Þjóðviljinn - 18.10.1991, Side 8

Fönnin í Gunnlaugsskarði
Grœnu reitirnir beint yfir tilteknu ártali tákna að Jonnin i Gunnlaugsskarði hafi horfið það ár, en hvítu reitimir
tákna að hún hafi ekki eyðst. - Það er nánast regla að fönnin hverfi ef Reykjavikurhitinn á kvarðanum vinstra
megin er meiri en 6,6 gráður. Skýringar i texta.
Haustið er farið að setja svip
sinn á landið, en í minningu
sumarblíðu geymist myndin
af blámistruðum og snjólaus-
um fjöllum. í Skarðsheiði voru
ekki nema fáeinar fannarákir
og dílar og í Esjunni var að-
eins eftir ein fönn í septem-
ber, sú sem þar er lífseigust,
í Gunnlaugsskarði vestan við
Kistufell. En fyrir miðja öldina
gerðist það oft að hún hvarf
eftir að hlýindaskeiðið mikla
hófst upp úr 1920.
A teikningunni er það táknað
með svörtum depli beint upp af
viðkomandi ári á línunni fyrir
neðan, en hvítu reitimir sýna að
fonnin hafi verið við lýði þangað
til vetrarsnjóa tók að leggja. Um
önnur ár en þau sem eru merkt á
þennan hátt er ekki vitað með
vissu á þessu tímabili. Mest af
þessum fróðleik tók Jón Eyþórs-
son saman í tímariti veðurfræð-
inga, Veðrinu, árin 1960 og 1965,
en Jón bóndi Erlendsson á Mó-
gilsá sem þar hafði búið um lang-
an aldur sagt sér að fönnin í
Gunnlaugsskarði mundi aldrei
hafa horfið að sumarlagi fyrr en
1923 - í fyrsta lagi - en eftir 1930
hafi hún mjög oft horfið. Enn
hafði Jón Erlendsson það eftir
Kolbeini Eyjólfssyni sem bjó í
Kollafirði frá 1863 og fram undir
aldamót að fonnin í Gunnlaugs-
skarði hefði aldrei horfið á því
tímabili.
Þetta er merkileg hegðun og
vekur forvitni um hvað ræður því
hvort þessi fonn heldur velli eða
hjaðnar.
Þrjár orsakir koma helst til
greina: hiti, sólskin og snjókoma.
Of\ em talsverð tengsl milli sum-
arhita og sólskins og því ætti sum-
arhitinn einn að geta sagt bæði
söguna af sjálfum sér og sólskin-
inu. Og svo eru snjóalög venju-
lega því meiri á þessum slóðum
sem veturinn er kaldari, þíðumar
færri. Þess vegna getur vetrarhit-
inn líka lagt orð i belg um lífsskil-
yrði skaflsins í Gunnlaugsskarðí.
Til að reyna þessa kenningu
skulum við líta afhar á teikning-
una. Deplamir sýna ekki aðeins
árið sem þeir eiga við, heldur líka
hitann það árið, en hann er merkt-
ur á kvarðann vinstra megin. Hér
er ekki átt við meðalhita almanak-
sársins, heldur hitann í október til
september. Og i meðaltalinu er
hver vetrarmánuður, október-apr-
íl, látinn vega helmingi minna en
sumarmánuðimir, því að með því
móti sýnist hilinn verða bestur
mælikvarði á afkomu fannarinnar
í Gunnlaugsskarði.
Árangurinn er furðu sannfær-
andi. I hvert sinn sem fonnin hef-
ur lifað af sumarið hefur þessi
meðalhiti reynst minni en 6,6
gráður, en í öll skiptin sem hún
hefur horfið hefur meðalhitinn
verið meiri en 6,6 gráður, þó með
einni undantekningu árið 1950, en
þá vantaði ekki nema 0,27 stig að
hitinn næði þessu marki.
Póll
Bergþórsson
skrifar
í sumar skorti ekki mikið á að
þessi fönn eyddist, því að hún var
aðeins rúmlega 100 metra löng í
september, enda var vegni meðal-
hitinn í Reykjavík nú sá mesti í 27
ár. Þetta er auðvitað engin sönnun
fyrir hlýnandi loftslagi. En miðað
við meðalhitann á jarðarkringl-
unni undanfarinn áratug sýnist
ekki of djarflega ályktað að skafl-
inn í Gunnlaugsskarði kunni að
hverfa að minnsta kosti einu sinni
næstu þrjú ár.
Af þessu má samt ekki draga
of víðtækar ályktanir. Þó má vera
að athuganir af þessu tagi auð-
veldi mönnum að áætla vöxt og
bráðnun jökla á tímum loftlags-
breytinga. Það er áhugavert í allri
umræðunni um gróðurhúsaáhrif.
Þess vegna væri fróðlegt að þeir
létu til sín heyra sem hafa fylgst
með lífseigum fönnum í íjöllum
undanfama áratugi, ekki aðeins í
Gunnlaugsskarði, heldur sem víð-
ast um land.
Hér á undan var þess getið að
ekki þekktust þess dæmi að snjór-
inn í Gunnlaugsskarði heföi horfið
frá 1863 til aldamóta og jafnvel
ekki fyrr en eftir 1923. En áreið-
anlega hefúr gengið mikið á hann
sumarið 1880, því að þá var ein-
staklega hlýtt á landinu og vafa-
laust hafa þá horfið margar fannir
sem annars héldu velli ár frá ári.
Veturinn eftir var hins vegar
grimmasti frostavetur frá því að
mælingar hófúst hér á landi. Af
þessu mun hafa sprottið sú trú
gamalla manna að það boði harð-
an vetur ef fjölærar fannir hverfa.
En þetta sýnir glögglega að eitt
dæmi er ekki nóg til að byggja á
því reglu, því að sannanlega hafa
sjaldan verið hér mildari vetur ár
eftir ár en einmitt þegar fönnin í
Gunnlaugsskarði hvarf sem oftast
á fjórða áratugnum.
L j ó ö abókarýni
Langt áb komin Ijob
Lisi og tár Höf: Goran Þcss vcgna hefur Jón frá Pálmholti ort íslenska bragarhætti á sum Ijóðanna og það er í ýmsum tilvikum ansi fallega gert. Kvæðið „Nafnlaus fegurð", sem er of Iangt til þess að birta það í heild, hefst á þessum erindum: á I : '.,
Þýð: Jón frá Pálmhoiti n
Dimmur söngur úr sefi Ýmsir höfundar Þýð: Geir Kristjánsson Þú stúlka með blik í auga og brúnlitt hár ii
blómrauðar varir og kihnar sem vekja þrár Jón frá Pálmholti
Útg: Hringskuggar Þú ert hœglát ifasi mcð heitan og njúkan róm
og Inið þín ilmar sem fegursta sumarblóm.
Geir Kristjánsson
Það er skemmtilegt að Jón frá Pálmholti skuli hafa valið
kúrdísk Ijóð til þýðingar. Kúrdar cm gömul og merk menn-
ingarþjóð sem á mikilvægt erindi við umheiminn - bæði
vegna menningar sinnar og sögu. Rcyndin hefur hins vcgar
orðið sú að Kúrdar haf'a Icngst af vcrið 15-20 miljóna huldu-
þjóð og í gangi einhvcrs konar þegjandi samkomulag um að
segja fátt um örlög þeirra. Þcir komust í sviðsljósið um stund
vegna Persaflóastríðsins en nú er það búið.
I formála að bók Jóns er sagt nokkuö frá þjóðskáldinu
Goran sem réttu nafni hét reyndar Ebdulla Suleiman cða Ab-
dulla Suléman, eftir því hvaða rithátt mcnn kjósa að nota.
Hann var fyrsta mikilvæga nútímaskáldið scm orti á lungu
Kúrda. Skáldanafnið Goran þýðir bóndi, cða sá scm býr búi
sínu á ákveðnum stað. Goran var frelsishcíja og lcnti þrisvar
í fangelsi vegna skoðana sinna.
Ljóð sem komin cru úr fjarlægri mcnningu cins og ljóðin
í: „List og tár“ og mciri hluti Ijóðanna í Dimmum söng úr
sefi, verða alltaf torskilin að einhverju leyti en jafnframt
heillandi. Það er auðvitað erfitt aö átta sig á því hversu trú
frumtextanum þýðingin cr, en cftir stcndur hins vegar spum-
ingin um það hvort kvæðin vinna sér hylli eins og þau koma
til okkar.
Þýðingar Jóns eru misjafnar að þessu leyti. Sums staðar
renna þær mjög ljúflega en annars staðar verður varl við
þýðingabrag. Til dæmis um hann má taka kvæði sem heitir
Dapur klukknahljómur (bls.35). Þar segir svo í fyrsta erindi:
„Frá brjósti mínu, þess dauða hólfi“. Hér hlýtur lesandi
að spyrja sem svo: Hvað er dautt hólf? Eru þau vön að vera
lifandi? Hvers vegna e_r notað þetta klúðurslega eignarfall:
„...þess dauða hólfi"? í næsta erindi er talað um: .. mitt
skjálfandi hjarta". Nú hafa kvæðin í þessari bók verið þýdd
úr sænsku að því er virðist og orðaröðin kannski lituð af því.
j formálanum er frá því sagt að ljóð Gorans hafi að öðru
jöfnu verið í heföbundnum búningi sem ekki er haldið í
sænska úrvalinu sem lagt er til grundvallar þessu ljóðakveri.
Kúrdíska þjóðskáldið Goran hefur ort töluvert um fanga-
vist sína og viðhorf fólksins til þcss sem er dæmdur. En hann
yrkir cinnig um ást karls á konu sem er honum mótvægi við
allt það sem illt cr. í fyrsta kvæðinu í bók þeirra Gorans og
Jóns frá Pálmholli er kvæði sem heitir „Konan" og þar í er
þetta crindi:
EJ'engin kona á sér bústað í hjarta mínu
mun ég ahlrei njóta J'egurðarinnar
og myrkrið mun breiða vœng sinn yfir attðn
himindjúpa, því bros vonar- stjörnunnar hefur slokknað.
Dimmur söngur úr scfi cr fimmta bók Geirs heitins Krist-
jánssonar og kom út skömmu áður en hann andaðist. í henni
cru þýðingar á ljóðum rússncskra og vestrænna skálda. Allar
bækur Geirs bera vott um frábæra natni við texta og þessi er
þar cngin undantekning. Fyrri bækur hans eru:Stofnunin
(sögur) scm út kom 1956 og þýðingar á eftirtöldum bókum:
Tilraun til sjálfsævisögu og Ijóð cftir Boris Pastemak, 1961,
Ský í buxum og fleiri kvæði, eftir Vladímír Majakovskí,
1965, Hin græna eik, safn ljóða el'tir marga höfunda, 1971,
og Undir liælum dansara, Ijóðaþýðingar úr rússnesku,1988.
Það hefur lítið uppá sig að ræða einstök kvæði í þessari
bók. Þetta eru þýðingar á verkum ólíkra skálda en ég læt
fijóla með hér upphaf kvæðis sem heitir „Striptease“ til þess
að minna á óbilandi myndvísi Gcirs Kristjánssonar:
Á gólfnu
a/klœðist dansmœrin, ftjlast...
Öskra ég með?...
Eða ent það bara kastljósin sem skera mig í augun?
Þar rifur hún af sér slæðu, sjal og glingur -
einsog menn flysja börk af appelsinu.
1 augunum samskonar sorg og i augum fugla.
Þennan dans kallaþeir „striptease"
Ljóðabókin: „Dimmur söngur úr sefi“ er verulega athygl-
isverð og vel unnin. Aftan við kvæðin er eftirmáli um skáld-
in. Hér verður gripið niður í hann en margir munu reyndar
kannast við sum þessara Ijóðskálda:
Anna Akhmatova (1889-1966) tilheyrði upphaflega
skáldahópi sem kallaði sig akmeista, af gríska orð-
inu:“akme“ sem þýðir toppur eða tindur. Leiðtogi hópsins
var eiginmaður hennar, skáldið Gúmiljov, sem tekinn var af
lífi 1921.
Anna Akhmatova sætti lengi ofsóknum stalínista en þeim
linnti þó þegar hún var komin á efri ár.
Sergej Esénín (1895-1925) tilheyrði sem skáld þeim hópi
er kallaði sig imagista. Fyrir þeim var myndin meginatriði
ljóðsins. Esénín batt sjálfur enda á líf sitt og skildi eftir stutt
kveðjukvæði sem endar á þessum línum:
„Eg veitþað að deyja er ekki neitt sem er nýtt,
en að lifa er nú ekki svoýkja frumlegt heldur. “
Um Marínu Tsvétajevu, Boris Pastemak, Vladimír Ma-
jakovskí, Evgéní Evtúsjenko, Andrej Voznésénskí, ígor Hol-
ín og Genrikh Sabgír geta menn lesið í skemmtilega skrifuð-
um eftirmála Geirs Kristjánssonar. Vestrænu skáldin F.
Garcia Lorca, Rafael Alberti, Paul Eluard, Marie Luise Ka-
schnitz og Esra Pound eru aðeins nefnd þar enda eiga þau
ekki nema eitt smákvæði hvert í bókinni, nema Ezra Pound
en eftir hann eru tvær þýddar Cantóur.
Titill bókarinnar vísar sennilega til þeirra annars vegar
og líkir hins vegar rödd ljóðlistarinnar við lágværan en eilíf-
an þyt langförulla vinda í sefi.
■ Ki
NÝTT HELGARBLAÐ
8 FÖSTUDAGUR 18. OKTÓBER ! 991