AvangnâmioK - 01.01.1950, Side 14

14
nr. 2
AVANGNÅMIOK’
atomip silarssuå tupingnar-
tuligssuaK.
(„Det bedste“-mit nugtigaK. John A. O'Brienip agdlagå,
januar nummerime 1949-me).
nugt. P. Dalager.
ilisimatdt pingårnerit agdlåt stoffit
(atortugssat) mingnerssaisa ilusilerne-
Karsimanere mianeringningårnermik
misigivfigissarpait.
uvdlut ilane takusagaluarugko kina likeråK su-
mut tikitdlune kuffertinguane cigarettit pflatut agti-
gissunguaK kivfartortunik tatdlimanik tigumiartug-
ssarsiukå Kularnångitsumik agsut Kuiagisagaluarpat.
angutitdle arfinigdlit kuffertinguaK tåuna kiveriara-
luardlugo aulagsagtingipåssuk Kuiasungnerigaluit
tupigusungningusagaluarpoK. tikeråvdlo tåussuma
kuffertine angmardlugo imå ilingnut takutipago su-
nauvfa pujoralånguamit angnerungitsoK, tupigusung-
nermit OKausigssaerutdluinåsagaluarputit.
kisalo tåuna pujoralånguaK OKimailutaivingnut
ilineKarpat takugugkulo sunauvfa tonsinik ardlaling-
nik OKimåissusilik, Kularnångitsumik issitit agialisa-
galuarpatit ugperinerdlo sapilerdlugo aperisagunara-
luardlutit: „tåssauna silarssuarme måna tikitdlugo
ualungisavne ikaluarpunga — imalunituna tåsså-
ngåinaK nunamut tupingnartuligssuarmut pisitau-
ssunga?“
taimåitordle ilumortoK åjuna: silarssuaK nutåK
atomimik misigssuissut ukiune kingugdliunerussune
uvavtinut angmagåt tåssaussoK univers (silåinarssuaK
issigissavta tamarmik sumivfiat, P. Dalager) kiap
nuname tupingnartulingme (oKalugpalåginaussume)
takusimassainik sule ingassangneruvdluinartunik pi-
simassoKartoK. i
ilisimatussutsip agssortugagssåungitdluinartumik
nalunaerpåt måna, tåssa pujoralårånguaK tonserpag-
ssuarnik oKimåissuseKarsinaussoK — tåussumårångflp
ilaminingue akunérutdluinardlutik ingmingnut
patugutivigdlutik eKerusimagpata.
stoffit (pit, atortugssat) ingnyngne imaKångitsu-
nik akuneKaramik? åp, mana nalungilarput stof-
fit imaKångitsorpagssuarnik ingmingne ilaKartut a-
kuneKångitsortainut nalerKiutdlugit angivatdlåru-
jugssuartunik. akuneKångitsortångue tamåko ataut-
siåkåt (partikler, taima taissarpait. P. D.) mikissora-
lårKerKfnangflngmata takuneKångisåinarput åssili-
neKarsimångisåinardlutigdlunit, pingortitatdle pissu-
sinik nalungitsut (fysikerit) påsinarsisipåt tamåko i-
lumut taimåitfissut laboratorianilo (tamåkuninga
misigssuissarfingne) påsiniainertigut nalujungnaer-
dlugo tamåkuarånguit KanoK itunik avKuteKardlutik
imaKångitsune tamåkunane angalassut.
silarssuatoKarssuaK sujulerssuavta nalungisåt
tåssaulersimavoK (pfngorsimavoK) stoffinit silåinar-
ssuarme itunit mikissuararalångåvdlutik mångertunit
ingmingnutdlo kåtusimassunit. taimane kimitdlunit
ilisimarKajarneKångilaK tamåko ingmingnik angala-
ssut. silarssuardle tåuna taimanernisaK måna ilisi-
matussutsip moderniussup (nutaunerussup) silarssuå-
ta nutåp taorseralugtuinarpå måna nutaoKissoK ili-
simaneKalermat, tåssa takugssaussup angnerssarssua
imaKångitsoK tåssanilo tamåko partiklit (akuneKå-
ngitsut mikissoralårKerKfnånguit) elektricitetimik i-
maKardlutik uivssångunåinavigsumik sukasorssflv-
dlutik kåvitut. taimatut atome isumaliutigisfnauvar-
put sordlo seKineK uvdlorfssat angalassut kåvikåt.
navssårissat (påsissat) tamåko nutaukulonaut ta-
måkuningalo misigssuissut kigdlingisa angnertussu-
serssuat tikitdlugo sule påsfngilåt. aitsåt-una 1911-
me uvdlut ilåne fysikerip Nobelivdlo (angut svenski-
ussok Kårtiterutigssanik navssårsimassoK aningau-
ssarpagssuarnigdlo ilisimatflt inuiaKatigingnut ilua-
Kutigssamik navssårsimassut, agdlagaKarsimassut su-
liaKarsimassutdlunit nersornauserneKautigssåinik Ki-
mataKarsimassoK, P. D.) aningaussautainit nersor-
nautisisimassup, Sir Ernest Rutherfordip, atomip
erKuméKissup KanoK-issusia malugilersimagå. Ruther-
fordip-ukua atomit partiklinik (mångertunik mikissua-
raralanguanik) stoffinit radiumik (tamanut seKertu-
mik) Kingornilingnit autdlakåssunik iluligssalerdlu-
ne erKåusimagai, tupigusungårsimavordlume ilulig-
ssame (aKerdlume) atome kinatfltaringitdlufnardlugo
(artorssautiginago) putflinarmåssuk sordlumigoK a-
tomeKångitdluinartoK; avdlamungoK åsseKångilaK
sordlugoK aliortugaK erKautdlugo. kisiåniligoK nag-
gatånut iluligssaisa ilångue — imanagoK 10.000 nit
atauseK — sumut tugtarsimagamik saKissarsimåput
tamånaldna Rutherfordip påsissutigisimagå atomip
aliortuåinåungissusianut. tåssane imaKångitsorujug-
ssuarme atomip imå imalumt piginåussusia kater-
ssorsimavoK partiklinguane mikissoralårKerKina-
nguane.
atomit silarssuåt nutåK tamåna tupingnartorpag-
ssuarnik taimane Galileip Kingutitåne OKåtårdlugo
itsuamåramiuk, påsivdlugulo sunauvfa nunarssuaK
uningasshngitsoK uvdlorissatdle angalassorpagssuit
seKinermik kåvissut ilagigåt, uivssflmfssutigissainit