Dagblaðið Vísir - DV - 19.11.2002, Qupperneq 10

10
ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 2002
Útlönd DV
Umbylting í tyrkneskum stjórnmálum:
íslamskur leiðtogi sem
virðir vestræn gildi
Straumhvörf urðu í tyrkneskum
stjómmálum í nýliðnum þingkosning-
um. Gömlu flokkamir, sem farið hafa
með völdin með velvilja hersins svo
lengi sem elstu menn muna, guldu af-
hroð en nýr flokkur, eða réttara sagt
nýr flokksleiðtogi, vann glæstan sigur
og náði hreinum meirihluta á þingi.
Nýi flokkurinn, sem nú fer með öll
völd, er mönnum nokkur ráðgáta, að
minnsta kosti utan Tyrklands. Og leið-
togi hans, sem greinilega nýtur mikill-
ar hylli kjósenda, ekki síður.
Sjálfur lýsir Tayyip Erdogan stefiiu
sinni svo að hann sé hófsamur íhalds-
maður og fer ekki leynt með að flokkur
hans byggir stefiiuna á íslamskri trú
en virðir samt vestræn gildi. Hann er
tryggur Natósinni og vill áframhald-
andi nána samvinnu með vestrænum
ríkjum í öryggis- og vamarmálum og
hann stefnir ótrauður að því að Tyrkir
fái inngöngu i Evrópusambandið.
Allt kann þetta að virðast mótsagna-
kennt þar sem yfirleitt er litið á viðhorf
íslamskra stjómmálaflokka og vest-
rænar skoðanir sem andstæður. En sé
miðað viö hið mikla kjörfylgi sem
flokkur Erdogans nýtur em Tyrkir
með það á hreinu að þetta geti vel far-
ið saman.
Tayyip Erdogan er íhaldssamur lýöræöissinni sem byggir hugmyndir sínar um stjórnarfar á íslamskri trú. En í raun-
inni vlta fæstir hvaö hann meinar og hver verður raunverulega stjórnarstefna hans því hann sýnist reyna að þókn-
ast öllum nema gömlu tyrknesku valdaklíkunum sem fóru hroöalega út úr nýafstöðnum kosningum.
En sjálfsagt hefur það haft mikil
áhrif á kosningaúrslitin að Tyrkir em
orðnir hundleiðir á spilltum og van-
máttugum stjórnmálaleiðtogum og
flokkum sem er lagnara að stjóma með
harðýðgi en skynsamlegu viti og með
allt niður um sig í efnahagslegu tilliti
og kjósa því þann ferska andblæ sem
þeim finnst Erdogan og flokkur hans,
Réttlætis- og framfaraflokkurinn, flytja
með sér.
Enginn vafi leikur á að sigurvegar-
inn er fyrst og fremst Erdogan sjálfúr
sem hefur mikla persónulega útgeislun
og ótvíræða leiðtogahæfileika. Hann er
48 ára gamall og hefur komist til áhrifa
af eigin rammleik og meðfæddum hæfi-
leikum. Hann er fæddur i Rize við
Svartahafsströnd þar sem faðir hans
vann við strandgæsluna. Þegar hann
var 13 ára fluttu foreldrar hans með
fimm böm sín til Istanbúl í leit að
skárri lífskjörum. Þar bjó fjölskyldan í
lélegu hverfi þar sem glæpaflokkar
unglinga óðu uppi og glæpatíðni var
há.
Tayyip litli varð að vinna fyrir sér
með því að selja bakninga og svala-
drykki á götum úti, eins og svo margir
tyrkneskir unglingar verða að gera.
Hann gekk í imanskóla, þar sem nám-
ið er undirbúningur að prestsnámi að
íslömskum sið. Síðar las hann stjóm-
unarfræði við Marmaraháskólann í Ist-
anhúl. Þar vaknaði áhugi hans á ísl-
amskri stjómmálastefiiu.
Borgarstjóri og tugthúslimur
Fyrsti árekstur Erdogans við yfir-
völdin var eftir byltingu hersins 1980.
Þá var hann opinber starfsmaður og
vann við samgöngumál í höfuðborg-
inni. Yfirmaðurinn þar, hershöfðingi á
eftirlaunum, skipaði svo fyrir að aflir
starfsmenn skyldu raka af sér yfir-
skegg sem alskegg. Erdogan neitaði að
skafa yfirskeggið af sér. í Tyrklandi
sem víðar hefur skeggvöxtur trúarlega
merkingu.
Tyrkneski herinn og skrifstofuveldið
þar í landi líta á sig sem framverði nú-
tímalegs hugsunarháttar og skeggsöfh-
un sem merki um trúarofstæki en með-
al trúaða múslíma er alskegg merki um
íslamska staðfestu. í Tyrklandi er yfir-
skegg einnig merki um karlmennsku
og um allt land láta karlar skeggið vaxa
á efri vörinni. En mifli- og yfirstétt
stórborganna raka af sér allt skegg til
að sýna hve vestrænir þeir karlar eru í
hugsun og útliti.
Þegar Erdogan hóf afskipti af stjóm-
málum hlaut hann skjótan frama í Vel-
ferðarflokknum sem var bannaður með
Andstœðingar Erdogans eru efins um hvort hann
hefur í raun snúist frá því að vera róttækur múslími
í íhaldssaman lýðræðissinna en telja hann leika sér
með hugtök og að það sé réttlætanlegt fyrir trúaðan
múslíma að Ijúga ef það þjónar málstað íslams.
dómi 1994. Sama ár var Erdogan kos-
inn borgarstjóri Istanbúl. Andstæðing-
ar hans urðu að viðurkenna að hann
var dugandi borgarstjóri, óspilltur af
pólitísku valdi og Istanbúl varð bæði
hreinni og grænni í hans valdatíð.
Fortíð hans og trú, bæði hans og
konu hans, sem gengur með höfuð-
slæðu, fellur vel í kramið hjá íhalds-
sömum og trúuðum Tyrkjum sem hef-
ur fundist þeir vera út undan hjá fyrr-
um valdaklíkum sem héldu sig vera
framfarasinnaöa og vestræna í hugsun
og gjörðum.
Árið 1998 var Erdogan dæmdur fyrir
að hafa „æst til trúarlegs haturs". Brot
hans var að hafa lesið upp opinberlega
ljóð þar sem í em meðal annars þessar
ljóðlínur: „Mínarettumar [tumspírur á
moskum] eru byssustingir okkar,
hvolfþökin hjálmar okkar, moskumar
okkar herbúðir og hinir trúuðu her-
menn okkar. Sá heilagi her er vöm
minnar trúar. Mikill er AUah.“ Fyrir
þennan lestur var Erdogan dæmdur í
níu mánaða fangelsi en afþlánaði ekki
nema fjóra. Dómstóllinn leit fram hjá
því að þetta ljóð var ort fyrir 90 árum
og er birt í skólabókum.
En vegna þessa dóms úrskurðaði yf-
irkjörstjóm Tyrklands í lok kosninga-
baráttunnar í september sl. að Erdogan
væri ekki kjörgengur. Úrskurðurinn
kom nþög á óvart því að í ágúst sl.
ályktaði þingið að efla bæri lýöræði í
landinu. En úrskurðurinn þykir sönn-
un þess hve dómstólamir em háðir
pólitisku valdi og ganga jafhvel á svig
við vilja þingsins til að þóknast því
mikla skrifstofuveldi og herveldi sem i
raun og vem hefur sfjómað Tyrklandi
þó svo eigi að heita að þar hafi ríkt
þingbundið og lýðræðislegt stjómarfar.
Aðskilnaður
trúar og stjórnmála
Því verður ekki á móti mælt að Er-
dogan hóf sinn stjómmálaferil í ís-
lömskum bókstafstrúarflokki sem
ekki dró dul á andúðina á öllu vest-
rænu og valdakerfmu. Sjáflúr tók
hann skýrt fram að stjómmálaskoö-
anir hans byggðust á íslömskum trú-
arsetningum. Á tíunda áratugnum
vakti hann mikla athygli í tyrk-
neskri pólitík og urðu til dæmis fræg
þau ummæli hans að lýðræðið væri
eins og sporvagn sem múslimar gætu
hlaupið upp í þegar þeim bæri svo
við að horfa og stokkið af þegar þeim
svo hentaði.
En batnandi manni er best að lifa
og eftir að hafa verið dæmdm- frá
borgarstjórastöðunni og í fangelsi
1998 breyttust áherslur hans. Erdog-
an lenti í útistöðum við Erbaken, þá-
verandi formann Veflerðarflokksins.
Hann snerist gegn hatursáróðri gegn
Vesturlöndum og sá enda að barátt-
an gegn breytingum og framfórum
var ekki annað en pólitisk eyðimerk-
urganga.
Síðar stofnaði Erdogan Réttlætis-
Oddur Ólafsson
blaöamaöur
Heimsljós
og framfaraflokkinn ásamt skoðana-
bræðrum sínum í Veflerðarflokkn-
um sem líka voru orðnir leiðir á
orðaleppum bókstafstrúarmanna.
Þeim varð ljóst að breyta þyrfti
ímynd góöra múslíma og kynna
stefnuskrá sem höfðar til nútímans.
Stefiiubreytingin var mikil. Erdogan
og flokkur hans aðhyllast nú þátt-
töku Tyrkja í Nato og stefna að því
að fá inngöngu í Evrópusambandið.
Þá er timi til kominn að semja við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóða-
bankann um miklar skuldir lands-
ins.
Flokksmenn Erdogans eru ekki
eins harðorðir og áður í garð Banda-
ríkjanna og stefnu þeirra í Miðaust-
urlöndum.
Erdogan er snillingur í að fara bil
beggja þegar um er aö ræða umdeild
atriði. Meðal múslíma eru höfuð-
slæður kvenna trúarleg tákn sem
tekin eru alvarlega. í Tyrklandi er
konum bannað með lögum að ganga
með blæjur á opinberum stöðum og í
skólum. í kosningabaráttunni lét
flokksforinginn það mál liggja mifli
hluta og lét aðra um að deila um það.
En hann stóð í ræðustól með konum
með óhulið höfuð og gerði engar at-
hugasemdir við það. Þegar hann var
spurður hvort hann mundi sækja op-
inberar samkomur með eiginkonu
sinni svaraði hann neitandi. Hún
skal bera sína blæju eins og trúaðri
konu sæmir.
Sundurleitur kjósendahópur
Nýr leiðtogi Tyrklands leggur
áherslu á að flokkur sinn aðhyflist
stefhu sem er íhaldssöm og lýðræðisleg
en sé ekki bókstafstrúar enda beri að
aðskilja trú og stjómmál. í stefhunni
sem kynnt var fyrir kosningamar er
hvergi minnst á íslam eða múslíma en
aftur á móti er lögð áhersla á lýðræði
eins og menn vflja skilja það í Miðaust-
urlöndum.
Andstæðingar Erdogans em efms
um hvort hann hafi í raun snúist frá
því að vera róttækur múslími í íhalds-
saman lýðræðissinna en telja hann
leika sér með hugtök og að það sé rétt-
lætanlegt fyrir trúaðan múslíma að
ljúga ef það þjónar málstað íslams.
Kjósendur í Tyrklandi em sem víðar
sundurleitur hópur. Samkvæmt könn-
unum em um 20% af fylgjendum Er-
dogans og flokks hans hlynnt íslömsku
ríki sem byggir á bókstaf Kóransins en
44% telja að skilja eigi aö trú og land-
stjóm. Ótal önnur vandamál og ágrein-
ingsefiii era uppi, svo sem varðandi
kvenréttindi og hegningarlög og sitt-
hvað fleira sem stangast á milli hug-
mynda vestrænna manna um lýðræði
og mannréttindi og íslamskra trúar-
bragða.
Timinn og reynslan verður að leiða í
ljós hvort Tyrkir geta skapað sér þjóð-
félag sem byggir í senn á trúarlegum
grunni og vestrænum lýðræðisgildum.
En eitt sýnist ljóst varðandi kosninga-
sigur Erdogans, sem er að tyrkneskir
kjósendur óska eftir batnandi lífskjör-
um, tryggari mannréttindum og
kannski umfram allt óspilltum stjóm-
málamönnum. Allt þetta sjái þeir í
Tayyip Erdogan og því kusu þeir hann
þótt hann væri hvorki í framboði né fái
að gegna opinbera embætti samkvæmt
dómi sem öllum er ljóst að er bæði
ólýðræðislegur og brýtur í bága við nú-
tímahugmyndir um mannréttindi og
kveðinn upp af gjörspilltum dómurum.
(Grein þessi er að nokkru leyti byggð á
skrifum Mehmet Omit Necf í Weekend-
avisen. En hann ber enga ábyrgð á einstök-
um ályktunum sem fram koma hér. OÓ)
Þjófur í garði ráðherra
Stundum fara
menn úr ösk-
unni í eldinn.
Það henti að
minnsta kosti
tvo ástralska
innbrotsþjófa
sem voru staðn-
ir að verki í
einu úthverfa
Sydney.
Þjófunum
tókst hins vegar að klflra yfir nær-
I liggjandi girðingu þegar lögreglan
ætlaði að handsama þá. En þá fyrst
varð allt vitlaust því garðurinn sem
vesalings mennirnir flúðu inn í er
viö embættisbústað landstjórans í
Ástralíu. Lögregla, öryggisverðir og
hundar brugðust skjótt við og var
annar mannanna handsamaður.
Hinum tókst enn að flýja og komst
yfir í næsta garð.
Þar tók þó ekki betra við því sá
garður tilheyrir nefnilega embættis-
bústað Johns Howards, forsætisráð-
herra Ástralíu, í Sydney. Ög í þetta
sinn slapp sá fingralangi ekki.
„Það má kannski segja að þeir
hafi verið óheppnir,“ sagöi yfirlög-
regluþjónn í úthverfmu þegar allt
var um garð gengið. Og eru það svo
sannarlega orð að sönnu.
Nýtt hús fyrir leikföngin
Breskur maður að nafni Geoff
Price tekur tómstundaiðju sina svo
alvarlega að hennar vegna hefur
hann þrisvar sinn þurft að selja of-
| an af sér og flytja í stærra húsnæði.
Geoff þessi safnar leikfangastrætis-
vögnum af öllum gerðum og hefur
gert í hvorki meira né minna en 42
ár. Með tímanum hefur vögnunum
Qölgað svo mjög að þeir hafa
sprengt húsakynnin utan af sér.
En þótt Geoff og Linda, eiginkona
hans, séu nú flutt í sex herbergja
íbúð er þar hvergi auðan blett að
finna, enda litlu strætisvagnamir
orðnir 7.820.
„Safnið stækkaði bara án þess að
við tækjum eftir því en núna er það
búið að taka völdin," segir Geoff
Price í viðtali við breska æsiblaðið
The Sun.
Serbi vill selja gröf sína
Serbneski eftirlaunaþeginn Vuk
Peric hafði svo mikinn áhuga á því
hverjir myndu koma í jarðarfórina
hans að hann ákvað að sviðsetja eig-
in útför fyrir fimm árum til að kom-
ast að hinu sanna. Hann keypti því
gröf og allt tilheyrandi. Nú sér Per-
ic sig hins vegar knúinn til aö selja
blessaða gröflna.
Peric, sem er á sjötugsaldri, er
lýst sem fjárhættuspilara og gröfm
og legsteinninn eru hið eina sem
hann á eftir. Þess verður þó væntan-
lega ekki langt að bíða að legsteinn-
inn einn verði eftir. Verðið á gröf-
inni er samningsatriöi en þrátt fyr-
ir það höfðu ekki borist nein tilboð
þegar síðast fréttist.
Saug blóð úr 207 geitum
Sisir Das heitir hindúi einn á Ind-
landi sem á fjórum dögum gerði sér
lítið fyrir og drakk blóðið úr 207
geitum sem fómað var til heiðurs
gyðjunni Kalí. Og að sjáflsögðu vildi
hann meira.

Að sögn ind-
verskrar frétta-
stofu tók Sisir
þann arf í fóður-
ætt að vilja lífsins
njóta og sjúga
blóð úr dýrum og
hann mun víst
eiga í mesta basli
við að seðja hung-
ur sitt í rauða
vökvann. Sjáflur
segir hann að gyðjan Kalí hafi beint
því til föður hans að hann ætti að
drekka blóð úr fómargeitum.
„Ég veit ekkert hvað gerðist þessa
fjóra daga. Ég fann hvemig gyðjan
tók öfl völd í skrokk mínum," sagði
sá blóðþyrsti Sisir þegar hann hafði
lokið sér af, aö sinni að minnsta
kosti.
Þúsundir manna tóku sér ferð á
hendur til hofsins í Midnapore-hér-
aði í Bengal til að fylgjast með blóð-
drykkjunni miklu.
I