Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1998, Blaðsíða 25

Við höfum rithöfunda. Við höfum fullt af rithöfundum. Við höfum bækur.
Við höfum fullt af bókum. Við höfum jól. Við höfum fullt af jólum.
við höfum tvær vikur. víö höfum tvær blindfullar víkur.
r~
)
J
i
1
v ^ c (x] r '<s*r pr

'...
Við höfum rithöfunda. Við
höfum fullt af rithöfundum. Við
höfum bækur. Við höfum fullt af
bókum. Við höfum jól. Við höf-
um fullt af jólum.
Við höfum tvær vikur. Við
höfum tvær blindfullar vikur.
íslenskt bókmenntalíf er eins
og útihátíð, jafn brjálað og jafn
skammvinnt og ein útihátíð um
verslunarmannahelgi. 257 bæk-
ur koma út, undir bert loft, og
rangla um svæðið og reyna að
ganga í augun á fólki, allar upp-
dressaðar, flottar og finar, í
fallegum kápum og brakandi
sellófani, í þeirri von að komast
á séns og verða „opnaðar" útí
skógi, (hvað segiði, kæru
kvennabókmenntafræðingar,
um þessa likingu?) sjá „stjöm-
ur“ og koma krumpaðar á kjöl-
inn til baka, inní tjald, sölutjald,
og bíða þar eftir þvi hvað „gaur-
amir“ segja:
„Hún var æðisleg." - „Ja, ég
var soldið lengi að komast inn í
hana en eftir að ég var kominn
inn í hana var hún frábær." -
„Hún kveikti nú ekki í mér, ég
lagði hana frá mér eftir korter."
- „Gat bara ekki lagt hana frá
mér fyrr en ég var búinn með
hana.“ - „Hún leitaði aftur á
mig löngu eftir að ég var búinn
með hana.“ - „Hún er kannski
meira fyrir unglinga en ég hafði
nú samt mjög gaman að henni.“
- „Hún greip mig strax í byrjun
og hélt mér allan tímann, allt
þar til ég stóð upp frá henni.“
Jólabækurnar eru stelpur á
útihátíð. „Gaiu'arnir“ em (næt-
ur)gagnrýnendur.
Sumar eignast aðdáendur.
Sumar verða lofaðar. Sumar eru
einnar nætur gaman. Sumar
seljast. Sumar gleymast. Sumar
eldast vel. Sumar eru troðnar í
svaðið. Sumar drukkna í flóð-
inu. Sumar koma of seint. Sum-
ar koma of snemma. Sumar
ganga á milli manna. Sumum er
skilað. Ein verður Ungfrú ís-
land.
En allar mættu þær brosandi
á ballið. Og nú er ballið bráðum
búið.
Útihátíðin var fjölmenn í ár.
Og eins og í fyrra fór hún ekki
aðeins fram í tjald-“búðunum“,
heldur líka í sjoppunum í kring,
Hagkaup og Bónus. Verslunar-
stjórar þar á bæ töluðu um stór-
aukna „neyslu á bókum“. Eru
bækur ennþá étnar á íslandi? -
„ Já, ég gleypti hana í mig á einu
kvöldi.“ - „Ekki mikil næring í
henni þessari." - „Mér fannst
kápan mjög góð en innihaldið
ekki alveg eins ljúffengt."
Matvara selur bækur. Bækur
selja matvöru. Hvenær munum
við sjá frystikistumar í stór-
mörkuðunum fullar af bókum?
Kannski bráðlega? Eða eru
skáldin þegar farin að undirbúa
slíkt? með titlum eins og „Eitr-
uð epli“, „Molduxi", „Matarást"
og „Kjötfarsi“? Já, það er
„Aldrei að vita.“ Vissulega væri
það áhugaverð sjón: Að sjá í
kjötborðinu, innan um „Svin“
og „Kjúklingur", vörur eins og
„Pétur Ben“ og „Árni Magnús-
son“. Hinsvegar er ég ekki viss
um að fólki þætti það jafn fýsi-
legt að sjá þar lifandi mönnum
pakkað inn í plast eins og hverri
annarri kjötvöru: „Steingrímur
Hermannsson, 500 g“.
Kúnninn: „Já, láttu mig hafa
tvær lærissneiðar af Stein-
grími.“
Kjötmaður: „Já, hvorn Stein-
grím viltu? .... S. Th. eða Her-
mannsson?"
Kúnninn: „Ja, ég veit ekki.
Hver er munurinn?"
Kjötmaður: „Ja, það er
kannski minni fita á Hermanns-
syni, meira kjöt á beinunum, en
þetta er samt bara frampartur-
inn á honum ...s á aftari kemur
ekki fyrr en um næstu jól.“
Kæru lesendur. Ég bið ykkur
um að kíkja vel aftan á jólabæk-
urnar sem þið kaupið i Bónusi.
Ekki kaupa bækur sem á stend-
ur „Geymist best á köldum
stað“. Gerið ekki ísskápinn að
bókaskáp. Ekki heldur kaupa
bækur sem búið er að „þýða“.
Kaupið frekar G-bækurnar
geymsluþolnu. Eða farið í Ný-
kaup „þar sem ferskleikinn
býr“. Og alls ekki kaupa bækur
ef aftan á þær er merktur síöasti
sölu- og neysludagur:
„Best fyrir: Jól.“
En umfram allt þó: Kaupið
bókina mína.
Semsagt. Kaupmenn hafa
staðið sig. Kaupendur hafa stað-
ið sig. Höfundar hafa staðið sig.
Gagnrýnendum hefur fæstum
staðið ... Og fjölmiðlamir hafa
staðið hjá.
Það sem hefur brugðist í
þessu bókajökulhlaupi er Ríkis-
sjónvarpið. Sjónvarpið, sem
ætíð hefur orðið að einskonar
„eldhúspartíi" á þessari útihátíð
þar sem höfundar hafa komið til
að spjalla við lesendur og heyra
gagnrýni, þar sem vertíðin hef-
ur fengið sína „sál“, það hefur
staðið hjá og lokað í allt haust.
Tvö hundruð fimmtíu og sjö
bóka flóði var ætlaður staður í
dagskrá í hinum smámyndar-
lega menningarþætti „Mósaík":
fimm mínútur í hverri viku,
undir stjórn hins há(ska-
lega)skólaða Ástráðs Eysteins-
sonar sem er einhvernveginn
maðurinn sem síðast á heima í
sjónvarpi. Þegar þetta er skrif-
að, rúmri viku fyrir jól, hefur
honum aðeins tekist að fjalla
um sirka tíu bækur af þessum
257. Og allt hefur það verið ákaf-
lega mikil „umfjöllun“. Hann
hefur fjallað um það hvað bæk-
urnar fjalla um; hann hefur
fjallað um þær eins og fjöll; sagt
okkur hvað þau heita, hve há
þau séu, hvernig þau hafi hugs-
anlega myndast, hver bergteg-
und þeirra sé. Hann hefur þó
fráleitt gengið á þau, og ekki
mært þau blá í fjarlægð, hvorki
látið heillast né reynt að láta
okkur heillast. Hann hefur bara
Kúnninn: „Já, láttu mig
hafa tvær lærissneiðar
af Steingrími,"
Kjötmaður: „Já, hvorn
Steingrím viltu? ....
S. Th. eða
Hermannsson?"
Kúnninn: „Ja, ég veit
ekki. Hver er
munurinn?"
Kjötmaður: „Ja, það er
kannskí minni fita á
Hermannssyni, meira
kjöt á beinunum, en
þetta er samt bara
framparturinn á honum
...sá aftari kemur ekki
fyrr en um næstu jól.“
þvælst eitthvað svona í kring
„um fjallið" muldrandi:
„Mjög fínt fjall ... afar athygl-
isvert fjall ... vissulega margt í
þessu fjalli ... mikill fengiu- að
þessu fjalli ... þetta er nýtt fjall
... þetta er fyrsta fjallið eftir síð-
asta fjall ... um margt svipað
næsta fjalli á undan ... þetta fjall
heldur áfram þar sem hitt end-
aði ... þetta fjall fjallar fyrst og
fremst um fjallið sem slíkt ...
þetta fjall rís kannski hæst þar
sem því sleppir og himinninn
tekur við.“
Allt þetta „umfjalT sem nú
blasir við okkur út um sjón-
varpsskjáinn eftir áratugalanga
myndun í seigmjatlandi mál-
hrauns-“skorum“ Háskólans er
álíka áhugavert og skraufþurrt
gædastaglið sem þulið er upp
yfir erlendum túristum inná há-
lendinú: Þetta fjall er þetta hátt,
þessi á er svona djúp, þessi jök-
ull er svona kaldur. Ákaflega
takmörkuð upplifun á landslagi.
Þetta er eins og náttúrulaus
náttúrulífsmynd.
Hvar er inspírasjónin? Er ver-
ið að fjalla rnn bókmenntir eða
menntabækur?
Háskólamaðurinn dregur
tvær aðrar háskólagráður í sjón-
varpssal og saman mynda þau
einhverskonar „gráðu“boga sem
á síðan að vera „mælistikan" á
skáldskap ársins. Þetta er eins
og að hlusta á mælingamenn
fjalla um guðdóminn.
Útkoman er hvorki fugl né
fiskur. Hvorki er um að ræða
misskemmtilega leiðinleg viðtöl
við höfundana (ekki hefur verið
rætt við einn einasta höfund í
Ríkissjónvarpinu þessi bókajól!)
né heldur er vun alvöru gagn-
rýni að ræða. Aldrei er tekin af-
staða. Það er ýjað að, vöngum
velt og dregið úr og slegið í og
slett í góm og brosað kannski
vissulega má segja ef þannig er
á það litið og þó skal ég ekki um
það segja.
Hið hámenntaða afstöðuleysi:
Hið gráskeggjaða skoðanaleysi:
Hin „faglega" fáviska: Hinn
akademíski sjúkdómur hefur
hér sloppið inn í stofur lands-
ins. Klisjukokkarnir fá óáreittir
að matreiða sina moðsuðu: „Það
má með vissum hætti segja að
þessi texti gerist í tungumál-
inu...“ Hvar „gerist textinn"
annarsstaðar? Á síðunni? í búð-
inni? Við kassann? í hillunni
heima? Jú ... kannski með viss-
um hætti: í kolli lesandans, en
þó varla fyrr en hann hefur les-
ið hann á einhverju TUNGU-
MÁLI sem hann kann. Síðan
hvenær byggja bókmenntir ekki
á tungumálinu, orðum, setning-
um, málsgreinum? Síðan
hvenær varð „góður stíll“ að
„texta sem gerist í tungumál-
inu“? Kannski var það um svip-
að leyti og umræða varð að
ORÐRÆÐU?
Aðeins einu sinni á bókavertíð-
inni kom umræddur Ástráður
okkur í opna skjöldu og gerðist
skyndilega skeleggur, hafði skoð-
anir: Þegar hann krafðist þess,
fyrir hönd þýðenda, aö nöfn
þeirra væru birt á titilsíðu, undir
nafni höfundarins, en ekki falin
undir ©-merki í smáu letri á inn-
síðu. Þetta þurfti samt kannski
ekki að koma svo mjög á óvart.
Maöurinn sem fjallað hefur svo
fjálglega um „hina miklu þýðingu
þýðandans" er sjálfur þýðandi og
vill að sjálfsögðu fá að deila síðu
með nafninu Franz Kafka: Enda
kannski í „orðræðunni" á milli
þessara tveggja nafna (Eysteins-
son-Kafka) sem texti bókarinnar
gerist?
Jólabækurnar eru stelpur og
sumir lesendur eru ástríðufull-
ir, sumir elska bókmenntir,
sumum er ekki sama um bækur,
sumir falla í faðm þeirra, aðrir
fjalla bara um þær. Sumir
stunda ástríðulestur, aðrir bara
„stríðan lestur".
Sumir verða ástfangnir af
bókum, aðrir gefa bara ÁST-
RÁÐ, eru svona álíka spennandi
og „ástarráðgjafar“.
Állt þetta háskólamenntaða
hjal hljómar í eyrum bókelskrar
þjóðar eins og ummæli vél-
mennis að loknum ástaratlot-
um. Eða hvert væri álit okkar á
þeim „gaurum" á útihátíðinni
sem, eftir að hafa legið opna bók
útí skógi, koma til baka og
hrósa stúlkunni svo?:
„Jú. Hún var vissulega at-
hyglisverð á köflum." - „Hún
hefur vissulega margt til brunns
að bera.“ - „Það má margt gott
um hana segja.“ - „Styrkur
hennar er fyrst og fremst fólg-
inn í málfari hennar."
Við erum ekki að biðja um
innihaldslaus slagorð. Við erum
ekki að biðja um hauskúpur og
stjörnur. Við erum ekki að biðja
um einfaldar skoðanir.
Við erum heldur ekki að biðja
um flókið og loðið skoðanaleysi.
Við erum að bara að biðja um
smá anda í glasið. Smá anda
dreginn úr andríki (nú eða and-
leysi). Allavega bara smá lífs-
mark í markleysunni. Meiri ást
og minni ráð.
Við höfum rithöfunda. Við
höfum fullt af rithöfundum. Við
höfum bækur. Við höfum fullt af
bókum. Og við höfum blækur.
Við höfum fullt af blókum.
Þetta eru blókajól.
Hallgrímur Helgason
18. desember 1998 f ÓktlS
25