Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.2001, Blaðsíða 29

LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2001
37
DV
Helgarblað
Hörður Geirsson axlar vélbyssu úr flaki Fairy Battle-vélarinnar
iöangra á 20 árum um fjöllin í nágrenni Akureyrar til að leita aö flugvélinni. Myndina
son björgunarsveitarmaöur sem hefur veriö hægri hönd Haröar viö þaö mikla starf
m síöan hefur veriö unniö viö björgun muna og líkamsleifa af jöklinum.
hafa margt sem vitnar um þá alúð
og þrautseigju sem hann og félagar
hans hafa sýnt við rannsókn máls-
ins.
Úr greipum jökulsins
Það er sérkennileg tilfinning að
skoða sýninguna á Minjasafni Ak-
ureyrar. Sýningargestur finnur
mjög sterkt nálægð þeirra fjögurra
manna sem létu lífið í slysinu. Flug-
maðurinn Arthur Round var frá
Nýja-Sjálandi og hafði dvalist á ís-
landi um hríð og átti islenska unn-
ustu, Siggu. Örlögin höguðu því
þannig að Arthur var í raun að
leysa félaga sinn og vin, Tom Rob-
son, af i þessum leiðangri sem
reyndist verða hans síðasti. Það
varð síðan Robson sem giftist Siggu,
unnustu Arthurs, og fLutti með
henni til Suður-Afríku þar sem hún
lést fyrir fáum árum.
Hinir þrír sem fórust með vélinni
voru Bretar og hétu Hopkins,
Garret og Talbot og ættingjar þeirra
komu til íslands sumarið 2000 þegar
minninarathöfn fór fram í Fossvogi
og áttu varla orð til að lýsa þakklæti
sínu í garð þeirra sem hafa lagt svo
mikið á sig til þess að koma leifum
ætttingjanna í vígða mold.
í glerskápum má sjá persónulega
muni eins og tannbursta, rakvélar,
veski og stígvél sem sennilega hafa
verið í eigu flugstjórans. í veskinu
leynast íslenskir smápeningar sem
reynast vera beyglaðir og bera þar
vott um hin hrikalegu öfl sem eru
að verki þegar flugvélin skellur á
jöklinum. Það þarf mikið högg til
þess beygla smápeninga. Sagan sem
þessir hlutir segja okkur er ekki
sögð háum rómi en hún er skýr og
átakanleg. Þarna er lítið fréttahefti
með myndum gefið út á stríðsárun-
um og sýnir breska flugherinn að
leik og starfi á Akureyri. Þar leyn-
ast myndir af Arthur Round flug-
stjóra þar sem hann bregður á leik
með félögum sínum i nágrenni
Kaldaöarness. Á myndunum er
hann í stígvélunum sem nú standa
þurr og skorpin í skápnum eftir ís-
kalt faðmlag jökulsins i nærri sex-
tíu ár.
Þarna eru líka beyglaðar vélbyss-
ur og varahlutir úr flugvélinni sem
næstum því þarf sérfræðinga eða
flugáhugamenn til að bera kennsl á.
Þótt umræddur jökull skríði nánast
ekkert til virðist hver einasti hlutur
vera mölbrotinn eftir öll þessi ár.
Hörður segir okkur að hið sama eigi
við um þær líkamsleifar sem jökull-
inn skilar nú þegar hann er að ná
svipaðri þykkt og á stríðsárunum.
Þar er fátt um heillega hluti.
Hörður og félagar hans strekktu
loðnunót yfir svæðið til þess að
halda saman líkamsleifum sem
koma upp úr isnum og ekki síður til
að flýta fyrir bráðnun en nótin er
svört og þykk eins og klæði yfir
þennan hljóða grafreit hátt yfir
mannabyggðum á nafnlausum smá-
jökli.
Fréttir úr víðri veröld
Daginn áður en okkur ber að
garði fóru félagar úr Súlum ásamt
Herði og fleirum síðustu ferð sum-
arsins upp að staðnum og í ljós kom
að bráðnunin hafði orðið meiri en
menn þorðu að spá fyrir og enn
meira fannst bæði af líkamsleifum
og munum af ýmsu tagi.
Hörður sýnir okkur tómt seðla-
veski sem fannst í þessum leiðangri
og það er sérkennileg tilfinning að
handleika það enn blautt og kalt eft-
ir hina tryggu varðveislu jökulsins.
Þarna má einnig sjá þykka
möppu með 250 fréttum viðs vegar
að úr heiminum sem allar snúast
um fund flaksins og það björgunar-
og varðveislustarf sem fylgt hefur í
kjölfarið. Við gluggum í fréttir úr
þekktum breskum stórblöðum og
reynum að ráða í arabískt og ví-
etnamskt letur sem einnig skýra frá
þessu. Myndaspjöld á veggnum
skrásetja söguna í myndum og texta
og ber vott þeirri alúð sem lögð hef-
ur veriö í þetta verkefni.
Hörður segir að helgin sem nú er
að líða sé síðasta sýningarhelgin að
sinni en líklegt verði að fleiri muni
af jöklinum eigi eftir að bera fyrir
augu safngesta. Enn bráðnar ísinn
uppi á fjöllunum og stöðugt meira af
braki og munum birtist ofan jarðar.
Hörður telur líklegt að í lok næsta
sumars komi stór hluti flaksins í
ljós. Hann hefur reyndar sett saman
formúlu sem vinnur úr upplýsing-
um frá sjálfvirkri veðurathugunar-
stöð á Öxnadalsheiöi og tekur til
greina hæðarmun og fleiri breytur
og með þessu forriti getur Hörður
reiknað út hve mikil bráðnun á sér
stað upp á jöklinum og þarf þess
vegna ekki að fara upp sérstaklega
til þess að gá að því.
Jökullinn hefur þynnst um
margra metra. Tveir metrar bráðn-
uðu sumarið 2000 og einn og hálfur
metri hvarf í sumar.
Rafvirki með flugdellu
Þótt Hörður sé meistari í rafvirkj-
un hefur hann starfaö á Minjasafn-
inu á Akureyri undanfarin 14 ár.
Hann er heiilaður af fortíðinni og
flest sem lýtur að gömlum ljósmynd-
um og tæknihliðum varðveislu
Hann gekk í Flugsögufélag Akur-
eyrar og hefur starfað með því æ
síðan. Hann segist fljótlega hafa val-
ið sér sem sérsvið innan flugsög-
unnar ferðir þýskra flugvéla við ís-
land og til íslands á stríðsárunum.
„Það má eiginlega segja að aðrir
hafi verið búnir að taka að sér önn-
ur svið sem tengjast stríðsárunum
svo ég sökkti mér ofan í þetta og
hefi upplýsingar um 600 ferðir
þýskra flugvéla hingað. Frægasta
ferðin var þegar Þjóðverjar sökktu
E1 Grillo á Seyðisfirði sem segja má
að hafi verið eina skipulega
sprengjuárás þeirra hér.
Sumar ferðir þeirra eru þekktari
en aðrar en í flestum tilvikum virð-
ast þeir hafa verið að forðast Banda-
menn og halda sig utan alfaraleiða
án sérstakra erinda.“
Hörður verst allra spurninga um
það hvort hann viti um fleiri leynd-
armál í flugsögunni lík þeim sem
birtast í fundi breska flaksins. Hann
viðurkennir þó að vitað sé um
nokkur afar áhugaverð þýsk flug-
vélaflök einkum á sjávarbotni fyrir
austan og norðan land. Á miklu
dýpi er myrkur og súrefnisleysi sem
tryggir að flök varðveitast mun bet-
ur en á landi. Meira vill hann ekki
segja.
Útskúfaður Ijósmyndari
Hörður Geirsson hefur aldrei
lært að fljúga. Hann hefur samt af-
skaplega mikinn áhuga á flugvélum
og það má segja að flug og ljósmynd-
ir hafi verið helstu áhugamál frá
þeim dögum þegar hann sleit barns-
skónum á Akureyri.
„Ljósmyndun hefur verið mér
áhugamál siðan ég man eftir mér.
Ég eignaðist fyrstu vélina 12 ára
garnall," segir Hörður.
Hörður var alltaf með myndavél-
ina með sér hvert sem hann fór og
tók meðal annars mikið af myndum
af næturlífmu á Akureyri. Þessi
iðja hans náði hámarki þegar hann
seldi timaritinu Séð og heyrt
myndaseríu sem hann tók á fyrstu
útihátíðinni Halló Akureyri. Þar
sáust skuggahliðar slíkra hátíða
betur en oft áður og mörgum brá
nokkuð í brún. Krakkar ældu á göt-
urnar eða pissuðu á búðarþröskulda
og eiturlyfjasalar seldu vöru sína
opinskátt.
„Síðan hefur enginn þorað að
kaupa af mér myndir," segir Hörður
og hlær.
„Ég var eiginlega bannfærður."
Hörður á ekki langt að sækja ljós-
myndadelluna því afi hans Hörður
og afabræður, Vigfús og Eðvard Sig-
urgeirssynir, voru frægir frum-
kvöðlar i ljósmyndun og kvikmynd-
un á íslandi og griðarlega merkt
safn heimilda varðveitt um íslenskt
þjóðlíf og samfélag í myndum
þeirra.
Sorgin knýr dyra
Um líkt leyti og Hörður fann flug-
vélina sem hann hafði leitað að í
nærri tuttugu ár knúði sorgin dyra
á heimili hans. Eiginkona hans,
Hulda Björg Stefánsdóttir, veiktist
af krabbameini og í hönd fór mikil
barátta við erfiðan sjúkdóm.
„Hún var búin að vera mikið veik
í um það bil tvö ár. Hún var svo í
geislameðferðum fyrr á þessu ári,
en sú orrusta tapaðist."
Hörður og Hulda eignuðust fjóra
syni og þrír þeirra lifa.
„Maður heldur í vonina eins
lengi og hægt er þótt maður geri sér
auðvitað grein fyrir því að ástandið
fer versnandi.
Ég horfi á þetta út frá þeirri lífs-
skoðun og þeim gildum sem við vor-
um bæði sammála um. Við trúðum
bæði á líf eftir þetta og þótt það geri
hlutina ekkert sársaukaminni þá
markar það samt aðkomu manns að
dauðanum.
Þetta ár hefur verið mjög erfitt
fyrir mig,“ segir Hörður.
Hann og Hulda misstu fyrsta
barn sitt nýfætt árið 1985 og tóku þá
þátt i að stofna samtök um sorg og
sorgarviðbrögð á Akureyri. Hörður
segist ekki enn hafa farið á fund hjá
samtökunum eftir fráfall Huldu,
segist þekkja það starf mjög vel en
minnist á fjölskyldu sína og Qöl-
skyldu Huldu sem hafa veitt honum
og drengjunum þremur mikinn
stuðning á þessum erfiðu tímum.
Það vakti nokkra athygli í okkar
litla landi þegar Hulda féll frá að
amma hennar og nafna, Hulda
Gísladóttir sem var í raun uppeldis-
móðir hennar líka, lést daginn áður
en fósturdóttir hennar og barna-
barn kvaddi þennan heim, daginn
eftir að hafa heimsótt nöfnu sína í
hinsta sinn að sjúkrabeði hennar
heima til að kveðja hana.
í þýska hernum í fyrra lífi
Hörður segist aldrei hafa efast
um að líf sé eftir þetta sem við nú
lifum og einnig að við höfum lifað
áður. Hann segist eiga minningar
úr fyrri lífum.
„Ég man eftir mér sem þýskum
orrustuflugmanni í seinni heims-
styrjöldinni. Ég brann inni í flugvél-
inni sem ég flaug. Kannski er það
þess vegna sem ég er svona flug-
veikur alltaf.
Þetta hefur fylgt mér alla tíð. Það
tók mig samt langan tima að átta
mig á því að ég byggi yfir minning-
um úr fyrri lífum. Þetta birtist í
mörgum smáum hlutum. Ég kallaði
t.d. mömmu alltaf Múttí sem er
þýskt gælunafn. Ég var einu sinni
að horfa á sjónvarpsmynd um kvik-
Þetta vélbyssusigti meö gikknum
fannst nýlega á jöklinum.
myndagerð á millistríðsárunum og
þá áttaði ég mig á því að ég þekkti
margrar vinsælar kvikmyndir sem
sýndar voru á þessum tíma, vissi
hvernig þær enduðu. Mörg nasista-
lögin eru lög sem ég kannast vel við
þótt ég hafi aldrei lært þau,“ segir
Hörður sem finnst þetta afskaplega
eðlilegur hlutur.
„Ég hef aldrei verið nasisti. Ég
skil samt vel hvernig fólki líður í
slíku samfélagi."
Hörður segist muna eftir fleiri líf-
um en því sem hann lifði í Þýska-
landi stríðsáranna en segist ekki
vilja fara út í frekari upprifjun. En
finnst fólki hann ekki skrýtinn þeg-
ar hann er að segja frá hlutum eins
og þessum?
„Mér er svo nákvæmlega sama
hvað fólki finnst," segir hann.
-PÁÁ
Ur fórum jokulsins
Á sýningu í Minjasafni Akureyrar sem lýkur um helgina má sjá ýmsa persónu-
lega muni úr eigu þeirra fjögurra sem fórust meö flugvélinni. Hlutir sem jök-
ullinn hefur varöveitt í nærri 60 ár.
Kallaö á hjálp
Þessi merkjabyssa eöa leifarnar af henni fundust í flaki vélarinnar. Slíkar
byssur voru notaöar til aö skjóta um neyöarbiysum sem hefur þó áreiöanlega
ekki veriö gert í þessu tilviki.