Dagblaðið Vísir - DV - 19.05.2000, Side 2

2
NÝR HEIMUR - STAFRÆNAR SÝNIR
Steina Vasulka
Steina Vasulka er brautryðjandi 1 mynd-
bandalist hér á landi og telst meðal helstu
frumkvöðla á þessu
sviði í heiminum.
Steina er fædd f
Reykjavík árið 1940
og stundaöi nám I
fiðluleik frá barns-
aldri. Hún stundaöi
framhaldsnám,
m.a. f Tékkóslóvak-
íu, og fluttist sföan til Bandarfkjanna þar
sem hún hefur veriö búsett síðustu þrjá
áratugina.
Rannsakandi í myndheimi
Frá miöjum áttunda áratugnum hefur
Steina kannað flókna umbreytingu mynda,
rýmis og hljóðs meö notkun rafrænnar
tækni og hefur lengi
verið í fararbroddi f
gerö slfkra verka
ásamt eiginmanni
sfnum, Woody Va-
sulka. Hún hefur þó
ekki látið staðar
numið heldur hefur
hún haldiö áfram
einstökum rann-
sóknum f myndbandsverkum sínum og inn-
setningum. Þar beitir hún rafrænum sam-
runa hljóös og myndar og notkun samstilli-
búnaðar til undraverðrar könnunar á skynj-
un, rými og því hvernig viö sjáum hlutina og
lætur náttúrulega hluti og rafræna renna
saman í lagskiptu rými á kerfisbundinn
hátt. í mörgum verka hennar birtist lands-
lag suövesturhluta Ameríku sem heildstæð
sjónræn reynsla en íslensk náttúra hefur
jafnframt veriö henni óþrjótandi efniviöur.
Endurmat á upplifun
Árið 1975 geröi Steina verkiö „Machine
Vision“, röð myndbanda og innsetninga þar
sem hún notaði kerfi sem hún fann upp er
byggði á tímastilltri virkni vélknúins eða
vfxlverkandi búnað-
ar sem innihélt
hnöttótta spegla,
prismagler og
myndavélar meö
hreyfanlegum lins-
um. Notkun þessa
einstæða tækni-
búnaöar sem hún
setti saman og
landslagsmynda leiddu til endurmats á
upplifun og framsetningu rýmisverka. í efn-
ismiklum verkum, svo sem Voice Window
(1986) og Lilith (1987, þau veröa bæöi á
myndbandasýningunni), tvinnar hún saman
tölvumyndum og myndum sem teknar eru
á Ijósmyndavélar, raunverulegu hljóði og til-
búnu f ásækinni hrynjandi sem birtist sem
slæöukennd lög í margfaldri vídd þar sem
veruleikinn og tæknin renna saman í tíma
og rúmi. Verk Steinu, þar sem hún framkall-
ar og blandar saman „raunverulegu" hljóöi
og rafrænu ásamt myndum og hljóði, hafa
á síöustu árum tekiö á sig mynd gjörninga
þar sem hún tekur upp þráöinn sem hljóm-
listarmaöur. Meö leikrænni tjáningu yfir-
færir hún lögmál fiöluleiksins f myndrænt
form þar sem hún „performerar" á fiöluna
sem á stafrænan hátt stjórnar birtingu val-
inna mynda.
Heimsþekktir listamenn
Steina og Woody Vasulka hafa unniö til
margvíslegra verölauna og verk er þau hafa
unnið í sameiningu
hafa veriö sýnd vföa
um heim. Verk
Steinu hafa m.a.
veriö sýnd í Centre
Georges Pompidou
f París, The Kitchen
í New York, Muse-
um of Art, Carnegie
Institute, Pittsburg,
The Jonson Gallery, University of New Mex-
ico Art Museum, Whitney Museum of
American Art, Listasafni íslands og Kjar-
valsstöðum. Steina fékk Menningarverö-
laun DV í myndlist 1997. Hún býr f Santa
Fe, Nýja-Mexíkó.
Komin heim með splunkuný Myndhvörf:
Leikur sér með
tíma og skynjun
Steina Vasulka: Myndhvörf
Sýningin er styrkt af Listahátíö í Reykjavík
Steinunn Bjarnadóttir, sem seinna tók upp lista-
mannsnafniö Steina Vasulka, fór alfarin úr landi
aöeins sextán ára vegna þess aö Reykjavík
þrengdi of mikiö aö henni. Þá var hún fiöluleikari.
En þegar hún var um þrítugt henti hún fiölunni fyr-
ir myndbandsvéiina og varö á ótrúiega skömmum
tíma heimsnafn í vídeólistinni. Hún hefur komiö
heim reglulega og nú ieggur hún fallega salinn á
efri hæö Listasafns ísiands undir sýninguna Mynd-
hvörf sem á eftir aö fara víöa, en viö fáum fyrst
þjóöa aö njóta þessa áhrifamikla verks.
Þegar viö Steina hittumst fýrst haföi hún sofið sam-
anlagt sjö tfma á tveimur sólarhringum og hún sagðist
segi'a tóma vitleysu ef viö töluðum saman þá. Á næsta
stefnumót kom hún alls ekki vegna þess aö hún svaf-
örþreytt eftir ferðalagið frá Bandaríkjunum og púliö
fýrsta vinnudaginn í Listasafninu. En þegar hún vaknaði
var hún full af fjöri og minningum frá æskuárunum
heima á islandi. Eiginlega talar hún táningamál sjötta
áratugarins enn þá og þegar kemur aö tæknimáli listar-
innar veröur hún aö grípa til enskunnar.
Tónlistin er viðmiöunin
Steina sýnir Myndhvörf á níu skjám og á þeim öllum verö-
ur sama myndefniö en séö frá ólfku sjónarhorni. „Þegar ég
hanna verkið þá ákveö ég til dæmis aö á þessum punkti
breytist allt í myndir af hestum og þá eiga allir hestarnir aö
koma á sama tfma inn á skjáina," segir hún til skýringar.
„Þaö má vel sjá á þessu verki að ég er tónlistarmaður því
ég vinn þaö eins og ég væri aö skrifa kvartett eöa sinfóníu.
Tónskáldiö skrifar nótur fýrir hvert hljóöfæri fyrir sig en þeg-
ar verkið er flutt veröur allt að hljóma saman. Óbóið og fiðl-
an veröa aö koma inn á sama tíma þegar merkiö er gefiö!
Ég styöst mikiö viö tónlist þegar ég vinn myndlistarverkin
mín enda er þaö hún sem ég er menntuö í.“
Sjón er sögu ríkari
Myndhvörf eru samin sérstaklega fyrir Nýjan heim -
Stafrænar sýnir og Steinu fannst mjög gaman aö fá
þessa pöntun. „En ég átti eftir aö sjá eftir því aö taka
boöinu vegna þess að lengi kom ekki neitt! Ég var alveg
þurr,“ segir hún og hlær. „Ég hef tekiö vídeómyndirí hvert
skipti sem ég hef komið heim síöastliöin þrjátfu ár og nú
horföi ég á þær, hverja af annarri, áreiðanlega eina hund-
raö klukkutíma af myndefni, en ekkert geröist. Opnunin
kom nær og nær og ég var engu nærl Þaö er mjög óþægi-
legt aö binda sig svona í stað þess aö gera bara þaö sem
mann langar til þegar andinn er yfir rnanni."
Allt í einu kom lausnin og verkiö fæddist átakalaust en
erfiðara er aö lýsa þvf meö oröum. Sjón er sögu ríkari.
„Þaö eru mest sjávarmyndir sem ég nota í verkinu.
Ég vinn þaö meö tölvuprógrammi sem les línu eftir línu
á myndinni og ummyndar hana - það veröa myndhvörf.
Myndin heldur áfram aö vera af náttúru en sjórinn fer
kannski aö minna á skóg meö trjám og runnagróöri. Ég
pantaði þetta forrit hjá vini mínum sem býr til hugbún-
aö og þaö gerir mér kleift að dæla inn myndum og um-
breyta þeim. Þá er ég orðin eins og hver annar ritstjóri
sem velur úr þaö sem honum líkar."
Steina Vasulka: „Þaö má vel sjá á þessu verki að ég er tónlistarmaöur því ég vinn þaö eins og ég væri aö
skrifa kvartett eöa sinfóníu. “ DV-myndir Hilmar Þór
Að leika sér meó tímann
Steina hefur aldrei stundaö aðra myndlist en mynd-
bandalistina og viö spyijum hvaö þaö hafi veriö sem
heillaði unga fiöluleikarann svona viö þessa tegund list-
ar:
„Þaö er rafeindamyndin sjálf," segir Steina: „Ég
þekkti hljóömyndina fyrir af því ég hafði búiö til hljóö-
upptökur, og þaö einstæða var aö geta hægt á upptök-
unni, hraöaö henni, blandað saman tveimur eða fleiri
rásum og framkallaö bergmál. Þetta var 1968-9 og
mér fannst ég hafa höndlað eitthvað alveg makalaust.
Ég fór aö vinna meö slíkar upptökur og þegar ég kann-
aöi máliö sá ég aö myndbandið haföi alveg sömu eigin-
leika. Það var hægt aö leika sér aö því á ótal vegu og
það heillar mig.“
-SA
Eldri myndbönd Steinu Vasulka sýnd á myndbandasýningunni:
Listmiðill okkar tíma
Myndbandalistin er ung en hefur slegiö í gegn hjá
yngstu kynslóö listamanna - eins og sést til dæmis
greinilega á stórum yfirlitssýningum víös vegar um heim-
inn þessi árin. Á sýningunni Nýjum heimi - Stafrænum
sýnum í Listasafni íslands veröur úrval íslenskra og er-
lendra myndbanda sýnt í salnum á fyrstu hæðinni, þar á
meöal myndbönd eftir Steinu Vasulka. Þau veröa á dag-
skrá sunnudagana 21. maf og 4. júní og verða sýnd
stanslaust kl. 11-17 báöa dagana.
Myndbandiö viröist vera hinn kjörni miöill þess sam-
tíma okkar sem stundum er kenndur viö eftirnútfö.
Myndbandiö er í eöli sfnu ólíkt heföbundinni kvikmynd
sem flytur okkur mynd af heiminum f skipulagöri frá-
sögn sem hefur veriö soöin niöur í samþjappaðan og
endurgeröan tíma meö skýrt afmörkuöu upphafi og
endi. í myndbandinu upplifum viö vélrænan „rauntfma"
um leiö og viö skynjum meö nýjum hætti mörk eöa
tengsl tíma og rýmis. Myndbandiö gefur okkur vélræna
mynd af heiminum, þar sem myndavélin verður bæöi
gerandi og viöfang, frumlag og andlag I nýjum skilningi.
Tími myndbandsins er hlutlægt markaöur á forsendum
tækninnar og stjórnandi myndavélarinnar veröur um
leiö viöfang hennar og er sjálfur mótaöur af vélrænum
forsendum hennar.
Þetta nýja samband verður augljóst þegar viö skoö-
um verk Steinu Vasulka, hins íslenska brautryöjanda í
notkun myndbandsins sem listræns miöils. Verk henn-
ar fá okkur til aö upplifa meö ögrandi hætti hvernig vél-
rænt sjónskyn hinnar stafrænu myndavélar mótar mynd
okkar af heiminum. Verk hennar hafa opnaö möguleika
nýrrar vélrænnar fagurfræöi sem endurspegla um leiö
samtíma er stefnir hraöbyri aö heildarvélvæöingu sam-
félagsins, mannsins og náttúrunnar.
Þótt myndbandiö höföi augljóslega sterkasttil yngstu
kynslóðar myndlistarfólks kemur þaö athyglisveröasta í
íslenskri myndbandagerö á sföari árum - fýrir utan verk
Steinu Vasulka - frá hinum sfunga nestor Islenskra
framúrstefnulistamanna, Magnúsi Pálssyni. Þríleikur
hans „Eye-talk“, sem verður á myndbandasýningunni í
Listasafni íslands laugardagana 27. maf og 10. júní,
hefur aö geyma ögrandi eintöl f rauntíma sem reyna á
þolinmæöi áhorfandans. Leiöinn er áhugavert viðfangs-
efni f sjálfu sér, segir bandariski menningarrýnirinn
Frederik Jameson, og stafar af lamandi tilvistaraöstæö-
um og nánast líffræöilegri orkuteppu sem skapast af
hlutgervingu einstaklingsins í hinu vélvædda og staf-
ræna samskiptakerfi nútímans. Hægt er aö skoöa
myndbönd Magnúsar Pálssonar f þessu Ijósi sem eitr-
aöa og ögrandi mynd af samtímanum, þar sem áhrifa-
mátturinn stafar ekki síst frá markvissri nýtingu á
tæknilegum forsendum sjálfs miöilsins.
Á sýningunni veröur úrval íslenskra og erlendra vídeó-
verka. Erlendu verkin koma flest frá Museum Ludwig í
Köln. Listasafni íslands er mikill fengur aö þessu sam-
starfi viö Museum Ludwig því þaö safn hefur um langt
skeiö safnaö úrvali framsækinnar myndbandalistar frá
öllum heiminum. Á sýningunni veröa því verk eftir marga
listamenn sem hafa mótaö þessa ungu listgrein á síö-
ustu áratugum, m.a Marina Abramivic, Doglas Davis,
Joab Jonas, Chris Newman, Arnulf Reiner, Richard Serra,
Bruce Nauman, Wolf Vostell, Gary Hill, Dan Graham,
John Baldessari, Nam June Paik, Bill Viola, Magnús Páls-
son og Steinu Vasulka. Sjá sýningarskrá á bls. 7.