Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.2001, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2001
11
Skoðun
Næstu tvo timana talaði hún um
prósentur þess í milli sem hún sagði
hjartnæmar sögur af öldruðum ætt-
ingjum sínum sem lifað höfðu á bón-
björgum síðustu ár ævi sinnar. Sumir
þeirra dóu úr hungri á gamalmenna-
hælum víða um land. Svo var að
skilja að allt væri þetta vegna þess að
frjálsir lífeyrissjóðir voru ekki komn-
ir til sögunnar. „Alls staðar má sjá
harmleiki hinna öldruðu og fátæku.
Amma dó úr hungri,“ sagði Tóta og
brá hendi að hvarmi. Hjónin hálf-
skömmuðust sín fyrir skeytingarleysi
sitt því þau þekktu engan aldraðan
sem var dáinn eða um það bil að deyja
úr hungri. Þau ákváðu því að sam-
sinna Tótu og kinkuðu ákaft kolli við
hverja harmsögu.
Klukkuna vantaði fimm mínútur í
ellefu þegar Tóta hafði lokið yfirferð-
inni. Hún lagði nokkur blöð fyrir
framan hjónin til undirskriftar. Kon-
an spurði hvort öruggt væri að pen-
ingarnir myndu ávaxta sig þannig að
ein milljón yrði að mörgun. Tóta
sýndi þeim útreikninga á 10 blöðum
þar sem hvergi var mínus að finna
heldur eintóma plúsa. „Þetta mun
skila ykkur gríðarlegri ávöxtun. Ég
býð ykkur áhyggjulaust
ævikvöld fyrir
smá-
aura,“ sagði hún og ítekaði að einung-
is væri um að ræða örfá prósent af
launum.
Plús og mínus
Hjónin voru í miklu tilfinningalegu
uppnámi þegar þau titrandi höndum
undirrituðu skjölin sem áttu að bjarga
þeim frá hungri og kulda. Tóta sópaði
saman skjölunum í snatri og tók tösk-
una. Hann spurði hvort hún hefði
ekki samband aftur til að láta vita af
ávöxtuninni en hún svaraði engu.
„Gætirðu komið í kaffi eftir ár og
við höldum svolítið upp á ávöxtun-
ina?“ spuröi maðurinn Tótu trygg-
ingasala. Hún gaf ekkert út á það en
sagðist verða að flýta sér.
Hjónin brostu hvort til annars og
féllust í faðma, fullviss um að þau
hefðu stigið eitt sitt stærsta gæfuspor
á lífsleiðinni. í loftinu var væg ilm-
vatnslykt sem minnti á Tótu. Hann
giskaði á að það væri Chanel númer 5.
Ári síðar fengu þau yfirlit frá
frjálsa lifeyrissjóðnum sem greindi
frá þvi að þau hefðu greitt tugi þús-
unda. Á blaðinu var fjöldi mínusa og
niðurstöðutölur bentu til þess að þau
ættu minna inni hjá frelsinu en þau
höfðu reitt af hendi. Maðurinn
reyndi að ná sambandi við Tótu til
að fá hana á fund heim tO þeirra
til að tala um mínus en án ár-
angurs. Tóta tryggingasali
virtist horfin af yfirborði
jarðar og aðeins stóð eftir í
huga hans óljós minning um
seiðandi rödd sem talaði um
plúsa og sveltandi gamal-
menni.
látið verði til skarar skríða á allra
næstu dögum. Donald Rumsfeld
Hvað sem öðru líður
gerði George W. Bush
heiminum, og þar með
sjálfum sér, mestan
greiða með því að bíða
sem lengst með að grípa
til vopna gegn Afgönum.
landvarnaráðherra sagði um
miðja vikuna að ekki yrði um að
ræða allsherjarinnrás, eins og D-
dags innrásina í Frakkland í
heimsstyrjöldinni síðari. Stríðið
yrði langvinnt, gæti jafnvel staðið
yflr í mörg ár. Aðstoðarlandvarna-
ráðherrann Paul D. Wolfowitz,
harðlínumaður eins og ráðherr-
ann sjálfur, sagði eitthvað á þá
leið að þeir sem væntu skjótra að-
gerða ættu að endurskoða hug
sinn.
Ýmsir eru þegar farnir að spyrja
sig, og aðra, hvort bandarísk
stjórnvöld hafi yfírleitt einhverja
áætlun um hernað gegn hryðju-
verkamönnum í handraðanum.
Einn virtasti dálkahöfundur
bandaríska dagblaðsins The New
York Times, R. W. Apple Jr, velti
því fyrir sér í blaði sínu á fimmtu-
dag. í grein hans kom fram að
margir áhrifamenn í Washington,
svo sem þingmenn og sérfræðing-
ar í öryggismálum, væru farnir að
efast um að svo væri. Ýmsir hafa
þó velt þvi fyrir sér hvort sú
óvissa sem virðist ríkja sé hluti
áætlunar um að dyljast fyrir óvin-
inum.
Hvað sem öðru líður gerði Geor-
ge W. Bush heiminum, og þar með
sjálfum sér, mestan greiða með því
að bíða sem lengst með að grípa til
vopna gegn Afgönum. Og hann
mætti hafa í huga að frá því Alex-
ander mikli réðst inn í Afganistan
fyrir meira en tvö þúsund árum
hefur enginn erlendur her farið
þar með sigur af hólmi.
Skógerðarævintýri
Þorsteinn Eggertsson textahöf-
undur er trúlega sá maður sem á
hvað flesta texta við íslensk dægur-
lög. Þeir eru að minnsta kosti ekki
margir sem eiga að baki glæsilegri
feril á þessu sviði en hann. Sumir
textanna eru hrein snilld en aðrir
eru lakari, eins og gengur þegar um
hálfgerða færibandavinnu er að
ræða. Einhverju sinni samdi Þor-
steinn texta við lagið „City of New
Orleans" sem Arlo Guthrie gerði
vinsælt á sínum tíma. í íslenskri
þýðingu Þorsteins hét lagið Siðasta
sjóferðin. Mér hefur aldrei þótt
þessi texti með stærri málsigrum
Þorsteins, en í textanum var raunar
fólgin hálfgerö gestaþraut, því í
hverri línu mátti finna heiti á einu
eða tveimur vinsælum íslenskum
dægurlögum, samanber t.d. þessa
minnisstæðu hendingu: „Gvend á
Eyrinni og Róda raunamœdda/hitti
ég þar en kokkurinn hét Stína stuó".
Merkilegt viðlag
í vikunni mátti heyra þetta ágæta
lag leikið í útvarpinu og þar sem ég
var á ferð i bílnum mínum rifjaðist
það upp fyrir mér hve vinsælt það
var hér í eina tíð. Þetta var held ég
daginn sem endurskoðunarnefndin
skilaði af sér, eða kannski daginn
eftir. í öllu falli voru mér ofarlega í
huga þau tíðindi að menn vildu nú
setja 350-500 miljónir á ári í það
hjálpa sjávarbyggðum til að hætta í
sjávarútvegi og taka upp einhverja
aðra iðju. Þegar ég ók um og hugs-
aði um þessar miklu tillögur fannst
mér allt í einu eins og viðlag Þor-
steins Eggertssonar í Síðustu sjó-
ferðinni hefði vel getað fylgt með
niðurstöðuskýrslu meirihlutans,
sem eins konar viðauki. „Ég hef
aldrei vitaö aóra eins sjóferö / ekkert
okkar haföi vit á sjó / nei, ég vildi
miklu heldur vinna í skógerö / því af
sjómennskunni fengið hef ég nóg. “
Hafi mér þótt Þorsteinn einhvern
tíma hafa kveðið betur, þá skipti ég
um skoðun þegar ég hlustaði á við-
lagið og setti það í þetta nýja sam-
hengi. Tilfellið er að í þessum hend-
ingum felst í raun kjarninn í þeirri
pólitík sem boðuð er í byggðamál-
um næstu árin og áratugina, ef þau
sjónarmið sem meirihlutinn í end-
urskoðunarnefndinni boðar verða
ofan á. Þar er jú verið að boða enn
aukna kvótasamþjöppun og ýmis-
legt er raunar gert til að hvetja til
hennar. Á finu máli heitir þetta að
hagræðingarkrafan sé aukin. Þeir
sem eftir sitja þá kvótalausir hafa
greinilega ekkert vit haft á sjó -
ekki kvótasjómennsku í það
minnsta. Lausnin sem endurskoð-
unarnefndin kemur með felst
einmitt í því að menn fari að vinna
í skógerð, eða einhverju skógerðarí-
gildi.
Ný framtíðarsýn
Og það er einmitt þetta skó-
gerðarævintýri - eða byggðabreyt-
ing - sem er innbyggð í tillögur end-
urskoðunarnefndarinnar sem vekur
ýmsar spurningar. Tillögurnar sjálf-
ar fela það í sér, sem til þessa hefur
raunar verið talsvert mikið feimnis-
mál, að yfirvöld í landinu viður-
kenna að sjávarútvegur muni ekki
standa undir þeirri byggð sem nú er
við sjávarsíðuna. Þvert á móti sé
ljóst að annað þurfi að koma til ef
við ætlum að halda þessum sjávar-
plássum í byggð. Það er m.ö.o. ekki
lengur hluti af framtiðarsýninni að
fólk sem býr við sjávarsíðuna geti
lifað af sjósókn og úrvinnslu sjávar-
afla. Auðvitað verði áfram mörg
störf i þeirri grein, en færri en áður
og á mun færri stöðum.
Hver á aö deila út?
Hins vegar á fólkið að gera eitt-
hvað annað - vinna i skógerð - og
það er einmitt þetta „eitthvað" sem
hlýtur að valda þeim sem hafa búið
og vilja búa í þessum sjávarbyggð-
um nokkrum ugg. 350-500 milljónir
á ári er vissulega mikið fé og þetta
kemur væntanlega til viðbótar því
fé sem áður hefur verið eyrnamerkt
til byggðamála. Skatturinn sem felst
í auðlindagjaldinu leggst fyrst og
fremst á landsbyggðina og því hafa
menn talið réttlætanlegt að „skila“
einhverju af þessu fé aftur til baka.
En hver á að skila því til baka og
hvernig? Um það segir fátt í skýrslu
meirihluta endurskoðunarnefndar-
innar, sem kannski er ekki von því
slíkar spurningar falla utan verk-
sviðs hennar. Engu að síður leggur
nefndin til skiptingu milli ráðu-
neyta hvað varðar þessa útdeilingu,
sem gefur okkur forsmekkinn af
þeim deilum og vandkvæðum sem
útdeilding svona upphæðar hefur í
för með sér. Það segir í skýrslunni
að sú uppbygging sem menn sjá fyr-
ir sér á landsbyggðinni sé raunar
ekki öll í „skógerð" heldur eru
nefndar til sögunnar systurnar
þrjár, ferðaþjónusta, fiskirækt og
upplýsingatækni. Þessar þrjár eru
raunar gamlir kunningjar lands-
byggðarfólks því áður hefur verið
gripið til þeirra við hátíðleg tæki-
færi og þeim haldið á lofti sem hin-
um miklu lausnurum landsbyggðar.
Ferskust systranna
Upplýsingatækni er þeirra systra
ferskust, enda vita fæstir nákvæm-
lega hvað í því hugtaki felst. En það
að byggja upp upplýsingatækni i
stað aflagðra frystihúsa og fiskverk-
unarstöðva er eflaust meira en að
segja það, auk þess sem gaman væri
að sjá þann mann sem myndi
treysta sér til að fara út í Hrísey eða
Ólafsfjörð og tala þar um fjar-
vinnslu eða upplýsingatækni í
mannkynsfrelsunartón. Ekki kæmi
á óvart þótt hrækt yrði á slíka post-
ula. Enda liggja tölvumar úr síð-
ustu fjarvinnsluævintýrum á þess-
um stöðum enn „tómar við kajann“!
Það er heldur ekki traustvekjandi
að lýsa því yfir í einu orðinu að
sjávarútvegurinn verði að hverfa úr
þorpunum til að hann standast hin
kapítalisku lögmál markaðar og
samþjöppunar, en segja svo í hinu
orðinu að upplýsingatækniiðnaður-
inn geti tekið við á einhverjum öðr-
um forsendum - væntanlega ríkis-
styrktum. Sérstaklega ekki þegar
menn eru í miðju kafi í því að
einkavæða Landssímann og dreifi-
kerfið, sem margir hafa kallað lífæð
upplýsingatækninnar!
Stórt skref kallar á skýr svör
En endurskoðunarnefndin er
ekki að finna upp samþjöppunina í
sjávarútvegi. Nefndin er einfaldlega
að viðurkenna að hún sé til staðar
og aö nauðsynlegt sé að hún haldi
áfram. Segja má að það sé virðing-
arvert af nefndinni að reyna að
leggja kalt mat á stöðuna og viður-
kenna staðreyndir. Þannig geta
menn jú betur tekist á við framtíð-
ina. En þá er heldur ekki nóg að
benda á systurnar góðu upplýsinga-
tæki, ferðaþjónustu og fiskirækt og
segja almennum orðum að þær
muni leysa allan vanda. Til þess
hafa menn tekið of stórt skref þegar
þeir viðurkenna að sjávarútvegur
muni ekki standa undir búsetu í
sjávarbyggðum og ákveða á grund-
velli þess að hagræðingarkrafan
skuli aukin til muna. Slíkt kallar á
skýr svör um hvernig menn sjá fyr-
ir sér framhaldið. Stórtækar til-
færslur fjármuna til að endurhanna
atvinnulíf og strúktúrinn í byggð-
um landsins og samfélaginu öllu
eru auðvitað ekki fyrir fram dæmd-
ar til að mistakast. En þær eru
vandmeðfarnar og stóra hættan er
að menn veki upp gamla drauga
pólitískra kommisara, hreppapóli-
tíkur og smáskammtalækninga,
sem á endanum verða til þess að
krafa fólksins verður ekki eingöngu
um að vinna í skógerð - heldur að
vinna í skógerð á höfuðborgarsvæð-
inu.
Auk þess sem gaman
vœri að sjá þann mann
sem myndi treysta sér til
að fara út í Hrísey eða
Ólafsfjörð og tala um
fjarvinnslu eða upplýs-
ingatœkni í mannkyns-
frelsunartón. Ekki kœmi
á óvart þótt hrœkt yrði á
slíka postula. Enda liggja
tölvumar úr síðustu fjar-
vinnsluœvintýrum á
þessum stöðum enn
„tómar við kajann“!
m§3?§2'}