Dagblaðið Vísir - DV - 17.07.1996, Blaðsíða 4

i> sauðárkrókur
MIÐVIKUDAGUR 17. JÚLÍ 1996 B
BÆNDUR,
ATVINNU-
REKENDUR OG
EINSTAKLINGAR
Framleiðum básamottur
í hesthús, íjós
og hestakerrur eftir máli.
Einnig
heilsumottur íyrir
vinnustaði.
Aurhlífar,
bflskúrsrenninga o.fl.
Qá GúmmímúTun
Borgartúni 2
550 Sauöárkrókur
Sími 453-6110
Fax 453 6121
Poppshópurinn hefur tekið saman sögu merkismanna og Dana á Sauðárkróki:
Merkilegastur er
arfurinn sem samfé-
lagið hefur skilað
- segir Jón Ormar Ormsson sem hefur kynnt sár einstakt samband Dana og Skagfirðinga
Jón Ormar Ormsson skipar hinn svokallaða Poppshóp ásamt Eddu V. Guð-
mundsdóttur leikstjóra sem tekið hefur saman yfirlit um merkismenn í sögu
Sauðárkróks. Þá hefur Jón skráð sögu Dana á Sauðárkróki og hvernig þeir
samlöguðust bæjarlífinu í upphafi byggðar. DV-mynd ÞÖK
„Afmælisnefndin hafði samband
og bað okkur að taka saman nokk-
urs konar yflrlit um merkismenn.
Við settumst yfir þetta og erum
komin með um 70 nöfn. í raun vant-
ar ýmislegt inn í þessa mynd, s.s.
sveitarstjórnarmenn, en það er oft
teygjanlegt hverjir hafa verið merk-
ismenn og hverjir ekki. Þarna er yf-
irlit um lækna, sýslumenn, presta,
alþýðuskáld, myndlistarmenn, tón-
listarmenn, þingmenn, hestamenn,
iðnaðarmenn, kaupmenn og þannig
gæti ég talið lengi áfram,“ sagði Jón
Ormar Ormsson, leikari og áhuga-
maður um þjóðlegan fróðleik, í sam-
tali við DV. Hann hefur skráð sögu
merkismanna á Sauðárkróki ásamt
Eddu V. Guðmundsdóttur leikstjóra
en saman standa þau fyrir Popps-
hópinn svokallaða.
Auk þess að skrá helstu merkis-
mennina í tilefni af afmælisárinu á
Sauðárkróki hefur Jón tekið saman
einkar fróðlegt yfirlit um dvöl Dana
á Sauðárkróki um og eftir siðustu
aldamót. Bæði þessi rit eiga mjög
góða samleið því Danir tengdust
uppbyggingu Sauðárkróks með
sterkum hætti og samlöguðust bæj-
arlífinu á sérstakan hátt. Yfirlit yfir
merkismenn nær frá upphafi byggð-
ar á Sauðárkróki til vorra tíma.
Aðspurður hvort ekki hafi verið
erfitt að ákvarða hverjir teldust
merkismenn og hverjir ekki sagði
Jón að þau Edda hafi orðið að
flokka menn niður.
Öll erum við merkileg
„Það er flokkun sem gengur auð-
vitað aldrei upp því við erum öll
merkileg, hvert á sínu sviði. Þú
verður kannski merkilegur fyrir
eitthvað sem öðrum er augljóst en
það geta margir verið mjög merki-
legir án þess að aðrir viti af því.
Merkilegast hefur mér fundist þessi
skemmtilegi arfur sem þetta litla
samfélag hefur skilað," segir Jón
Ormar og nefnir m.a. til sögunnar
að þýðendur á verkum Shakespe-
ares hafi komið frá Króknum og
héraðinu í kring, þeir Indriði Ein-
arsson og Helgi Hálfdánarson.
Jón segir það einnig mjög merki-
legt hvemig leiklistin hófst á
Króknum. Fyrsta leiksýningin er
sett á svið 1876 þegar íbúarnir eru í
kringum 20. Þá var samið sérstakt
leikrit og sýnt í pakkhúsi. Jón segir
að þetta hafi auðvitað verið einstakt
á þessum tíma. Komið af stað af
Dönum á miklu harðræðistímum og
meira hugsað til að dreifa huga
fólks frá erfiðleikunum. Leikfélag
var síðan stofnað árið 1888.
Samlögun við Danina
„Það tókst svo gott samspil á milli
þessara Dana og þeirra kröftugu
bænda sem fyrir voru í héraðinu.
Krókurinn varð aldrei danskur,
Danirnir samlöguðust og náðu
ágætu valdi á íslenskri tungu. Ég
nefni t.d. Ludvig Popp og Valgarð
Clasen, sem varð fyrsti ríkisfé-
hirðirinn. Þeir réðust í byggingu
kirkjunnar, sem var einstök fram-
kvæmd á sínum tíma. Þeir komu af
stað bamaskóla og sjúkrahúsi og
fluttu inn fyrsta píanóið. Þannig
gæti ég talið lengi áfram. Þeir sköp-
uðu sérstakt andrúmsloft sem, að ég
held, var hvergi annars staðar á
landinu þar sem Danir komu sér
fyrir. Þessi blanda af danskri og
skagfírskri menningu og mannlífi
var í raun upphaf Króksins. Ef við
hefðum ekki fengið þessa menn eins
og Popp, Clasen, Michelsen og Ole
Bang lyfsala þá væri Krókurinn í
dag ekki svipur hjá sjón. Það
skemmtilega er að þetta gengur
þvert á þá söguskoðun sem við höf-
um haft um Dani á íslandi. Manni
finnst t.d. voðalega skrítið að heyra
eldri Króksara í dag tala um Danina
okkar,“ segir Jón Ormar.
Upphaf
kvennahreyfingar
Það er ekki bara leiklistin á ís-
landi sem á sér að mörgu leyti upp-
haf á Sauðárkróki heldur kvenna-
hreyfingin einnig. Hið skagfirska
kvenfélag, síðar Kvenfélag Sauðár-
króks, var stofnað 1895. Áður hafði
kvenfélag verið stofnað í Hegranesi
í kringum 1870. Jón segir að kvenfé-
lagskonur hafi verið öflugar í bæj-
arlífinu strax í kringum aldamótin
og nefnir eftirfarandi sögu sem
dæmi um bæjarbraginn:
„Skömmu eftir aldamót hélt kven-
félagið tónleika í kirkjunni til fjár-
öflunar fyrir starfsemina. Clasen
var þá ekki lengur gjaldkeri kirkj-
unnar heldur var nýr maður kom-
inn til sögunnar. Sá þekkti bæinn
sinn ekki betur en svo að hann
sendi kvenfélaginu reikning fyrir
húsaleigu. Konurnar brugðust
skjótt við, skutu á fundi og settu
málið í nefnd. Sú nefnd kallaði
kirkjugjaldkerann fyrir og sögðu
honum að þetta hafi verið móðg-
andi.“
Landsþekktir
merkismenn
Þegar samantekt Jóns og Eddu í
Poppshópnum um merkismennina
er flett staðnæmist maður við mörg
nöfn landsþekktra einstaklinga af
ýmsum sviðum þjóðfélagsins sem á
einn eða annan hátt tengjast sögu
Króksins og héraðsins í Skagafirði.
Af núlifandi mönnum má nefna
skáldin Gyrði Elíasson og Hannes
Pétursson, núverandi þingmennina
Stefán Guðmundsson, Vilhjálm Eg-
ilsson og Hjálmar Jónsson, hesta-
manninn Svein Guðmundsson og
hestaáhugamanninn og ritstjórann
Jónas Kristjánsson, rithöfundinn og
fyrrum ritstjórann Indriða G. Þor-
steinsson, tónskáldið með meiru Ey-
þór Stefánsson, hagyrðinginn Andr-
és H. Valberg og myndlistarmenn-
ina Elías B. Halldórsson og Finnu
Birnu Steinsson.
Af landsþekktum merkismönnum
sem eru ekki lengur á meðal vor, og
tengjast Sauðárkróki og Skagafirði,
er listinn enn lengri og erfiðara að
telja upp. Nægir þó að nefna menn
eins og söngvarann Stefán frá ís-
landi, leikarann Harald Björnsson,
skáldin og rithöfundana Stephan G.
Stephansson, Jóhann Sigurjónsson,
Bólu-Hjálmar, Guðrúnu frá Lundi,
ísleif Gíslason, Harald Hjálmarsson
frá Kambi og Guðmund Halldórsson
frá Bergsstöðum, læknana Guð-
mund Hannesson og Jónas Krist-
jánsson, þúsundfjalasmiðinn Jón
Ósmann, tónskáldin Pétur Sigurðs-
son og Jón Bjömsson og stjórnmála-
mennina Ólaf Thors, Magnús Guð-
mundsson, Gunnar Thoroddsen,
Ólaf Jóhannesson, Magnús Jónsson
frá Mel, Jón Þorláksson og Her-
mann Jónasson.
Rík skáldagáfa
Til marks um skáldagáfu Sauð-
krækinga og Skagfirðinga er rétt að
nefna Harald Hjálmarsson frá
Kambi til sögunnar. Hann var einn
fremsti hagyrðingur landsins á
meðan hann lifði og er enn í raun-
inni. Fræg er vísa sem hann orti
þegar hann hitti bankamenn á Hót-
el Borg í Reykjavík sem buðu hon-
um í glas:
Hérna situr fylkin fríð,
full af vískíþambi.
Hani, krummi, hundur, svín,
- og Haraldur frá Kambi.
Af núlifandi mönnum er Andrés
H. Valberg sennilega með þekktari
hagyrðingum sem tengjast Krókn-
um. Þess má geta að hann hefur gef-
ið mikið af munum til safns á Sauð-
árkróki. Þekkt er þessi vísa Andrés-
ar sem lýsir lund Skagfirðinga bet-
ur en mörg orð en Andrés var lengi
vel leigubílstjóri í Reykjavík:
Af bílstjórunum er ég einn,
ætíð hress og glaður.
Skagfirðingur skýr og hreinn,
skáld og listamaður.
Unnið úr efninu
Jón sagði að upp úr allri þeirri
vinnu sem Poppshópurinn hefur
unnið þá hefðu þau Edda gaman af
að nota efnið til flutnings á afmælis-
árinu á Sauðárkróki. Um yrði að
ræða nokkurs konar leikrit þar sem
stiklað yrði á stóru í merkri sögu
byggðarlagsins. Jón segir að þetta
yrði auðvelt verk þvi að á Króknum
sé geysilegur efniviður í leikurum.
Þá hefur Poppshópurinn lagt af-
mælisnefnd Sauðárkróks til ótelj-
andi hugmyndir um hvernig tíma-
mótanna yrði minnst. Margar af
þeim hugmyndum verða fram-
kvæmdar og aðrar eru í skoðun.
-bjb