Þjóðviljinn - 21.12.1991, Blaðsíða 6

„Þeir hreyfast." Oft er þröng á þingi ffaman viö glugga Rammageröarinnar ( Hafnarstræti eftir aö jólasveinarnir eru komnir. Þessi siður lifir góöu lifi þótt hann sé
kominn til ára sinna. Mynd: Jim Smart.
Jólasaga úr
gamla miðbænum
Gamla klukkan meö Westminster-slættinum og jólabjall
hangandi yfir Vesturgötunni þar sem Gisli I Raforku se
upp. Mynd: Kristinn.
an meö hátalaranum
setti skreytinguna fyrst
Gamli miðbærinn býr
alltaf yfir sérstæðum
töfrum, en þegar kem-
ur fram í desember og
hann hefur skrýðst jólaskartinu
getur stemmningin þar orðið al-
veg einstök. í sögufrægum hús-
unum er margt að finna, sérstætt
kaffihús, listmunamarkað, nafn-
togaðar verslanir. A laugardög-
um býðst fólki að aka í hundrað
ára gamalli danskri lystikerru í
fylgd jólasveina, grýla kemur í
heimsókn og hefðbundnar sögu-
frægar jólaskreytingar setja svip
sinn á umhverfið: Jólabjalla
Gísla í Raforku og jólasveinarnir
i Rammagerðinni. Meðal horf-
inna skreytinga sem margir
minnast með söknuði eru hin
sögufræga Rafskinna Gunnars
Bachmanns og kaffikonurnar í
Kaaber.
Neðst við Vesturgötuna standa
verslunar- og pakkhús frá því fyrir
aldamót og er útlit þeirra óbrcytt
frá upphafi. Þau eru nú í eigu ís-
lenskra kvenna og kallast Hlað-
varpinn, menningarmiðstöð
kvenna. Þessi gömlu hús og portið
lraman við þau iða af Iífi í desem-
ber. Þama er listmunamarkaður
sem selur verk yfir tvö hundruð
aðila af_ öllu landinu, aðallcga
kvenna. I kjallaranum er svokall-
aður jaðarbókamarkaður sem sclur
allar þær bækur sem ekki sjást í
sjónvarpsauglýsingunum. K.affihús
Hlaðvarpans er innréttað í stíl við
þessi gömlu hús og þann andblæ
sem þeim fylgir. í Hlaðvarpanum
eru alls kyns uppákomur á laugar-
dögum. Grýla kíkir á bömin, kórar
og einsöngvarar syngja, skáld og
rithöfundar lesa úr verkum sínum
og tvær kvennahljómsveitir: Jar-
þrúður og Hver þekkir þær? spila.
Helga Thorberg, leikkona og
framkvæmdastjóri Hlaðvarpans,
segir að í desember finnist þeim
Hlaðvarpakonum mikilvægast að
laða að gott mannlíf og glæða mið-
bæinn lífi. „Þannig byggjum við
upp miðbæinn og um leið byggjum
við upp kvennamiðstöðina okkar,“
segir Helga.
Sá siður hefur skapast að fyrir
utan Hlaðvarpann er ætíð flaggað
öllum íslensku fánunum í desem-
ber. Þama blakta þeir allir, allt frá
Dannebrog að íslenska fánanum í
dag. Fálkafáni Jömndar Hunda-
dagakonungs fær meira að segja að
fljóta með, enda hafði Jömndur að-
setur sitt við Grófina í Gamla mið-
bænum sinn stutta valdaferil hér-
lendis.
Lamson-kerfið
í Haraldarbúð
Mannlífið i Gamla miðbænum
er mörgum hugleikið. í fyrra var
sctt upp sýning á Geysisloflinu.
Þar voru til sýnis ýmsir munir
tengdir jólahaldi í miðbænum. Ein-
ar Egilsson, formaður Náttúm-
verndarfélags Suðvesturlands,
hafði veg og vanda af uppsetningu
sýningarinnar og hefur því kynnt
sér margt sem tengist jólahaldinu á
þessum slóðum á einn eða annan
hátt.
Mcðal munanna á sýningunni
var „Lamson-kerfið“ svokallaða úr
Haraldarbúð. Þctta kerfi vakti
mikla undrun og ekki að ástæðu-
lausu. Þegar viðskiptavinirnir
höfðu greitt fyrir vöruna tók gjald-
kerinn peningana, rúllaði þeim upp
og síakk inn í málmsívalning. Síð-
an var sívalningnum troðið inn í
rör sem saug hann upp á næstu
hæð. Sögur herma að sumum hafi
brugðið mjög við þetta þegar þeir
höfðu ekki fengið neitt greitt til
baka. En brátt kom þó annar hólk-
ur svífandi í gegnum rör frá efri
hæðinni og endaði í lítilli málm-
körfu. Þar var skiptimyntin komin.
Einar segist sjálfur muna
stemmninguna úr Gamla miðbæn-
um frá því hann var strákur. Þá var
aðal jólaskreytingin grenibjalla
sem Gísli Jóhann Sigurðsson í Raf-
orku smíðaði og setti upp fyrir
hver jól. Bjallan var fyrst sett upp
á stríðsárunum og Einar telur þetta
vera fyrstu alvöru útiskreytinguna í
Reykjavík.
Jólabjalla með
Westminster'slætti
Bjallan var mikið listaverk,
greniklædd grind og Ijósum prýdd.
Aðalundrið var þó að inn í henni
var hátalari sem Gísli hafði tengt
við forláta klukku á búðarloftinu
hjá sér. Þessi klukka sló reglulega
svokölluðum „Westminster-slætti“,
en það var hljómur að fyrirmynd
Big Ben í London. Frá 1. desember
hljómaði því klukkusláttur um
miðbæinn. Einari er sérstaklega
minnistætt að á aðfangadag tengdi
Gísli spiladós með jólalögum við
bjölluna. Líklega var það í fyrsta
sinn sem jólalögum var „útvarpað“
út ágötu á þennan hátt.
I fyrra var jólabjalla Gísla í
Raforku endurbyggð af Rafveitu
Reykajvíkur og er nú komin á sinn
upphafiega stað. Þegar blaðamaður
fór með Einari upp á Geysisloftið
sá hann sér til undrunar að bjallan
er enn tengd við sömu gömlu
Westminsterkiukkuna, svo meira
að segja klukknahljómurinn er sá
sami.
Rafskinna
í skemmuglugganum
En það voru fieiri skrcytingar
sem settu svip á jólin í Gamla mið-
bænum. Einar nefndi sérstaklcga
tvennt til viðbótar: kaffikerlingam-
ar í glugganum hjá Kaaber, sem
stóðu og helllu kaffi reglubundið
allan daginn og svo náttúrlega Raf-
skinnu. Rafskinna var mikið ver-
aldarinnar undur á sínum tíma:
risastór bók, full af litskrúðugum
auglýsingum, sem fietti sér sjálf.
Jón Kristinsson, bóndi á Lambey í
Fljótshlíð, teiknaði auglýsingar í
Rafskinnu í fimmtán ár og kann
margar sögur tengdar þessari sér-
stæðu útgáfu.
Það var fyrir stríð sem Gunnar
heitinn Baehmann, loftskcytamað-
ur, sá svona auglýsingabók í
glugga í París. Honum þótti hug-
myndin svo góð að þegar hann
kom heim fékk hann blikksmið á
Skólavörðustígnum til að smíða
svona fyrir sig. Rafskinna var tals-
vert mikill kassi, hver auglýsinga-
síða var 47x52 scntímetrar og þar
utan um var álrammi. Alls voru 64
auglýsingar sem fiettust fram og til
baka.
Rafskinna var alltaf sett upp 1.
desember fyrir jólin og svo 11. maí
fyrir vertíðarlokin. Hún var stað-
sett í svokölluðum skemmuglugga
í Haraldarbúð við hlið Hressingar-
skálans í Austurstræti. Oft var
þröng á þingi fyrir framan
skemmugluggann og margir Reyk-
víkingar minnast þess að hafa stað-
ið þama tímunum saman og horft á
bókina fiettast aftur og aftur.
Jón Kristinsson, eða „Jóndi“
eins og hann undirritaði auglýs-
ingamyndimar, segir að alltaf hafi
verið fullt af fólki við skemmu-
gluggann að horfa á Rafskinnu.
Jóndi telur að sjálft nafnið Raf-
skinna sé hugarsmíð Gunnars
Bachmann og skylt bókamöfnun-
um Rauðskinna og Gráskinna.
Beinagrindin
auglýsti tannkrem
Þegar Rafskinna er fyrst sett
upp fyrir strið var fátt um auglýs-
ingateiknara í Reykjavík. Jóndi
minnist sérstaklega Tryggva
Magnússonar sem lengi teiknaði
Spegilinn. Tryggvi teiknaði aug-
lýsingamar í Rafskinnu fyrstu átta
eða níu árin en þá tók Jóndi við.
Jóndi og Gunnar Bachmann höfðu
þann háttinn á að Gunnar lagði til
hugmyndir og texta en Jóndi teikn-
aði. „Gunnar var mjög hugmynda-
rikur en enginn teiknari,“ segir
Jóndi. Þeir félagar réðu alveg
hvemig auglýsingin var og segist
Jóndi ekki minnast þess að við-
skiptavinur hafi nokkum tíma sagt
nei við auglýsingu. „Eg neitaði
heldur ekki oft að teikna hugmynd
frá Gunnari, en þó kom það fyrir,"
segir Jóndi og hlær. Ein hugmynd
sem Jóndi hafnaði var að auglýs-
ingu fyrir Opal. Þá vildi Gunnar
hafa prest við opna gröf og átti
hann að vera að kasta Opali ofan í
gröfina í stað þess að kasta rekun-
um. Þetta þótti Jónda fulllangt
gengið. Aðrar auglýsingar voru
svo sem á „gráu svæði“, samanber
tannkremsauglýsingin þar sem
beinagrind brosti holdlausu en
skjannahvítu tannkremsbrosi.
Það vom mikið fastir viðskipa-
vinir sem auglýstu í Rafskinnu.
Jóndi man eftir bönkunum öllum,
Agli Skallagrímssyni, Fiskhöllinni
með hið fieyga slagorð: „Ýsa var
það heillin“, Opal, Fossberg kúlu-
legum, Hörpu og Ragnari Blöndal.
„Mig minnir endilega að Þjóðvilj-
inn hafi einhvem tíma auglýst hjá
okkur,“ segir Jóndi.
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur21. desember 1991
Síða 6