeim mun fremur sem Human-
Etisk Forbund láti betur vita af sér.
Umfang starfsemi Human-Et-
isk Forbund má meðal annars
marka af reikningum þess. Árið
1989 var veltan 15 miljónir
norskra króna, þ.e. 150 miljónir ís-
lenskar, og árið 1990 var hún kom-
in upp í 17 miljónir. Þessi háa velta
stafar af hinum mikla fjölda félags-
manna. Með hveijum þeirra borgar
ríkið „sóknargjald", auk sérstyrkja
til ýmissa verkefna, aðallega á
sviði fræðslumála. Ennfremur
leggja félagsmenn fram greiðslur í
formi áskrifta o.s.frv. Styrkir og
tekjur af hverjum félagsmanni eru
þannig rúmlega 4000 íslenskar
krónur á ári. Launaðir starfsmenn
Human-Etisk Forbund eru um 15
talsins og vinnur um helmingur
þeirra á aðalskrifstofunni í Osló.
Hinir starfa úti í fylkjunum.
Stærð Human-Etisk Forbund
kann að vekja upp ýmsar spuming-
ar. Félag með svo stóran hóp á bak
við sig er orðið umtalsvert samfé-
lagslegt afl í ekki stærra landi en
Noregur er. Og hvemig og í hvers
þágu á að beita þessu afii? Þess má
geta að 5 af 18 ráðherrum í ríki-
stjóm Noregs fram að síðustu
kosningum (fyrii" nokkrum vikum),
þar á meðal Bmndtland sjálf, vom
eða höfðu verið félagar í HEF.
Þessari staðreynd var velt upp fyrir
skömmu í norskum fjölmiðlum,
m.a. vegna þess að í stjómarskrá
landsins segir að ríkisstjóm lands-
ins skuli styðja og styrkja ríkis-
kirkjuna. En í raun er lítil forsenda
fyrir vangaveltum af þessu tagi.
Starfsemi Human-Etisk Forbund
snýst fýrst og fremst um borgara-
legar athafnir. Á ámnum 1989-
1990 fóm fram 350 útfarir á veg-
um félagsins, 1700 böm vom
nefnd og 8600 unglingar fermdust.
Um 120.000 manns vom viðstadd-
ir þessar athafnir. Nafngiftimar em
nýjasti þátturinn í starfi HEF. Þær
komust ekki á vemlegan skrið fyrr
en árið 1988, en síðan hafa þær
tekið mikinn fjörkipp. Hafa þær
náð mun hraðari útbreiðslu en til
að mynda fermingin gerði.
Fermingamar em þó sem fyrr
stærsti þátturinn í starfinu. Um
4000 ungmenni fermast árlega á
vegum félagsins á um 100 stöðum
á Iandinu. Em það nálægt 10%
allra fimmtán ára ungmenna í land-
inu. Ýmis vandamál hamla þó enn
starfi HEF á þessum vettvangi. Til
að mynda hefur ekki nema á stöku
stað fengist leyfi til að kynna borg-
arlega fermingu í skólum (sama
sagan og á Islandi). Kirkjunnar
menn hafa hins vegar þrengt sér
inn í skólana í mun meiri mæli en
lög leyfa. Togstreitan um borgara-
legu ferminguna kemur einnig
fram í dagblöðunum. Á síðastliðnu
ári vom til að mynda um 100
greinar skrifaðar með henni og
móti;
Á ámnum 1989 og 1990 vom
fulltrúar Human-Etisk Forbund
ræðumenn við um 3150 útfarir. Er
það svipaður fjöldi og verið hefur
um nokkurt skeið. Fyrir um ári
gerðist það að fimm þingmenn
Verkamannafiokksins lögðu fram
frumvarp um að kirkjur landsins
skyldu opnaðar borgaralegum út-
fömm. Það fékk lítinn hljómgmnn.
Slíkt tíðkast hins vegar hérlendis,
eins og kunnugt er.
Meðal áhugamála Human-Et-
isk Forbund er skólastaf. Er skóla-
og námsfúlltrúi í fúllu starfi og
gegnir því nú maður af íslensku
móðemi, Kjartan Selnes. Norska
kirkjan hefúr verið ágeng í skólum.
Meðal annars fer fermingamndir-
búningur þar fram að hluta til.
Þessu hefur HEF unnið gegn.
Einnig hefur félagið unnið
að námsefni sem komið
getur í stað kristnidóms-
fræðslu og er byijað að
takaþað til kennslu.
Utgáfustarfsemi er
vemleg á vegum Human-
Etisk Forbund. Flaggskip-
ið, ef svo má segja, er
tímaritið Humanist. Það
hefur eflst eins og annað í félaginu
með auknum félagafjölda og hefúr
nú mesta útbreiðslu „menningar-
tímarita" í Noregi. Húmainstaverð-
launin em enn einn þátturinn. Þau
em veitt árlega einstaklingi sem
haldið hefúr á lofti húmanískum
sjónarmiðum í ræðu og riti. Einnig
veitir HEF námsstyrk einum nem-
anda á ári o.s.frv.
Að lokum má nefna eitt megin
stefnumið Human-Etisk Forbund.
Það er aðskilnaður ríkis og kirkju í
Noregi. Beinist baráttan þar sér-
staklega að stjómarskrárgrein
númer tvö. Lítið virðist hafa miðað
á því sviði upp á síðkastið. En þó
fara undirtektir heldur vaxandi.
Jafnvel margir kirkjunnar menn sjá
kosti við aðskilnað ríkis og kirkju,
þ.e. þeir telja að draga muni úr
lognmollu i trúarlífinu. Margvísleg
starfsemi fer ffarn af hálfu HEF
gegn stjómarskrárgrein nr. 2, m.a.
fundahöld, upplíming auglýsinga-
spjalda, dreifing eyðublaða fyrir
fólk til að segj'1. sig úr ríkiskirkj-
unni o.s.frv. Enda virðist ríkis-
kirkja, með öllum sínum forrétt-
indum, samræmast illa frjálsri
skoðanamyndun og lýðræðisvitund
nútímans.
Höfundur er formaður
Siðmenntar
Um Human-Etisk Forbund
og heimsókn framkvæmda-
stjóra þess til Islands
ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 1. október 1991
Síða 6