Þjóðviljinn - 18.10.1991, Blaðsíða 14

Heimshorn
Bosnía vill
sjálfstæði
í vikunni lýsti þingið í Bosníu- Herzegóvínu, einu sambandslýðvelda
Júgóslavíu, yfir sjálfstæði. Á stormasömum fundi í þinginu í Sarajevo
var sjálfstæðisyfirlýsingin samþykkt og þar með var Ijóst að kreppan
í Júgóslavíu varð enn óleysanlegri. Bosnía-Herzegóvína er lýðveldið
þar sem upphafsskot fyrri heimsstyrjaldarinnar átti sér stað. I Saraje-
vo myrti serbneskur þjóðernissinni krónprins Austurríkis, Franz
Ferndinand. En lýðveldið er líka eins konar þjóðernislegt púsluspil,
eins konar Júgóslavía í vasabroti. Ólíkar þjóðir hafa hingað til getað
lifað í sæmilegri sátt í Bosníu, en samtímis er hætta á að átök í
þessu lýðveldi yrðu miklu blóðugri en stríðið í Króatíu.
Rúmlega fjórar miljónir manna
búa í Bosníu. Þar af eru rúmlega
40% múslímar, 30% eru Serbar og
tæplega 20% Króatar. Forseti lýð-
veldisins er Alija Izetbegovic sem
er múslími, en hann er í forsvari
fyrir eins konar þjóðstjóm þriggja
stærstu þjóðemanna.
Frá því borgarastyrjöldin braust
út í sumar hefur því verið haldið
fram af þeim sem gerst þekkja að
hún myndi fyrr en síðar halda inn-
reið sína í Bosníu-Herzegóvínu. Þá
hefur verið bent á að ef það gerðist
yrðu átökin þar miklu erfiðari úr-
lausnar en í öðmm hlutum Júgó-
slavíu, einfaldlega vegna þess að
fólk af ólíku þjóðemi býr hvert
innan um annað í þorpum og borg-
um. Serbneska þjóðarbrotið í Bo-
sníu-Herzegóvínu hefur þegar grip-
ið til ýmissa aðgerða til að styrkja
stöðu sína þar, svipað og í Króatíu.
Meðal annars hafa Serbar fengið
því framgengt að það em fjögur
serbnesk sjálfsstjómarhéruð í Bo-
sníu-Herzegóvínu þó það búi fjöl-
mennir múslímskir hópar á þessum
svæðum.
Serbar við sama
heygarðshornið
Síðustu mánuði hefur mátt gera
ráð fyrir að styijöldin í Króalíu
myndi breiðast út og ná Bosníu-
Herzegóvínu. Leiðtogar Serba í
lýðveldinu em sagðir taka við fyr-
irskipunum frá Slobodan Milosevic
forseta Serbíu. Fyrir stuttu birti
fijálslynda vikublaðið Vreme sam-
tal Milosevic Serbíuforseta við
einn af leiðtogum Serba í Bosníu,
Radovan Karadzic. í því samtali
kom fram að Milosevic og Karadz-
ic leita leiða til að serbneskir hlutar
Bosníu verði innlimaðir í stórserb-
neskt ríki, sem áhugi er á að stofna
ef Júgóslavía leysist upp.
Akvörðun bosníska þingsins á
þriðjudaginn var sýnir og sannar að
múslímar og króatar í Bosníu-
Herzegóvínu hafa ekki hugsað sér
að sitja aðgerðarlausir þegar Serbar
em í raun og sannleika að undirbúa
stofnun stórserbnesks ríkis í gegn-
um þau svæði sem herinn og serb-
neskir skæmliðar hafa nú á valdi
sínu í Króatíu. Múslímamir í Bo-
sníu hafa engan áhuga á að verða
eins konar gíslar Serba í nýju stór-
serbnesku riki.
Sjálfstæðisyfirlýsing Bosníu-
Herzegóvínu birtist einungis
nokkmm vikum eftir að Makedón-
ía, sem er syðst af sambandslýð-
vcldum Júgóslavíu, lýsti yfir sjálf-
stæði. Þessi ríki hafa engan áhuga,
og það em alveg örugglega ekki
hagsmunir þeirra að gerast aðilar
að nýrri Júgóslavíu þar sem Serbar
deila og drottna.
Það má líta á samþykkt bos-
níska þingsins sem tilraun til að
gera Bosníu kleift að Iifa af í þeim
átökum og þeirri uppstokkun sem
óumflýjanlega mun eiga sér stað á
Balkanskaga áður en langt um líð-
ur. Þess ber reyndar að geta að Iz-
etbegovic forseti Bosníu- Herzegó-
vínu og Kiril Gligorov forseti
Makedóniu hafa gengið hvað
lengst í því að finna málamiðlunar-
leið milli sjálfstæðisyfirlýsinga
Slóveníu og Króatíu annars vegar
og tilrauna Serbíu og sambands-
hersins til að halda saman júgó-
slavnesku ríkjabandalagi hins veg-
ar.
Væntanlega þýðir samþykkt
þingsins í Sarajevo að borgara-
styijöldin er í þann veg að hefja
innreið sína i Bosníu- Herzegó-
vínu. Serbnesku fulltrúamir í þing-
inu gengu út af þingfúndi áður en
til atkvæðgreiðslu kom, og vel
kann að vera að stjómvöld í Serbíu
telji sér nú fært að beita vopnavaldi
í Bosníu-Herzegóvínu til að ná
serbneskum svæðum lýðveldisins á
sitt vald. Það væri aíltént í sam-
ræmi við hegðan Serba hingað til í
Króatíu.
Að þessu sinni hafa múslímar
og Króatar tekið höndum saman til
að verja sameiginlega hagsmuni.
Þar með er þó ekki sagt að þessar
þjóðir geti alltaf og ævinlega átt
samleið. Sú hugmynd hefur skotið
upp kollinum oftar en cinu sinni að
hugsanlega mætti leysa deilur
Enn eitt vopnahléið hefur verið samþykkt i Júgóslaviu. Myndin sýnir her-
mann úr sambandshernum á leið inn i bœinn Zvekavica eftir harða bardaga
við króatíska herliðið.
Serba og Króata með því að skipta
Bosníu-Herzegóvínu milli þeirra
tveggja. Vitað er að Franjo Tu-
djman forseti Króatíu og Slobodan
Milosevic forseti Serbíu hafa rætt
þá lausn og Tudjman vakti opin-
berlega máls á þessu í júlí síðast-
liðnum.
Blóðbaðið ógerist
Ef borgarastyijöldin breiðist út
til Bosníu-Herzegóvínu er væntan-
lega stutt í að hún teygi anga sína
inn í aðra hluta Júgóslavíu sem
hingað til hafa verið lausir við
átökin, eins og Makedóníu og
Svartfjallaland. Þá er hætt við að
blóðbaðið yrði enn meira en orðið
er og þykir flestum nóg um.
Izetbegovic forseti Bosníu hef-
ur verið sakaður um að vilja stofna
múslímskt ríki á Balkanskaga með
aðstoð múslíma í Serbíu og músl-
ímskra Albana í Kosovo. Ekki er
loku fyrir það skotið að þessar
ásakanir eigi við rök að styðjast,
því eftir að hann varð forseti Bo-
sníu fyrir ári hefur hann farið í op-
inbera heimsókn til írans, Lýbíu og
Tyrklands til að leita stuðnings við
stjóm múslíma í Bosníu-Herzegó-
vínu.
Enn eitt vopnahléið hefur nú
tekið gildi í styrjöldinni milli Serba
og Króata. Að þessu sinni var það
friðarverðlaunahafinn Mikhaíl
Gorbatsjov sem boðaði forseta
Króatíu og Serbíu á sinn fúnd í
Moskvu og lagði til að vopnahlé
tæki gildi þegar í stað. Þá er gert
ráð fyrir að friðarviðræður leiðtoga
lýðveldanna hefjist innan mánaðar.
A þessari stundu er ekkert vitað
hversu lengi þetta vopnahlé varir,
en það er sannarlega ekki það
fyrsta í átökunum í Júgóslavíu. I
raun og veru er nú svo fátt sem
bendir til þess að júgóslavneska
ríkjasambandinu verði haldið sam-
an að það væri nær fyrir leiðtoga
sambandsrikjanna að setjast niður,
fá til þess utanaðkomandi aðstoð ef
mönnum þykir það betra, og koma
sér niður á nýja ríkjaskipan á Balk-
anskaga. Það er óumflýjanleg nið-
urstaða átakanna og það er miklu
vænlegra að það gerist fljótt og við
samningaborðið, en byssumar
verði ekki látnar skera úr um
landamörk eins og svo alltof oft
hefur gerst.
Þjóðimar sem byggja Balkan-
skaga hafa liðið nóg, það er sann-
arlega kominn timi til að þær fái
frið.
ÁÞS
Ukraína
skerst úr leik
Þing Úkraínu, næst stærsta lýðveldis Sovétríkjanna,
ákvað í gær að undirrita ekki efnahagssamvinnusáttmála
12 sovéskra lýðvelda sem fyrirhugað var að undirrita í
dag. Það var úkraínskur embættismaður sem skýrði frá
þessu í gær.
Aformað var að undirrita sátt-
málann við hátíðlega athöfn í
Kreml í Moskvu í dag. Sáttmálinn
er einn mikilvægasti hlekkurinn í
viðlcitni Mikhaíls Gorbatsjovs for-
seta Sovétríkjanna til að halda
ríkjasambandinu saman í laus-
bundnara formi en hingað til.
Vladímír Grínjov, varaforseti
Úkraina hefur ákveðið að undir-
rita ekki sáttmála sovétlýðvelda
um efnahagssamvinnu. Þar með
dragast efnahagsumbœtur enn á
langinn og hin gifurlegu vandamál
tengd matvœlaframleiðslu og dreif-
ingu eru enn óleyst. Matvœladreif-
ingin er sérstaklega bágborin til
sveita og þar segist fólk biða hung-
ursneyðarinnar sem haldi fljótt
innreið sina ef ekki verði gengið
frá nýskipan efnahags- og viö-
skiptamála. Klavdija Advejeva,
sem sést á þessari mynd, er ein
þeirra sem hefur gefið upp alla
von um betri tíð.
úkraínska þingsins, sagði frétta-
mönnum í Kíev að athugasemdir
lýðveldisins við efnahagssam-
vinnusáttmálann hefðu ekki verið
teknar til greina og að rökvísin í
sáttmálanum eins og hann væri nú
væri óskiljanleg.
Að sögn Grínjovs mun Ukraína
senda fulltrúa til að vera viðstaddir
athöfnina, en þeir muni ekki undir-
rita sáttmálann. Einn af varaforset-
um úkraínska þingsins, Ivan
Pljústsj, og fyrsti varaforsætisráð-
herrann, Konstantín Masík, verða
fulltrúar Úkraínu, en hafa ekki um-
boð til að undirrita samninginn að
þessu sinni.
Úkraína var eitt af 10 lýðveld-
um sem samþykktu að undirskrifl-
arathöfnin færi fram í dag, en í
sáttmálanum er gert ráð fyrir nánu
samstarfí lýðveldanna á sviði efna-
hags- og viðskiptamála.
Vitold Fokin forsætisráðherra
Úkraínu sagði fréttamönnum í gær
að hann væri samþykkur efni eftia-
hagssamvinnusáttmálans, en for-
sætisnefnd þingsins hefði ákveðið í
gær að skipta um skoðun. Þátttaka
Ukraínu í samvinnunni er lífsnauð-
synleg fyrir áætlun Gorbatsjovs um
að halda ríkjasambandinu saman í
einhveiju formi. I Úkraínu búa um
52 miljónir og lýðveldið stendur
fyrir um fjórðungi af allri matvæla-
framleiðslu í Sovétríkjunum, fjórð-
ungi af kolavinnslunni og fimmt-
ungi af framleiðslu í véla- og efna-
iðnaði. Það er því ekki að fúrða að
Gorbatsjov, sem reyndar á ættir að
rekja til Úkraínu, hafi látið hafa
eflir sér að hann gæti ekki hugsað
sér sovéskt rikjasamband án þátt-
töku Úkraínu.
Nokkrir leiðtogar lýðveldanna
hafa haldið því fram að hægt væri
að gera efnahagssamvinnusáttmála
án þess að til kæmu pólitísk tengsl,
en Gorbatsjov sagði í sjónvarp-
sviðtali um síðustu helgi að hann
teldi óraunsætt að hugsa um efna-
hagstengsl sovétlýðvelda án pólit-
ískra tengsla.
Ljóst er að ákvörðun úkraínska
þingsins kemur sér mjög illa fyrir
Gorbatsjov og seinkar væntanlega
enn frekar áformum um nýskipan
rikjasambandsins, sem er talin for-
senda þess að Sovetríkin geti verið
til áfram.
áþs
NYTT HELGARBLAÐ
14 FÖSTUDAGUR18. OKTÓBER 1991