Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.2001, Blaðsíða 26

26
LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2001
Helgarblað
DV
Hár í fortíð og nútíð:
Samson,
Búkolla og
Steingrímur J.
tslendingar hafa alla tíð verið upp-
teknir af hári og hárafari manna og
dýra þó ekki skuli fullyrt um hvort
þessi hárhneigð sé meiri meðal íslend-
inga en annarra þjóða. Mörgum þykir
nóg um undarlegan áhuga manna á
hárafari og litum íslenska hestsins
sem í ýktustu tilfellum flokkast undir
munalosta (e. fetish). Einnig má nefna
sjúklegan áhuga á útliti íslensku
sauðkindarinnar en ull hennar og lit-
ur getur orðið óþrjótandi uppspretta
jaðarsamræðna í islenskum sveitaeld-
húsum. Sumir aðdáendur íslenskra
dýra hafa á veggjum sínum myndir af
öllum litaafbrigðum íslenskra hunda,
kinda, kúa og hesta.
Gunnar og Búkolla
í íslenskum bókmenntum ná hár-
spekúlasjónir hápunkti sínum í
Brennu-Njáls sögu þar sem Hallgerð-
ur langbrók (Glenn Close Fljótshlíðar-
innar) neitar Gunnari sínum um hár
úr höfði sínu. Gunnar dó, eins og
frægt er orðið, skömmu síðar.
Nokkrum árum síðar var uppi á ts-
landi annað par og minna rómantískt;
það var karlsson og Búkolla. Hár kom
einnig við sögu i sambandi þeirra en
með mun jákvæðari formerkjum.
Búkolla var bjargvættur þeirra því
hún lét strákinn taka hár úr hala sín-
um eins og þurfti. Hvort þarna er um
síðbúið (og jafnvel vanbúið) uppgjör
við Njálu að ræða verður ekki rætt
hér.
Samson hárprúði
í fjarskyldari bókmenntum, sem þó
standa okkur mjög nærri, er fjallað
um hár. Hér er auðvitað átt við Bibli-
una en í trúarbrögðum er hár mikil-
vægt. í Biblíunni nær hárpredikuninn
hámarki í sögunni af Samsoni og
Dalílu. Sagan af Samsoni hefst með
því að sagt er frá því að móðir hans,
kona Manóa, hafi verið óbyrja. Guði
hafði tekist vel upp hjá Abraham og
Söru og því sendi hann engil sinn til
jarðar: „Engill Drottins birtist kon-
unni og sagði við hana: „Sjá, þú ert
óbyrja og hefir eigi barn alið, en þú
munt þunguð verða og son ala. Og haf
nú gætur á þér, drekk hvorki vín né
áfengan drykk, og et ekkert óhreint.
Því sjá, þú munt þunguð verða og ala
son, og skal rakhnífur ekki koma á
höfuð hans, því að sveinninn skal
vera Guði helgaður allt í frá móður-
lífi, og hann mun byrja að frelsa ísra-
el af hendi Filista."
Dalíla og háriö
Allt þetta rættist og foreldrar Sam-
sonar fóru samviskulega eftir leið-
beiningunum og úr varð vörpulegur
piltur. Honum gekk ekki sérlega vel í
kvennamálum þótt hann byggi yfir
gríðarlegum styrk sem nægði honum
til að slíta í sundur fullvaxin ljón eins
og um smávaxna kiðlinga væri að
ræða. Konur virtu þetta ekki við hann
sem skyldi. Hann komst þó á séns
annað slagið. Einu sinni gekk tilhuga-
lífið svo langt að hann var kominn
með brúðarsveina og annað slíkt er
þurfa þótti í brúðkaupum á þessum
tímum. Ekki gekk þó allt eins og von-
ir stóðu til og endaði ævintýrið með
því að konan giftist brúðarsveini
Samsonar. Það var ekki fyrr en hann
kynntist Dalílu sem hann varð yfir sig
ástfanginn. Hún var ekki alveg heil í
sambandinu og vann leynt og ljóst að
því að komast að því hvaðan kraftar
Samsonar spruttu og hvernig hann
yrði yfirbugaður. „Þá sagði hún við
hann: „Hvernig getur þú sagt: Ég
elska þig! þar sem þú ert ekki einlæg-
ur við mig? Þrisvar sinnum hefir þú
nú blekkt mig og ekki sagt mér, í
Steingrímur
Sköllóttir íslendingar eru nokkuö stór hluti íslenskrar alþýðu þótt ekki eigi þeir sér marga málsvara á Alþingi. Einungis
þrír þingmenn eru með alvöru skaiia, Jón Bjarnason, Kristján L. Möller og Steingrímur J. Sigfússon. Sá hárminnsti,
Steingrímur J., er einn atkvæðamesti þingmaður núlifandi og er sagt að margar konur falli bókstaflega í stafi þegar
þær sjá hann og heyra.
Völundarhús kynferðismótunar
auknum sveigjanleika hið besta mál
því það getur leitt til aukins umburð-
arlyndis, bæði gagnvart okkur sjálfum
og öðrum.
Bleikan eöa bláan samfesting
í sængurgjöf?
Þegar foreldrarnir hafa fengið full-
vissu um hvort um stelpu eða strák er
að ræða tekur umhverfið við af fullum
krafti að beina okkur inn á „réttar"
brautir hvað varðar kynhlutverkin.
Þótt félagsmótun kynjanna hafi tekið
miklum breytingum er enn, leynt og
ljóst, gefið í skyn aö einstaklingar eigi
helst að hugsa, tala og haga sér á
ákveðinn máta, út frá kynferði. Ekki
eru allir á einu máli um hver „rétta“
brautin er og nægir að nefna marga
áratuga gamla jafnréttisbaráttu kynj-
anna í því sambandi.
En þarf að kyngreina alla hegðun og
persónueiginleika? Hver þekkir til
dæmis ekki stelpulega stráka eða
strákalegar stelpur? Eru þetta ekki
bara venjulegir strákar og stelpur -
bara mismunandi áræðin eða hógvær?
Þótt umhverfið hafi mikið að segja í fé-
lagsmótun kynhlutverka hafa einstak-
lingar líka ákveðið val um það hvaða
þætti þeir kjósa að „ýkja“ eða „tóna
niður" í eigin útliti, fasi og framkomu.
Þessi tvö síðustu hlið í völundarhús-
inu; félagsmótun kynjanna og eigið
mótspil, eru afar íjölbreytt og breytan-
leg. Þau gera lífið óneitanlega krydd-
aðra og að mörgu leyti áhugaverðara.
hverju hið mikla aíl þitt sé fólgið."
En er hún nauðaði á honum alla
daga með orðum sínum og gekk á
hann fastlega, þá varð hann dauðleið-
ur á því og sagði henni allt hjarta
sitt...““
Þegar þessar upplýsingar lágu fyrir
þá tók Dalíla sig til og rakaði hárið af
Samsoni í svefni. Hann vaknaði ör-
magna og lýkur sögu hans með því að
Filistar tóku hann höndum og ætluðu
að fórna honum fyrir Dagón, guði sin-
um. Ekki vildi þó betur til en Guð
veitti Samsoni afl til að jafna húsið
við jörðu og drepa höfðingja Filista.
Skallar á þingi
En fórum nú heim til íslands nú-
tímans. Sköllóttir íslendingar eru
nokkuð stór hluti íslenskrar alþýðu
þótt ekki eigi þeir sér marga
málsvara á Alþingi. Einungis þrír
þingmenn eru með alvöru skalla, Jón
Bjarnason, Kristján L. Möller og
Steingrímur J. Sigfússon. Athygli
vekur að þessir þrír eiga það einnig
sameiginlegt að vera vinstri sinnaðir
þingmenn landsbyggðarinnar, að
þeir gangast við hármissi sínum og
reyna ekkert til að fela það að ennið
hafi teygt sig aftur á hnakka.
Sumir myndu nú halda því fram
að veriö væri að brigsla um magn-
leysi þessara þriggja þar eð þeir eru
hárlitlir eins og Samson í enda sög-
unnar. Það er þó alls ekki ætlunin
enda tala þessir þrír skeleggu menn
sínu máli varðandi það en allir eru
þeir taldir atorkumiklir. Sá hár-
minnsti, Steingrímur J. Sigfússon, er
einn atkvæðamesti þingmaður núlif-
andi og er sagt að margar konur falli
bókstaflega i stafi þegar þær sjá hann
og heyra.
Willis, Egill og Bubbi
Sérfræðingar neita öllu tali um að
hárvöxtur gefi til kynna stöðuna á
kynorku viðkomandi einstaklinga.
Þjóðsögur eru um að hárprúðir
menn séu fullir kynorku en einnig
er talað um að sköllóttir menn séu
svo fullir af karlhormónum að hárið
hafi orðið undan að láta. Þeir síðar-
nefndu eru stundum álitnir gríðar-
lega kynorkufullir. Ljóst er að þess-
ar kenningar geta ekki farið saman
og hlýtur þá önnur, í það minnsta,
að vera röng.
Fyrr á tímum þótti hin mesta
hneisa að vera sköllóttur og má til
dæmis benda á bíóstjörnur frá því
um miðja síðustu öld en allar voru
þær vel hærðar, Bogart, Grant og
Gable. í nútimanum eru stjörnurnar
hins vegar meira og minna hárlaus-
ar og er Bruce Willis gott dæmi um
það.
Tími skallans er að renna upp á
íslandi eins og annars staðar. Við
eigum okkar Egil Ólafsson og Bubba
Morthens. Þeir eru kannski flottast-
ir en okkur þykir líka voða vænt um
Pétur Kristjáns. -sm
Á hverjum degi líta ný kraftaverk
dagsins ljós. Ef ekki sást hvers kyns
kraftaverkið var í ómskoðuninni bíða
allir spenntir í lok fæðingar að kikja
eftir hvort sjáist glitta í lítinn lim - eða
ekki. En ytra útlit kynfæra er ekki eini
örlagavaldurinn í ákvörðun kynferðis.
Ég spurði eitt sinn göngufélaga að
því hver tilgangur lífsins væri, að hans
mati. Ég sat fyrir utan nýreist göngu-
tjaldið, með heitt fjallakakó, sunnan
TindQallajökuls, sveitt og alsæl eftir
langan göngutúr þann daginn. Mér
fannst lífið eitthvað svo stórfenglegt og
fann löngun til að fílósófera. En kunn-
ingi minn var ekki eins stemmdur og
svaraði spurningu minni um hæl, stutt
og laggott: „Lifa þar til ég dey“. í huga
míns jarðbundna ferðafélaga voru við-
fangsefni lífsins ekki flókin, allavega
ekki þá stundina. Lifssýn okkar flestra
hvað varðar kynferði er líka frekar
hrein og bein. Allir gera annaðhvort
ráð fyrir að nú sé fædd stelpa eða
strákur þegar sleipur kroppurinn loks
rennur úr konuskauti. En það er erfið-
ara en margir telja, fyrir litlar manna-
spirur, að feta sig i völundarhúsi kyn-
ferðismótunar og mörg hlið að fara í
gegnum.
Litningaflóran
í byrjun síðustu aldar komust vís-
indamenn að því að litningagerð karla
og kvenna væri mismunandi. Lang-
flestir jarðarbúa hafa 46 litninga og þar
af tvo kynlitninga sem ákvarða kynið.
Karlkynið hefur XY kynlitninga en
kvenkynið kynlitninga. Til að fóstrið
verði karlkyns þarf Y-litning. Með öðr-
um orðum má segja að „grunnkynið"
sé Eva og þar af leiðandi verði Adam
til úr Evu en ekki öfugt. En stundum
Jóna
Ingibjörg
Jónsdóttir
skrifar
um kynlíf
fyrir DV og
Spegilinn
gerð kynfæranna að taka á sig mynd.
Hjá flestum strákafóstrum þroskast
sáðleiðarar, sáðblöðrur og blöðruháls-
kirtill. Hjá flestum stelpufóstrum
verða til leggöng, leg og eggjaleiðarar.
En hjá sumum einstaklingum, með 46
XY kynlitningagerð (ættu samkvæmt
því að vera strákar) vaxa engin innri
kynfæri önnur en eistun. Líkama
þeirra vantar ákveðið prótein og getur
því ekki nýtt sér kynhormónið
testosterón. Afleiðingin verður sú að
kynfærin þroskast líkt og um kven-
kynsfóstur sé að ræða. Þótt litninga-
gerðin segi okkur að um strák sé að
ræða verður útkoman ófrjó stelpa.
Ekki komast allir áfallalaust í gegnum
„kynhormónahliðið".
Yfirleitt er litið til ytra útlits kyn-
færa, til að ákvarða kynferðið, við fæð-
ingu. En stundum er limurinn svo agn-
arsmár eða snípurinn svo stór að yfir-
lýsingin um kynferðið lætur á sér
standa. Af skiljanlegum ástæðum er
erfitt fyrir foreldra að þola siíka óvissu
og hóað er í sérfræðinga til að koma til
aðstoðar í umræddu völundarhúsi.
Kynímyndin breytist aldrei
Mikið er rannsakað (og rifíst
um) hversu afgerandi „forritun"
heilans í móðurkviði er á kynferði
okkar. Vitað er að ákveðnar tauga-
brautir eru lagðar eða forritaðar
fyrir fæðingu. Þessi forritun er tal-
in eiga sinn þátt i birtingu kyn-
hneigðar (hvað kyni maður laðast
að tilfinningalega og líkamlega) og
kynímyndar (hin innra tilfinning
um hvaða kyni maður tilheyrir).
Kyn-ímyndin („ég er strákur“ eða
„ég er stelpa") þroskast með aldrin-
um en breytist aldrei. Ungbörn
þekkja mun á kvenkyns og karl-
kyns andlitum.
Hjá flestum okkar passar kynímynd-
in saman við ytra útlit kynfæranna.
En flestir hafa heyrt um einstaklinga
sem finnst að þeir hafi fæðst í röngum
líkama. Oftast er um karlmenn að
ræða sem finnst að þeir séu konur en
hafí fæðst með skakkt „hulstur" (lík-
ama). Sumir kjósa að fara í kynskipta-
aðgerð til að láta líkamann falla að
kynímyndinni en eftirspurn eftir
þannig aðgerð fer minnkandi. Hug-
myndir fólks um hvað felst í kynferði
eru ef til viil farnar að verða sveigjan-
legri, nú í byrjun nýrrar aldar. Að það
sé í lagi að vera „kona“ þótt maöur
hafi karlkyns líkama. Einhverra hluta
vegna hefur dregið úr þörf eða nauð-
syn á að fara í slíkar aðgerðir.
Þeim hefur lika farið fjölgandi sem
eru hættir að kippa sér upp við tilvist
mismunandi kynhneigðar. Meira máli
skiptir að geta elskað en að hinn
elskaði hafi endilega líkama af gagn-
stæðu kyni. Kynferðisflórunni leyfist í
meira mæli að blómstra en áður.
Sjálfri finnst mér þessi þróun í átt aö
starfa kynlitningarnir ekki alveg sem
skyldi. Ekki er erfitt að ímynda sér
að áður en vísindin kunnu á þessu
skil hafi almenningur hvorki skilið
upp né niður hvernig stæði á tilurð
einstaklinga sem þóttu „öðruvísi".
Hvernig stóð til dæmis á því að sum-
ir karlmenn höfðu brjóst líkt og um
kvenmann væri að ræða og voru
ófrjóir? Síðar kom í ljós að þessir
karlmenn reyndust hafa 47 Y litn-
ingagerð, einn auka X-litning og það
útskýrði þetta óljósa kynferði. Stúlk-
ur sem fæðast með 45 XO litninga-
gerð vantar einn X litning, hafa ekki
eggjastokka og framleiða þar af leið-
andi lítið af kynhormónum. Þær fara
ekki í kynþroska né byrja á blæðing-
um (nema þær fái viðeigandi hormóna-
meðferð) og eru ófrjóar. Fleiri tilfelli
má nefna en það má vera ljóst að það
er ekki sjálfsagt mál að allir komist
sömu leið í gegnum „litningahliðið" í
völundarhúsi kynferðisákvörðunar.
Kynkirtlar og kynfæri
Á öðrum og þriðja mánuði meðgöng-
unnar þroskast kynkirtlavefur sem
verður að eistum hjá strákum eða
eggjastokkum hjá stelpum. Fram að
þeim tima er ekki hægt að sjá á útliti
kynfæranna hvort kynið er um að
ræða.
Ef visst svæði vantar á Y-kynlitning-
inn getur það leitt til að strákar þrói
eggjastokka í stað eistna. önnur börn
fæðast bæði með eistu og eggjastokka.
Fleiri tilbrigði eru til en af framan-
sögðu er ljóst að ekki komast allir
klakklaust gegnum „kynkirtlahliðið".
Þegar kynkirtlarnir eru fullmótaðir
og kynhormónin farin að flæða um
litla kroppinn í móðurkviði fer innri