Dagblaðið Vísir - DV - 22.06.1999, Side 2

18
ÞRIÐJUDAGUR 22. JÚNÍ 1999
I ■ ■ ■ ■ ■W ■
Hraöskreiö egg standa sig best:
Kapphlaup um lifið
Því síðar sem
frjóvgað egg
kvenmanns
festir sig við
legið þeim mun
minni líkur eru
á að meðgangan muni heppnast,
samkvæmt nýrri, bandariskri
rannsókn. Samkvæmt þessu virð-
ist sem tilvera hvers einstaklings
byrji með kapphlaupi við tímann -
verðlaunin eru sjálft lífið. Þeir
sem framkvæmdu rannsóknina
komu frá opinberum stofnunum
innan bandaríska heilbrigðis-
geirans.
Sami hópur vísindamanna
hafði áður komist að því að fóst-
urlát svo snemma á meðgöngu að
konur vissu ekki að þær væru
óléttar væru mjög algeng. Að
mati vísindamannanna gerist
þetta í um fjórðungi tilvika þar
sem um frjóvgun er að ræða. Séu
einnig tekin með þau tilvik fóst-
urláta sem verða seinna á með-
göngunni kemur í ljós að um
þriðjungur frjóvgana endar með
fósturláti einhvem tíma á með-
göngunni.
Fyrsta verkefni frjóvgaðs eggs er að komast í legið sem allra fyrst. Ef það
tekst eru líkurnar á eðlilegri meðgöngu góðar.
Spurning um tímasetningu
Nú hefur vísindamönnunum
tekist að fínna út hvaða frjóvgan-
ir séu líklegastar til að leiða til
eðlilegrar meðgöngu - það sem
skiptir máli er tímasetningin.
Venjulega frjóvgast eggiö í eggja-
leiðaranum og eftir það liggur leið
þess í legið, þar sem það kemur sér
fyrir og byrjar að vaxa. Vísinda-
mennimir komust að því að um
Athyglisverð sænsk rannsókn:
Hárgreiðslukonum hættara við krabbameini
- lyfsölum, kerfisfræðingum, og símadömum einnig
Þau leiða líkum að því
að ástæðan fyrirþví að
sum þessara starfa hafi í
för með sér aukna tíðni
brjóstakrabbameins geti
verið fólgin í sérstöku
ævimynstri þeirra sem
taka að sér svokölluð
„hvítflibbastörf“,
Samkvæmt
sænskri rann-
sókn skiptir starf
talsverðu máli
um það hversu
miklar líkur eru á
að konur fái
brjóstakrabbamein. Rannsóknin náði
til yfir milljón kvenna og leiddi hún
m.a. í ljós að hárgreiðslukonur, lyfsal-
ar, kerfisfræðingar, snyrtifræðingar og
símadömur eru í meiri hættu en aðrar
konur á að fá krabbamein í brjóst.
Þau dr. Marina Pollan og dr. Per
Gustavsson skýröu frá þessum niður-
stöðum í vísindatímaritinu Journal of
Public Health fyrir skömmu. Þar leiða
þau líkum að þvi að ástæðan fyrir því
að sum þessara starfa hafi í fór með
sér aukna tíðni brjóstakrabbameins
geti verið fólgin í sérstöku ævimynstri
þeirra sem taka að sér svokölluð „hvít-
flibbastörf1.
Konur sem fara í slík störf hafa til-
hneigingu til að eignast börn sín
seinna á lífsleiðinni en aðrar konur en
að eignast börn seint er talið auka á
hættuna á bijóstakrabbameini. Jafn-
framt fara konur í slíkum störfum að
jafnaði oftar í krabbameinsleit og því
Meðal starfsgreina sem virðast hafa í för með sér aukna hættu á
brjóstakrabbameini eru hárgreiðslustörf.
er liklegra að krabbamein fmnist hjá
þeim.
En þó þetta skýri að einhverju leyti
hvers vegna konur í hvítflibbastörfum
eru líklegri til að greinast með
brjóstakrabbamein þá er enn ósvarað
hvers vegna símadömur, hárgreiðslu-
konur og snyrtifræðingar eru í meiri
hættu á að fá sjúkdóminn. Þau Pollan
og Gustavsson velta m.a. fyrir sér
hvort efni sem notuð eru meðal hár-
greiðslufólks og snyrtifræðinga geti
þarna átt hlut að máli.
Áhættuþættir sem þekktir eru nú
þegar, auk þess að eiga börn seint, eru
aldur, offíta og ástundun hormóna-
meðferðar. Sænska rannsóknin leiddi
í ljós að þessir þættir eru hvergi
nærri einráðir hvað varðar
brjóstakrabbamein því þeir skýrðu
aðeins rúmlega helming allra þeirra
brjóstakrabbameinatilfella sem fund-
ust í rannsókninni.
Tölvur læra aö hlusta betur
Japanska fyr-
irtækið
Nippon Tel---
egraph and
Telephone
Corp. (NTT),
sem er stærsta
fyrirtækið á fjarskiptamark
aðnum í Japan, er að þróa
hugbúnað sem mun gera
fólki mun auðveldara aö
tala við tölvur.
Fyrirtækið tilkynnti fyr-
ir skömmu að hinn nýi
hugbúnaður, sem gerir fólki
kleift að skipa tölvu fyrir með
því að tala við hana, muni geta
skilið venjulegt talað mál. Að auki
verður hægt aö stööva vinnslu
tölvunnar með skipunum ef hún
hefur eitthvaö misskilið verkefni
sitt.
Aö sögn talsmanna fyrirtækis-
ins getur sá hugbúnaður sem nú er
á markaðnum af þessu tagi einung-
is skilið nákvæmlega orðaðar, heil-
ar setningar. Því á hann í talsverð-
um vandræðum með að skilja
venjulegt mál sem inniheldur
alls kyns hik og stam.
Þessi nýi hugbúnaður NTT get-
ur hins vegar skilið slíkt mál og
jafnvel hafið að hlýöa skipun-
um áður en setning eigandans
er fullkláruð. Jafnframt sýnir
.j/ hugbúnaðurinn á skjánum
andlit sem annaðhvort kinkar
kolli eða hristir höfuð svo sá sem
Þessi nýi hugbúnaður
NTT getur hins vegar
skilið slíkt mál og
jafnvel hafið að hlýða
skipunum áður en
setning eigandans er
fullkláruð.
við tölvuna spjallar átti sig strax á
því hvort tölvan skilur hann.
Ekki er þó von á hugbúnaðin-
um á markað á næstunni þvi tals-
menn NTT segja að enn sé verið
að þróa hann og búa hann undir
að taka við sem fjölbreyttustum
skipunum.
13% líkur væru á að þau egg sem
komu sér fyrir í leginu níu dögum
eftir frjóvgun myndu ekki halda út
fulla meðgöngu. Taki ferðin í legið
hins vegar tíu daga eykst hættan á
fósturláti í 26%, hættan er svo orð-
in 52% á tólfta degi og eftir það eru
líkumar komnar upp í 82%.
Vísindamennirnir geta hins veg-
ar ekki sagt með fullri vissu hvers
vegna líkumar á fósturláti aukast
með hverjum deginum sem egginu
seinkar í legið. Þeir geta sér þess þó
til að ef til vill séu egg sem era
lengi á leiðinni á einhvern hátt göll-
uð og því litlar líkur á að þau geti
þolað fulla meðgöngu. Legið sé því
þannig útbúið að það hafi ákveðin
tímamörk og séu egg ekki komin á
Þeír geta sér þess þó
til að ef til vill séu egg
sem eru lengi á leið-
'tnni á eínhvem hátt
gölluð og því litlar líkur
á að þau geti þolað
fulla meðgöngu.
sinn stað fyrir ákveðinn tíma þá
neiti það að taka við þeim. Þannig
hefur móðir náttúra jafnvel komið
sér upp ákveðinni vemd fyrir kon-
ur þannig að minni likur séu á að
þær þurfi að ganga með fóstur sem
litlar líkur em á að muni þola heila
meðgöngu.
Nú er í gangi talsverð þróunarvinna sem felst í því að endurlífga loftskipið
sem mikilvægt samgöngutæki.
Ekki dauð úr öllum æðum:
Fjöldi gríðarstórra
loftskipa í þróun
Zeppelin greifi
fór í fyrstu flug-
ferðina á loft-
skipi þann 2. júlí
árið 1900 og þá
leit allt út fyrir
að hin eina
sanna flugvél framtíðarinnar væri
komin fram á sjónarsviðið. En
nokkrum áratugum síðar höfðu
flugvélar eins og við þekkjum þær í
dag tekið við forystuhlutverkinu og
flestir hættu að velta fyrir sér
möguleikum loftskipanna eftir
Hindenburg-slysiö árið 1937.
Síðan þá hafa loftskip nær ein-
göngu verið notuð til auglýsinga og
ekki þótt mjög nytsöm. Um þessar
mundir, þegar upphaf nýrrar aldar
nálgast óðfluga, er hins vegar útlit
fyrir að loftskipið sé að ganga í end-
umýjun lífdaga. Verið er að hanna
frumgerðir og kanna möguleika
fjölda tegunda loftskipa, bæði með
tilliti til þungaflutninga og ferða-
mannaiðnaðar.
Ráða við stóra hluti
Þýskt-bandarískt fyrirtæki, sem
kaOast CargoLifter, er t.d. með í far-
vatninu 260 metra langt flugskip
Rannsóknarmenn við
Tæknistofnun lllinois
hafa því lagt til að
byggt verði loftskip
sem verði tveir og
hálfur kílómetri að
lengdgeti borið
35.000 tonn og flutt
u.þ.b. 3.500 farþega.
sem nýta á til þungaflutninga. Það
verður hið stærsta sem smíðað hef-
ur verið og mun það geta flutt allt
að 160 tonn. Þó vissulega séu til
flugvélar sem geta flutt meiri þunga
þá hefur loftskipið það fram yfir
flugvélar að það getur flutt mun
stærri hluti milli staða en flugvélar.
Þannig sparast kostnaðurinn við
að taka hluti i sundur áður en þeir
eru fluttir og setja þá síðan saman
eftir flutningana. Áætlaður kostnað-
ur við flutninga á risahlutum af
þessu tagi er talinn vera um 1 millj-
arður dollara í Bandaríkjunum ein-
um. Þannig að vissulega er markaö-
urinn fyrir hendi.
2,5 km langt loftskip?
Önnur fyrirtæki hafa hafið gerð
loftskipa og ætlað þau til notkunar
fyrir ferðamenn. Þar sem þau fljúga
lágt geta þau skemmt ferðamönnum
á ýmsan hátt með útsýnisflugi. Slík
loftskip verða einnig hönnuð með
það í huga að geta borið farm sem er
tiltölulega léttur en mikill um sig,
eins og t.d. blóm. Sérfræðingar hafa
t.d. reiknað út að blómaflutningur
með loftskipi milli Hollands og Eng-
lands væri hagkvæmari með loftskip-
um en eftir hefðbundnum leiðum.
Sumir láta sig svo dreyma stærri
drauma en um byggingu þessa skipa,
sérstaklega vegna þess að lögmálið
sem gildir um slík skip er að ef lengd
þeirra er tvöfólduð eykst yfirborðið
fjórfalt og togkraftur þeirra eykst átt-
falt. Rannsóknarmenn við Tækni-
stofnun Illinois hafa því lagt til að
byggt verði loftskip sem verði tveir
og hálfur kílómetri að lengd, geti bor-
ið 35.000 tonn og flutt u.þ.b. 3.500 far-
þega. Hvort af byggingu þess verður
skal ósagt látið en hugmyndin er
skemmtileg engu að síður.