Helgarblaðið - 13.03.1992, Síða 16

Rússland hið mikla...
Það eru mörg skrýtín
boð sem við fáum um
þessar mundir frá Rúss-
landi eða þvi lausbeisl-
aða Samveldi sjálfstæðra
ríkja.
Til dæmis að taka gátu menn
heyrt í sjónvaqíi á dögunum
spjall við einn af foringjum
rússneskra þjóðrembumanna,
Vladimír Zhirinovskíj, sem ku
eiga vaxandi fylgi að fagna hjá
sinni þjóð - þótt undarlegt
megi virðast.
Menn gátu vissulega haft dá-
lítið gaman af strigakjafthættin-
um í Zhirinovskíj - ekki sist
vegna þess að hann gerði okkur
þann greiða að draga ísland inn
í sín dæmi. Hann ætlaði að
mala alla andstæðinga í kosn-
ingum. Þar á eftir ætlaði hann
að taka í hnakkadrambið á Jelt-
sín, Kravtsjúk og öðrum forset-
um Samveldisrikjanna og
henda þeim úr landi. I refsing-
arskyni fyrir það að þeir höfðu
sundrað Rússlandi hinu mikla.
Og honum fannst rétt mátulegt
að þeir væru sendir til íslands,
fyrst þeir hefðu svo mikinn
áhuga á að stofna „smáríki“
(sem hann talaði um með
feiknalegri fyrirlitningu). Þeir
gætu safnað hér í saltsíldinni
og Golfstraumnum hagnýtri
reynslu af kotríkjaveseni alls-
konar. Þar að auki vildi Zhir-
inovskíj refsa Islendingum fyrir
það sem hann kallaði íhlutun í
mál Rússa: þeir höfðu orðið
einna fyrstir til að viðurkenna
sjálfstæði Eystrasaltsríkja. Og
vildi hann láta þann rauðan
belg koma fyrir gráan að senda
íslendingum til geymslu allan
undirheimalýð Rússlands,
hundruð þúsunda manna, kann-
ski tvær miljónir!
Ab brúka ísland
Nú er rétt að hér komi inn-
skot: ekki vegna þess að menn
þurfi að taka slíka og þvílíka
hótun alvarlega, heldur til að
minna á að mönnum hefur á
ýmsum tímum dottið margt
skondið í hug um sögulega nýt-
ingu lslands. Eitt af skáldum
hins rússneska fútúrisma,
Khlebnikov, skrifaði grein í
rússneskt tímarit árið 1915 um
fáránleika þeirrar heimsstyrj-
aldar sem þá geisaði. Undir
lokin lét skáldið sér koma í hug
snjallt ráð til að losa Evrópu
við styrjaldir. Hann sagði:
„Velja skal einhverja lítt
byggða eyju handa stríðsfúsum
mönnum úr öllum löndum og
geti þeir barist þar þindarlaust
um eilífð alla eins og þá lystir.
Til dæmis mætti velja ísland.
(Fagur dauðdagi.)"
Innskoti lýkur.
Trúöurinn
og alvaran
En semsagt: þótt íslendingar
hafi varla mikla ástæðu til að
óttast hefndarhug Zhirinov-
skíjs, og þótt hann tali digur-
barkalega um að best væri að
Rússland endurheimti ekki bar-
asta allt sovéskt land, heldur og
Finnland og Alaska, sem
Rússakeisarar áttu einu sinni,
þá er ekki þar með sagt að
heimamenn, Rússar sjálfir, geti
afgreitt þennan mann með létt-
úð. Eða þau fyrirbæri sem hon-
um tengjast.
Bergmann
Það er auðveldast af öllu að
kalla slíkan náunga trúð - en
það hafa áður risið menn í sög-
unni sem voru rétt eins og trúð-
ar í framgöngu allri, en náðu
því samt að gerast alræðisherr-
ar yfir sínum lýð. Nefnum til
dasmis Mússólíní.
1 fréttapistli sem Sjónvarpið
fiutti á dögunum frá þcim sama
dugnaðarjaxli í fréttamennsku,
Jóni Olafssyni, var ungur tals-
maður Kristilegra demókrata í
Moskvu spurður um Zhirinov-
skíj. Og hann sagði einmitt að
menn gætu kannski hlegið að
honum, en þeir sem ýttu honum
fram og notuðu hann, þeir
menn væru hættulegir.
Rússneskur fasismi?
Og satt að segja þarf maður
ekki annað en opna traustvekj-
andi vikublað eins og Lítera-
túmaja gazeta eftir nokkurt hlé
til að sjá að þar er eina ferðina
enn verið að tala um „brúnu“
hættuna. Hættuna á því að sá
vandræðafoss sem yfir Rússa
steypist, sópi burt veikburða
lýðræði og greiði götu „hins
sterka manns“ sem ætlar að
leysa alla hnúta - efnahagsiega,
pólitíska, samúðarvanda þjóða
- og margt fleira. Ekki síst með
því að afnema allt „lýðræðis-
kjaftæði".
Við höfum stundum verið að
skrifa um þennan háska áður.
Þjóðemamálin vom perestrojku
Gorbatsjovs erfiðari en flest
annað, og þau leiddu til þess að
ríkið splundraðist. Þegar ríkið
klofnaði gerðust allir, komm-
únistar og ekki kommúnistar,
feinkalegir þjóðemissinnar i
einni svipan. Ekki bara vegna
þess að menn þurfa á sökudólg-
um að halda („hinir" em alltaf
sekir). Heldur og vegna þess að
svo margar þjóðir og þjóðabrot
verða fyrir skakkafollum undir
nýjum valdhöfum, eða óttast
mjög um sig. Ekki síst Rússar
sjálfir: við vorum nú um daginn
að fá þau tíðindi sem em
háskasamleg, að 600 þúsund
Rússar í Eistlandi fái ekki að
taka þátt í kosningum þar í
landi í bili: þar er komið efni í
heift og ýfingar sem þjóð-
rembumenn á borð við Zhir-
inovskíj þrífast á í Rússlandi
sjálfu eins og púki á fjósbita.
Auk þess sem allir gátu búist
við því að sundrung Sovétríkj-
anna mundi freista margs Rúss-
ans til áð rekja hrun heimsveld-
is ekki til eðlilegrar sjálfstæði-
sviðleitni smærri þjóða, heldur
til þeirrar hugsunar að sjá óvini
og samsæri í hverju heims-
homi: aliir hafa sameinast gegn
okkur Rússum - Amríkanar,
Þjóðverjar, júðar, Tyrkir, pen-
ingafurstarnir, klámkóngamir -
og svo framvegis, og svo fram-
vegis. Snúum bökum saman:
Rússlandi allt! Burt með öll
„annarleg“ áhrif.
Þrjór forsendur
saman
Þetta er sá jarðvegur sem
Zhirinovskíj þrífst á - eða ein-
hver annar ef hann ekki dugar
til. Jarðvegurinn er háskalega
frjór. I stuttu máli sagt: þrjár
forsendur gætu leitt til ein-
hverskonar fasisma í Rússlandi
(hvaða mynd sem hann svo
tæki á sig i raun).
I fyrsta lagi: sú tilfinning
grípur um sig meðal fjöldans að
skert lifskjör, nýtt ranglæti í
stað hins gamla og allsherjar
ráðleysi eigi sér einhvem ill-
kynjaðan uppruna - einhver
vilji að ástandið sé einmitt
svona.
1 öðru lagi: það verður mjög
útbreitt að menn telja sér mis-
boðið sem þjóð.
1 þriðja lagi: menn búa sér til
hugmynd um einhvem einn að-
alsökudólg sem beri ábyrgð á
öllum félagslegum og þjóðem-
islegum vanda, um óvininn sem
verður að brjóta á bak aftur
með styrkri hendi.
Allar þessar forsendur em á
kreiki i Rússlandi nú um stund-
ir. Þær þurfa ekki endilega að
leiða til þess að þar rísi nýtt al-
ræöi, sem fyrst og síðast hefur
Rússland hið mikla á oddinum.
Eitthvað ættu menn til dæmis
að hafa lært af leiðtogadýrkun
fyrri tíma, foringjamir miklu
eru alls ekki í tísku í heiminum
og það er erfiðara að byggja þá
upp nú á dögum hins mikla
Sjónvaqis en á dögum hinna
miklu Útifunda. Engu að síður
er háskinn raunvemlegur. Eink-
um ef svo fer í fleiri en einu
eða tveim hinna nýju ríkja, að
þær þjóðemissinnuðu stjómir
sem þar ráða geri Rússum, sem
búsettir eru í þessum löndum,
illa eða ekki líft og miljónir
rússneskra flóttamanna koma
„heim“ - til þess eins að allir
efnahagsörðugleikar magnist.
Þá mun mörgum þykja tími til
þess kominn að fara í heilagt
stríð.
Helgar 16 blaðið
Fjórar nýjar kiljur
íslenski kiljuklúbburinn hefur
sent frá sér fjórar nýjar bækur,
tvær eftir íslenska höfunda og
tvær þýddar.
Svanurinn eftir Guðberg Bergs-
son er saga um níu ára gamla stúlku
sem send er í sveitina til að bæta
fyrir brot sitt og í hinu nýja um-
hverfi vakna óvæntar kenndir. Guð-
bergur hlaut íslensku bókmennta-
verðlaunin árið 1991 fyrirþessa
sögu.
Bréfbátarigningin eftir Gyrði El-
íasson em fjórar samantengdar sög-
ur sem geyma ótal fúrður. I sögun-
um kynnist lesandinn fjölskrúðugu
persónusafni og smátt og smátt
skynjar hann hvemig líf þessara
ólíku persóna fléttast saman. Bókin
var á sínum tíma tilnefhd af íslands
hálfú til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs.
Rómeó og Júlía eftir William
Shakespeare er eitt frægasta ástar-
drama allra tíma. Leikritið er nú
gefið út í kilju í tilefni þess að
Þjóðleikhúsið hefur tekið það til
sýninga. Helgi Hálfdanarson þýddi
verkið.
Grafarþögn er spennusaga eftir
Colin Dexter um Morse lögreglu-
fúlltrúa sem er mörgum að góðu
kunnur úr Sjónvarpinu. Gunnar
Þorsteinsson þýddi bókina.
Mendelsohn
snýr aftur
Heimurinn hefitir verið að
hringla fram og til baka
með álit sitt á Mendelsohn
frá því sá góði mann var og
héL Meðan hann lifði og
lengi síðan var hann talinn í
hópi stórséníanna. Einkum
voru Englendingar yfir sig
hrifiiir af honum. Og héldu
ekki vatni yfir óratóríunum.
En seinna sögðu sumir að
Mendelsohn hefði gengið af
enskum músiksmekk hálf
dauðum með þeim ósköp-
um, því þegar komið var
nokkuð fram á þessa öld,
gáfu flestir skít í herra
Mendelsohn. Þóttí hann þá
afar lásí tónskáld og ekkert
séní og óratóríumar hans
frægu þóttu alveg heint með
ólíkindum lásí.
Þór Guðjónsson
Ef fyrir fáum árum fór Mendi
kallinn óvænt að rísa úr öskunni og
gera sig aftur mjög gildandi með
sína músik. Þykir hann nú bara
fjandi góður og fara dagbatnandi.
Nýjasta nýtt af honum er það frétta
að einmitt þessar lásí óratóríur,
sem eru Viktóriutíminn hljómum
klæddur, séu nú orðnar superhit í
menningarborgum Evrópu, allt frá
Reykjavík til ég veit bara ekki
hvert. Það sagði mér Þorsteinn
Gylfason að minnsta kosti í tón-
leikahléi. En kannski var hann nú
bara að stríða mér því hann veit að
ég gín við öllu sem hann segir.
Og á síðustu sinfóníutónleikum
var spiluð ítalska sinfónían hans
Mendelsonhs. Hana heyrði krítiker
Helgarblaðsins fyrst norður við
Hvítahaf, þegar hann var ungur
töffari og yfir sig skotinn í villi-
stelpu frá Samarkand, er var komin
þama norður og niður fyrir ein-
staka skipulagssnilli kommúnism-
ans. Villistelpan trúði á Allah og
krítikerinn. En þó meira á krítiker-
inn enda var hann miklu betri við
hana. Þess vegna verður hinn ann-
ars mjög svo virðulegi krítiker allt-
af svo yndislega væminn og banal
inni í sér þegar hann heyrir þessa
ítölsku sinfóníu. En því miður var
hún ekki vitund væmin og alls
ekkert banal þetta kvöld í Háskóla-
bíói.
Það var líka spilað Capriccio op.
2 eftir Gottfried von Einem sem er
þekktastur fyrir óperur sínar. Hann
starfaði lengi í Þýskalandi en var
svo andsnúinn nasistum að Ge-
stapo fangelsaði hann. Loks tókst
honum að flýja land. Sumum hefúr
þótt von Einem ansi djarfúr við að
nýta sér hugmyndir annarra í sín-
um eigin tónsmíðum. „Das ist
nicht von Einem; das ist von me-
hreren,“ sagði gámnginn um eitt-
hvert verka hans. Þetta capriccio er
fremur gamaldags eins og víst
mörg verk þessa tónskálds. En það
er gullfallegt. Og flutningurinn var
góður.
Að lokum lék sveitin klarinettu-
konsert eftir stjómandann sjálfan,
Pál P. Pálsson. Konsertinn er
ósköp sætur áheymar en voða flat-
ur. Dálítið eins og pönnukaka með
sykri. En í þetta sinn var hann svo
listilega leikinn af Sigurði 1.
Snorrasyni að hann varð eins og
finasta ijómapönnukaka.
Asgeir
Smári
í Gallerí
Borg
Asgeir Smári hefur opnað
einkasýningu á nýjum oiíu-
myndum í Gallerí Borg við
Austurvöll.
Ásgeir stundaði nám við Mynd-
lista- og handíðaskóla Islands
1974-1979 en síðasta ár hefur
hann búið og starfað í Danmörku
þar sem hann hefur eigin vinnu-
stofu. Þetta er 10. einkasýning Ás-
geirs en hann sýndi síðast í Gallerí
Borg fyrir einu ári en þá var mikil
aðsókn og seldust allar myndimar
á sýningunni.
Sýningin verður opin alla daga
vikunnar trá kl. 14-18, en henni
lýkur 24. mars.
Föstudagurinn 13. mars