Þjóðviljinn - 11.10.1991, Page 3

Bókmenntir
Nóbelsverðlaun
til Nadine Gordimer
Ekki ber á öðru en menn séu
glaðir ylir þvi að Sænska akadem-
ían veitir suður-afrísku skáldkon-
unni Nadine Gordimer bók-
menntaverðiaun Nóbels að þessu
sinni.
Val á höfiindi til þeirra verðlauna
er aldrei auðvelt: vitanlega eru á
hvetjum tíma uppi margir höfundar
sem hafa til að bera það næmi, það
minni og þá tengigáfu sem aðdáun
vekja. Menn leita því.gjama að ein-
hveijum verðleikum höfundar auk-
reitis og það er auðvelt að finna þá í
æviverki Nadine Gordimer. Hún hef-
ur unnið affek sín sem kona, sem
andófsmanneskja í ritskoðunarsam-
félagi, hún hefúr haft hugrekki til að
fara (í bókum sínum og utan þeirra)
með viðhorf sem ganga þvert á hags-
muni þess forréttindasamfélags sem
hún er borin til í Suður-Afríku.
Það er merkilegt að á okkar and-
pólitísku tímum skuli Nadine Gord-
imer fá nóbelsverðlaun. Hún er afar
pólitískur höfundur i þeim einfalda
skilningi, að viðfangsefni hennar og
baksvið örlaga þeirra einstaklinga
sem hún lýsir em þau átök sem fram
hafa farið f landi hennar um ffamtíð
samfélags, sem rís á þeirri kúgun
sem allir skilja: kynþáttakúgun. Sú
eina bók eftir Nadine Gordimer sem
þýdd hefur verið á íslensku, „Heimur
feigrar stéttar", lýsir því einmitt
hvemig ung hvit kona er að þvi
spurð hvað hún ætli að gera við sína
réttlætiskennd, sina andúð á
ómennsku skipulagi.
Verið getur að með því að muna
nú eftir Nadine Gordimer séu menn
að lýsa söknuði sínum eftir þeim
tímum sem nú virðast á förum: þeim
tímum þegar mikið mark er tekið á
rithöfundum, svo mikið að valdhafar
óttast þá og banna bækur þeira (þijár
skáldsögur Nadine Gordimer hafa
verið bannaðar í heimalandi hennar).
Þetta var sá timi þegar rithöfundar
urðu samviska samfélagsins og eins
og „önnur ríkisstjóm" í Sovétríkjun-
um, Austur-Evrópu - og löndum eins
og Suður-Affíku. Þverstæða þeirra
tíma er sú, að rétt eins og allir vilja
orðið fijálst og rithöfundana gefha út
- þá vita menn að um leið og rit-
skoðun er afnumin og málffeisið
ótakmarkað, þá er eins og sá virðing-
arsess sem rithöfundurinn hafði sé
horfinn, rödd hans dmkkni i hinum
ffjálsa auglýsingahávaða sem við
tekur.
En það er margt fleira sem getur
ffeistað manna tii að sýna Nadine
Gordimer sem mestan sóma. Eitt er
það, að þótt það suður-affíska líf sem
hún lýsir i skáldsögum sinum og
smásögum sé afar sérstætt, þá er í
því margt af þeim illa grun sem læð-
Árni
Bergmann
skrifar
ist að öllum okkur, ekki síst þeim
íbúum heimsins sem hafa verið sól-
armegin í lífskjörum, rétt eins og
hvítir Suður- Affikumenn. Hér er átt
við þann illa grun, að við búum á
eldfjalli, að við göngum á þunnri og
brothættri skum, að okkur sé
skammtaður naumur timi áður en
einhver ósköp dynja yfir: uppreisn
hinna snauðu, uppreisn náttúrunnar
gegn óhófi okkar, kannski tekur okk-
ar eigin dauðaþrá af okkur ráðin.
Þessi kennd er allsstaðar í sögum
Nadine Gordimer, líka þegar hún býr
til eftirminnilega smásögu um ein-
semd hvítrar konu á miðjum aldri,
sem nýtur góðs af skilningi og sam-
úð svarts starfsféiaga síns til að losna
úr vafasömu sambandi við hvita
landeyðu. Þessi illi grunur - hann er
Nadine Gordimer; við getum öll séð
okkur i hennarfólki...
i verkúm hennar tengdur nábýli gjör-
ólíkra þjóða og gjörólikra lífshátta;
þar er Suður-Affíka sjaldgæft land
en um leið samnefnari fyrir „heims-
þorpið" sem alltaf er að minnka. Hin
ríka Evrópa - hún býr enn við aðeins
lítinn minnihluta „þeldökkra“ sem
vinna mörg verstu verkin, en sú
sama Evrópa er þegar farin að sofa
illa yfir því að fyrir utan bíði miljón-
ir og aftur miljónir hinna snauðu eftir
smugu til að koma sér fyrir i „okkar“
notalega heimi.
í þriðja lagi þá vekur Nadine
Gordimere sterka athygli og samúð
vegna heiðarleika og æðruleysis. Hér
er þá ekki átt við það fyrst og ffemst
að hún er ein af þeim fáu hvitu
manneskjum sem eru í ANC, Affíska
þjóðarráðinu. Heldur það að hún ger-
ir sér engar grillur um það, að afhám
þeirar kynþáttakúgunar sem hún hef-
ur tekið þátt í að beijast við, þýði um
leið að menn eigi á góðu von. Hún er
ekki „útópisti" í skrifum sínum. Hún
veit að kúgun í margar kynslóðir hef-
ur eitrað líf bæði þeirra sem hafa hag
af henni og þeirra sem kúgunin helst
bitnar á. En æðruleysi hennar og
hugrekki er einmitt í þessu: að hún
veit að vart er á góðu von og tekur
um leið þá afstöðu að sú vitneskja
megi ekki verða skálkaskjól fyrir þá
sem draga sig i hlé. Hún neitar þeim
um afsökun sem segja: ég er hættur,
farinn, það bjargast ekki neitt hvort
sem er.
Leynist líáll
snillingurá þínu hámili':
?
Tónlistarhæfileika bama er unnt að laða fram
snemma, sé hlúð að þeim á réttan hátt. Hvatning
foreldra er góður bakhjarl en hljóðfærið þarf líka
að vera ósvikið. Vandað hljóðfæri reynist barni
ómetanlegt því að lengi býr að fyrstu gerð.
Vandað hljóðfæri-hjarta hvers menningarheimilis.
NÝTT HELGARBLAÐ
3 FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER1991