Þjóðviljinn - 11.12.1991, Side 6

VIÐHORF
Áfram blindgötuna
. Art Trausti Guðmundsson skrifar
Stjórnmál í einni vídd; eins konar sírennsli undan brekku „tækni-
skynsemishyggju“ og fullkomin virðing fyrir gildum kapítalism-
ans og þvi lýðræði sem honum hentar; þetta er einn helsti þáttur-
inn í kreppu sósíaldemókratískra og sósíalískra flokka. Þessi er
kjarni þarfrar greinar Einars Ólafssonar rithöfundar í Þjóðviljanum, 7.
des. sl.
Margir menn á þessum væng
stjómmálanna telja hreyfingu sína
ekki í kreppu. Þeir láta glepjast af
flöktandi fylgi eftir þvi hvort flokkur
er i stjóm eða stjómarandstöðu og
halda að 13- 23% kjörfylgi i hálfa öld
segi eitthvað um styrk og pólitísk
gæði. Sömu menn halda að stjóm-
málakenningar og reynsla af þeim
verði afgreidd líkt og matamppskrift.
Ef grauturinn reyn-
ist sangur á tiltekn-
um stað er hvorki
hugað að hráefhinu,
kokkunum, aðstæð-
um, göllum upp-
skriftarinnar og
reynslu af grautnum
á ólíkum tímum,
heldur öllu hent á
„ruslahaug sögunnar“ (sem hefur
aldrei verið til!) og hendur þvegnar.
Svo eru þeir til sem viðurkenna
kreppu stjómmálasamtaka sinna en
haida að hún stafi af ytri aðstæðum.
Stefnan er góð og gild á hveijum
tfma en aðstæður ráða að ekki gengur
sem skyldi: Sinnuleysi fólks, mikil
viima, efnahagsástand o.s.frv. Skiptir
engu þótt stefhunni sé sífellt breytt,
jafiivel „miðað við aðstasður".
Orsök að kreppu stjómmála-
hreyfingar er oftast
sú sama: Hugmyndafræðin er
gölluð eða röng. Og vísbendingar um
kreppu er einkum tvær: Skortur á
saniheldni og virkni innanflokks en
Iítil varanleg fylgisaukning og fjölda-
virkni á vegum hreyfmgarinnar utan-
flokks. Fagleg og pólitísk alþýðu-
hreyfing á Islandi er í kreppu. Ymsar
afleiðinganna em líka ljósar: Of mik-
ið vinnuálag, gmnnlaun langt undir
framfærslukostnaði, lítil stjóm alþýðu
á eigin velferð og lítil áhrif á ftam-
vindu þjóðmála en þau em auðmagn-
inu hagfelld.
Aðalorsök kreppunnar er að finna
í hugmyndafræði alþýðuhreyfmgar-
innar, jafnt í þeirri faglegu sem pólit-
ísku. Ekki er um að ræða svik ein-
hverra eða vöntun á hugmyndafræði.
Hugmyndafræði atvinnurekenda,
hagfræði og siðfræði auðmagnsins,
ræður í alþýðuhreyfmgunni. Þessi
stefna tók að sækja á fyrir alvöru inn-
an hreyfmgarinnar upp úr 1940 og
um 30 ámm síðar var forysta faglegu
hreyfingarinnar og meirihluti stjóm-
málahreyfingarinnar orðinn sammála
hugmyndum um hagkerfi, kaup og
stjómmál sem em vinnandi alþýðu
bæði ónýt og andstæð. Talsmenn
þessarar hugmyndafræði kalla sig
jafhaðarmcnn.
Mikið af hugmyndafræðinni er
heldur íslenskri alþýðu í böndum
kristallast í drögum að nýrri stefnu-
skrá Alþýðubandalagsins. Eg ætla að
skoða hér hluta hennar. Flest sem hér
fer á eftir má einnig herma upp á Al-
þýðuflokkinn og stefnu verkalýðs-
hreyfmgarinnar. Með þessu vil ég
bæta við grein Einars Olafssonar og
kvitta fyrir eigin skrif í Þjóðviljann í
22 ár, þar sem nú stefnir í þrot hans ef
að líkum lætur.
Aðeins er rúm til að skoða þijú
lykilatriði í plaggi AB: Hagkerfið,
stjómkerfið (lýðræði) og jafnréttið;
allt er þetta auðvitað samtengt.
AB vill gróskumikið atvinnulíf,
aukin áhrif launafólks í þvi; að arður-
inn af helstu auðlindum renni til allra
landsmanna; það vill leiðrétta starf-
semi markaðarins og vinna gegn mis-
skiptingu auðs og tekna og loks
tryggja mannsæmandi lífskjör.
Hér slær ýmist hvert atriði stoð-
um undan hinum eða það er sam-
hljóða hátíðaryfírlýsingum hvaða
auðmagnseiganda eða atvinnurek-
anda sem er. AB vill auðsjáanlega
óbreytt samskipti þeirra sem eiga fyr-
irtæki, stjóma þeim og hafa megin-
tekjur sínar af annarra vinnu (í einn
stað) og þeirra (í annan stað) sem
þéna á eigin vinnu. Skiptir þá engu
hvort 10% eða 40% fyrirtækja eru í
ríkiseign eða ekki. Ahrif launafólks í
fyrirtækjarekstri breyta ekki þessu
mynstri fyrr en áhrifin eru orðin völd-
um hinna yfirsterkari. Markmið al-
þýðuhreyfingarinnar var og á að vera
að allir lifi af eigin vinnu og umfram-
góssið sem til verður falli almenningi
og þeim sem þurfa samfélagsaðstoð í
skaut. „Bæði og“-stefha AB er í
kjama sínum andsnúin þessu og óður
til hagkerfisins í landinu; það þarf
bara að slípa betur.
Arðurinn af auðlindunum rennur
nú þegar til allra landsmanna. Ójöfn
skiptingin er sjálfúr grunnur hagkerf-
isins. Hún ræðst af gangverki þess;
þeir fá langmest sem eiga fjármagn
eða atvinnutæki eða ráðstafa slíku. Af
AB vill vinna gegn misskiptingunni,
hvað kemur þá i veg fyrir að stöðva
hana alveg? Auðvitað sú ósk AB að
varðveita hagkerfið. Það telur slíkt
best þótt reynsla af 100-200 ára kap-
ítalisma (50-70 ár hérlendis) sé varla
vonarpeningur handa striturum jarð-
ar. Þessi hugsjón AB, um endastöð
allrar hagskipanar, er auðvitað sú
sama og hugsjón Vinnuveitendasam-
bandsins. Takmarkanadútl AB eða
annarra sósíaldemókrata, veldur
stundum vandræðum í VSI en ekki
alvarlegum.
Talið um að leiðrétta starfsemi
markaðar eða láta hann þjóna al-
menningi er venjulegt hagtal frá VSI.
Það lætur líta svo út að markaður og
hagkerfi séu ópólitísk og óstéttbundin
fyrirbæri sem beina má til „góðra
verka“. Markaður getur í raun aðeins
þjónað, þegar á heildina er litið,
kaupum á vöru, vinnuafli o.fl. á þann
veg að einn hópur græðir en annar
tapar. Meðan hagkerfið byggir á sókn
einstaklinga (sem eiga fyrirtæki) eftir
hámarksarði, getur hópurinn er skap-
ar arðinn (en á ekki fyrirtæki) alls
ekki snúið taflinu við.
AB vill þjóðfélag sem tekur mið
af hagsmunum alls almennings og
mannsæmandi lífskjör. Óvíða er rugl-
andi þeirra sem vinna framandi hug-
myndaffæði sess i alþýðuhreyfing-
unni ljósari en í svona frösum. Þama
eru skáldaðir sameiginlegir hagsmun-
ir 20-30 þús. manna sem lifa af
vinnuffamlagi annarra og 100-150
þús. launamanna: Hagsmunir al-
mennings. Eða ber að skilja svo að
almenningur AB sé öll þjóðin með
sín ffamleiðslutæki i samrekstri? Nei,
varla; það sprengir ramma AB. Og
það sem kallast mannsæmandi lífs-
kjör eru þá væntanlega tvenn grunn-
laun pr. fjölskyldu er duga til óskil-
greinds lífsviðurværis: Hin göfuga
hugsjón kapítalismans, verkafólki til
handa. Ekkert vildi VSI ffemur en
geta klárað sig af þessu og fengið
svolítinn stéttaffið. AB býður aðstoð-
ina, líklega ásamt Alþýðuflokki.
AB hefúr aldrei útskýrt hvemig
blandað hagkerfi býr til jöffiuð, eða
þá í hveiju jöfnuðurinn felst. Minni
tekjumunur er vissulega kleifúr án
breytinga á hagkerfinu svo um mun-
ar, en varla er átt við dálitlar lagfær-
ingar, eingöngu.
Jafhaðarhugsjónin felst í raun og
sannleika í því að vinuffamlag og
samfélagsábyrgð einstaklinga er leið-
beinandi um efnahag, ekki fé fólks
eða eignarhald á atvinnutækjum; hún
felst í þvi að samfélagið opnar öllum
þegnunum svipaðan rétt til gagna
þess og gæða, til menningar og lífs.
Núverandi hagkerfi er reist i mót-
sögn við hugsjónina og er útilokað að
samræma jafnaðartal og gjaldþrota-
og samkeppnisóreiðu hinna blönduðu
kapitalísku hagkerfa.
Svipuð mglandi er yfir lýðræðinu
sem AB nefnir ofl í stefhuskrárdrög-
unum. Talað er um valddreifingu,
virkari þátttöku almennings og fyllstu
mannréttindi. Nefnd em fimm atriði
sem öll em umbætur á núverandi
kerfi er nær allir geta stutt en snerta
hvergi kjama þess. Lýðræði er nefni-
lega ekki hlutlaust stjómtæki heldur
em til ólíkar gerðir lýðræðis, bæði
áður brúkaðar og óbrúicaðar (og nán-
ast ófúndnar) og þjónar hver þeirra
ákveðnum þjóðfélagshópum öðmm
fremur: fomgriskt lýðræði, borgara-
legt lýðræði... o.s.ffv.
Megingalli borgaralegs lýðræðis
er algjör aðskilnaður löggjafar- og
ffamkvæmdavalds og svo sú stað-
reynd að það byggir ekki á virkum
fúlltrúa- og fjöldasamtökum alþýðu
manna. Fyrra atriðið leyfir valda-
miklu fólki að hagræða, tefja og
stöðva ffamkvæmd lagaákvarðana en
síðara atriðið hindrar eftirlit og skil-
virkni. Þetta lýðræðisform varð enda
til samfara þróun kapítalismans og
samsvarar honum. Önnur form, svo
sem kommúnulýðræðið í Frakklandi
byltingarinnar og ráðin í Sovétríkjun-
um fyrstu árin urðu jafn skammlíf og
hagkerfin sem vom þá í burðarliðn-
ttm.
Virkt lýðræði almennings getur
aldrei orðið til nema með nýju hag-
kerfi þar sem vinnandi fólk slalgrein-
ir sína hagsmuni og sitt eignarhalds-
fyrirkomulag í ffamleiðslu og þjón-
ustu og raungerir hvort tveggja. Þess
vegna vantar a.m.k. tvö atriði i upp-
talningu AB á einkennum betra lýð-
ræðis: Nýtt og miklu víðtækara full-
trúakerfi og alþingismenn sem bera
mikla ábyrgð á f.amkvæmdum laga-
ákvæða. Gmnninn, nýtt hagkerfi,
vantar líka.
Þessi stuttara-
lega gagnrýni á
sósíaldemókratíska
stefnu AB er marg-
tuggin fyrrum. Hún
á sér ekki marga
formælendur. Og
það sem verra er:
Flestir virkir félag-
ar AB geta ekki annað en vísað henni
á bug án raka, eða þá með tilvísunum
i skipbrot ríkiskapitalismans og hjá-
lendustefnu austurblokkarinnar. Það
vantar umræðu um hugmyndaffæði
og það vantar stéttarlega fræðslu í al-
þýðuhreyfingunni. í þessu og undir-
tökum Ícapítalískrar hugmyndafræði
þar felst einmitt vond vígstaða hreyf-
ingarinnar. Sennilega líða allmörg ár
þar til þetta breytist. Ef til vill draga
kjósendur AB lærdóm af því að gengi
flokksins batnar lítt þrátt fyrir blán-
andi stefnu. Ef til vill taka þeir sem
geta nú byrjað á að endumýja hug-
myndafræði alþýðuhreyfingarinnar
saman höndum.
Höfundur er jarðeðlisfræðing-
ur og áhugamaður um stjórnmál.
Mikið af hugmyndafræðinni er held-
ur íslenskri alþýðu í böndum kristall-
ast í drögum að nýrri stefnuskrá Al-
þýðubandalagsins.
AB hefur aldrei útskýrt hvemig
blandað hagkerfi býr til jöfnuð, eða
þá í hverju jöfnuðurinn felst.
*

/ /
ÍHA-
SWHWBIOI
fimmtucCaginn 12. cCesemBer
kl. 19.00
Garóabæjar,
Kársness
syngja ásamt
öllum tónleika
gestum og
nemendur úr
Tónmennta-
skólanum í
sledabjöllur
Siguröur
Rúnar
Jonsson

Hljómsveitarstjóri: Petri Sakari
SINFÓNÍUHLJÓMS VEIT ÍSLANDS
Háskólabíói v/Hagatorg. Sími 622255
BækorK
Skáldsaga um
Geirfinnsmál
s
Ut er komin hjá Skjaldborg
hf. bókin Aminntur um
sannsögii, skráð af Þor-
steini Antonssyni. í bókinni er
rakin alh'tarlega atburðarás svo
kallaðra Guðmundar- og Geir-
finnsmála, er skóku íslenskt þjóð-
Uf fyrir rétt rúmlega hálfum öðr-
um áratug.
Sagt er frá þessum málum ffá
fleiru en einu sjónarhomi og allir
þættir þessara mála tíundaðir, allt frá
fyrsta aðdraganda til þess, að nokkur
ungmenni em dæmd fyrir hæstarétti
árið_1980, sökuð um tvö mannsdráp.
í niðurlagi bókarinnar segir
sögumaður m.a. eflirfarandi: „Engin
skýring á þessum málum er einhlít.
Loka niðurstaðan er hughrifamynd
sem þá aðeins er skiljanleg heild sé
hún séð úr hóflegri fjarlægð. Þar
með verður engum einstaklingi né
hagsmunaaðila kennt um ffamgang
mála né heldur stendur nokkur klár
og kvittur af þessari löngu og marg-
brotnu hrakfarasögu. Ef nokkur at-
burðarás hefúr kallað á sameiginlega
ábyrgð þjóðar þá er það þessi þáttur
þjóðarsögunnar sem fengið hefúr
heitið Geirfinnsmál. Hlutskipti hvers
manns um sig er að virða, skilja og
ábyrgjast þá fortíð sem við blasir.
Lokið heftir verið upp dyrum að
heimi fordæmdra. Þangað á að beina
sjónum, ekki til þess að benda á
ávirðingar eins fremur en annars,
heldur til að nema þau sannindi að
frávik mannlífsins eru sannleikur
þess og kraftur."
Játningar, lygaspuni, söguburður
um saklaust fólk breytir ekki þeirri
staðreynd að þjóðin á sakbomingum
í Geirfinnsmáli skuld að gjalda. Út-
gefandi er Skjaldborg.
ÞJÓÐVILJINN Miðvikdagur 11. desember 1991
Síða 6